وقتی عدد 13 برای دوسالانه عکس خوش یمن می شود!

وداع با دوسالانه های تخصصی هنر و تولد بی ینال بزرگ تهران

در مراسم افتتاحیه این دوسالانه ابتدا مجید ملانوروزی مدیر کل هنرهای تجسمی وزارت ارشاد از ضرورت برگزاری یک بی ینال بزرگ به نام «بی ینال تهران» سخن گفت و اعلام کرد که با توجه به برگزاری رخدادهای تجسمی در سطح دنیا زمان آن است که با دوسالانه های تخصصی هنر وداع کنیم و به برگزاری یک بی ینال بزرگ به نام «بی ینال تهران» فکر کنیم که همه انجمن های هنری در برگزاری آن مشارکت داشته باشند.

خوش یمنی عدد 13 برای عکاسان!

در ادامه این مراسم اسماعیل عباسی دبیر سیزدهمین «دوسالانه عکس ایران» پشت تریبون قرار گرفت و با اعلام آغاز به کار این دوره از دوسالانه، عدد 13 را برای این دوسالانه بسیار خوش یمن توصیف کرد و گفت: سیزدهمین دوسالانه عکس ایران با فاصله 27 ساله از نخستین نمایشگاه عکس که سال 66 در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شد، آغاز به کار می کند، در طول این سالها 13 نمایشگاه عکس با  استدلال ها و منطق زمانی خود برگزار شدند، گاه بین المللی، گاه با اصرار به ملی بودن، گاه بدون چاپ کتاب دوسالانه، گاه صرفه جویانه، گاه دست و دلبازانه و گاه در نهایت خست. در این سالها عده ای به دلیل دولتی بودن دوسالانه از آن فاصله گرفتند، عده ای برای حضور دبیر و داوران خاص به نمایشگاه نیامدند و برخی ناعدالتی را دلیل حضور نیافتن خود اعلام کردند اما هرچه بود اکنون این است که می بینید.

نمایش 57 مجموعه عکس و تک عکس بر دیوار موزه معاصر تهران

وی در ادامه افزود: شورای سیاست گذاری این دوسالانه ساعت ها بحث کرده و به نتایجی رسیده است که محصول خرد جمعی آنهاست و در این دوره نیز با اعلام فراخوان دو گروه شرکت کننده به این دوسالانه فرا خوانده شدند، گروه اول به صورت آرت فتوگرافی آثارشان را ارائه کردند که 19 مجموعه عکس در این بخش پذیرفته شد و در بخش دوم نیز که آثار به صورت تک عکس با رویکرد خلاقه باید ارائه می شد، 38 عکس به نمایشگاه راه یافت.

وداع با دوسالانه عکس در سیزدهمین دوره

عباسی با  ارائه آماری از آثار ارسالی به این دوسالانه یادآور شد: در بخش اول 488 نفر با 541 اثر شرکت کردند که در نهایت 19 اثر برای نمایشگاه پذیرفته شد و در بخش دوم نیز 1322 نفر با 3077 عکس شرکت کردند که 38 عکس انتخاب شد و اکنون با آماده شدن نمایشگاه می توان سرافرازانه از آن دفاع کرد و دید که تصمیم شورای سیاست گذاری در این دوره درست بوده و عدد 13 نیز برای ما خوش یمن بوده است.

عباسی همچنین با بیان این که سرانجام عدد 13 یقه دوسالانه عکس را گرفت، بیان کرد: به گفته آقای ملانوروزی احتمالاً این دوسالانه آخرین دوره این رویداد خواهد بود.

عکاسان پیشکسوتی که نخواستند از آنها تجلیل شود

وی درباره بخش تجلیل از هنرمندان پیشکسوت در این دوسالانه نیز اظهار کرد: قرار بود از دو هنرمند پیشکسوت عکاس در این دوسالانه تجلیل شود که یکی از آنها در همان آغاز پوزش خواست و نفر دوم نیز تا همین هفته پیش همراه ما بود و در آخرین لحظه از این اتفاق کنار کشید.

دبیر دوسالانه عکس ایران درباره برگزاری نشست های تخصصی هم گفت: در این دوره نشست های علمی را طی 5 روز و با حضور 50 نفر برگزار خواهیم کرد و در مراسم پایانی دوسالانه نیز اختتامیه را برگزار می کنیم.

وی در بخش پایانی سخنانش از هیات مدیره انجمن که او را به عنوان دبیر دوسالانه برگزید، همراهی ملانوروزی در اعتماد به برگزارکنندگان دوسالانه و پرهیز از دخالت نظرش و از زنده روح کرمانی و کیارنگ علایی در همکاری و پشتیبانی در اجرای امور دوسالانه تشکر کرد و سخنش را با این جمله به پایان برد که 1645198 متر مربع (مساحت ایران) جای کمی نیست و جای هیچ کسی را تنگ نمی کند، همان طور که سومین دوره «10 روز با عکاسان ایران» نشان داد که همدلی عکاسان چقدر لذت بخش است.

برگزاری دوسالانه عکس، گام دوم انجمن عکاسان ایران

مسعود زنده روح کرمانی رییس انجمن عکاسان ایران نیز در ادامه این مراسم در سخنانش، برگزاری این دوسالانه را دومین قدم انجمن عکاسان ایران در سال جاری ذکر کرد و گفت: اولین حرکت انجمن عکاسان ایران برگزاری «10 روز با عکاسان ایران» بود و این دوسالانه نیز دومین حرکت ماست که تجربه بسیار خوبی برای ما بود چرا که ما نخستین انجمنی بودیم که دوسالانه خود را در اختیار گرفتیم و از محتوا تا اجرای نهایی را بر عهده داشتیم و فکر می کنم باید برای آن نیز آیین نامه ای نوشته شود.

حاصل یک جنگیدن 6 ساله

زنده روح کرمانی در ادامه به چالش میان انجمن و مرکز هنرهای تجسمی برای برگزاری دوسالانه اشاره کرد و یادآور شد: ما 6 سال برای رسیدن به این هدف جنگیدیم، سه هیأت مدیره قبلی انجمن عکاسان نیز با مرکز هنرهای تجسمی بحث های مفصلی داشت و سرانجام بعد از سه دوره، معاونت هنری و مرکز هنرهای تجسمی این اطمینان را یافتند که انجمن عکاسان ایران می تواند دوسالانه را برگزار کند و بنابراین بر اساس سیاست های دولت تدبیر و امید درحمایت از انجمن ها، برگزاری این دوسالانه به انجمن ما سپرده شد.

برگزاری دوسالانه عکس بدون دخالت مرکز هنرهای تجسمی

رییس انجمن عکاسان ایران با تأکید بر این که مرکز هنرهای تجسمی هیچ گونه دخالتی در اجرای این دوسالانه نداشته است، بیان کرد: ما در هیچ گامی از طراحی و اجرای این دوسالانه، حضور دوستان دولتی را ندیدیم و همه این اتفاق با دلگرمی دوستانی بود که به ما اعتماد کردند و برگزاری دوسالانه تخصصی عکس را به انجمن عکاسان ایران واگذاردند و به ما کمک کردند تا این دوسالانه به شکل شایسته ای برگزار شود.

دوسالانه عکس با محتوایی هنری به موزه هنرهای معاصر تهران بازگشت

زنده روح کرمانی در ادامه سخنانش به برگزاری متفاوت این دوره از دوسالانه عکس و بازگشت آن به موزه هنرهای معاصر تهران اشاره کرد و ادامه داد: در این دوره شورای هنری و برنامه ریزی با برگزاری جلسات متعدد تلاش کردند که این دوسالانه را طوری برنامه ریزی کنند که هم به هنر معاصر ایران و هم هنر عکاسی معاصر دنیا نزدیک باشد و به  همین دلیل نیز بعد از سه دوره این دوسالانه به موزه هنرهای معاصر تهران بازگشت.

زنده روح کرمانی یادآور شد: دو دوره قبلی این دوسالانه به طور همزمان در تهران و یزد برگزار شد و اکنون باز هم به موزه هنرهای معاصر بازگشته ایم و به همین دلیل وقتی نام این موزه برده می شود طبیعی است که باید در نوع نگاه به آثار دوسالانه، چیدمان آن، انتخاب آثار و ... متناسب با نام این موزه رفتار کنیم و در همین راستا این دوسالانه در دو بخش آرت فتوگرافی و عکاسی خلاقه برگزار می شود.

وی افزود: برگزاری این دوسالانه در موزه هنرهای معاصر باعث شد که هیأت انتخاب در داوری خود سخت گیری بیشتری کند و حتی به عکاسان راه یافته به نمایشگاه نیز برای ارائه استیتمنت خود و حتی ابعاد چاپ عکس هایشان، چیدمان و نوع قاب شدن آنها مشاوره دادند.

این عکاس در ادامه ابراز امیدواری کرد که این تجربه ها برای برگزاری بی ‌ینال بزرگ تهران در خدمت انجمن های هنری قرار گیرد و جلوتر پیش بروند.

زنده روح کرمانی همچنین به برگزاری نشست های تخصصی این دوسالانه اشاره و تأکید کرد که نباید این نشست ها را از دست داد چرا که مسائل گریبانگیر عکاسی ایران در این نشست ها مطرح می شود و شاید بتواند شروعی باشد برای سلسله مسائل عکاسی ایران که در دانشگاه ها باید به آن پرداخته شود.

رییس انجمن عکاسان ایران در بخش پایانی سخنانش یادآوری کرد: همه آثار این دوسالانه روی کاغذ آرت فتوگرافی چاپ شده است.

پایان بخش این مراسم، افتتاح نمایشگاه آثار سیزدهمین «دوسالانه عکس ایران بود» که با حضور جمع گسترده ای از عکاسان و علاقمندان به این هنر برگزار شد.

علی مرادخانی معاون امور هنری وزارت ارشاد نیز در بخش پایانی این مراسم به موزه هنرهای معاصر تهران آمد و از آثار این نمایشگاه دیدن کرد.

فایده‌اش چیست؟

تأخیر در انتخاب دبیر و روشن نبودن برنامه‌های هفتمین جشنواره‌ی هنرهای تجسمی فجر برای رسانه‌ها و هنرمندان، این سوال را مطرح می‌کند که برگزاری این جشنواره چقدر برای مسوولان اهمیت دارد؟ آیا چنین جشنواره‌ای، فایده‌ای برای هنرهای تجسمی کشور خواهد داشت؟

هفتمین جشنواره‌ی هنرهای تجسمی فجر در حالی 14 بهمن‌ماه کار خود را در موسسه‌ی فرهنگی - هنری «صبا» آغاز می‌کند که به‌نظر می‌رسد، برگزاری این دوره از جشنواره علاوه بر تأخیر چند ماهه در انتخاب دبیر آن، تفاوت‌های دیگری نیز با دوره‌های پیش دارد.

جشنواره‌ی هنرهای تجسمی فجر برخلاف جشنواره‌ی دیگر شاخه‌های هنری (سینما، تئاتر و موسیقی) که به‌مناسبت سالگرد پیروزی انقلاب با عنوان «فجر» برگزار می‌شوند، عمری چندان طولانی ندارد و فقط شش دوره از آن برگزار شده است. این عمر کوتاه و نداشتن سابقه، معمولا از سوی مدیران و مسوولان به‌عنوان مشکلی پیش روی افزایش کیفیت برگزاری جشنواره‌ای در شاخته‌های متعدد هنرهای تجسمی مطرح شده است.

جشنواره‌ای که غیررقابتی شد

امسال جشنواره‌ی هنرهای تجسمی فجر، برای نخستین‌بار به‌صورت غیررقابتی برگزار می‌شود. پیش از این، جشنواره‌ی هنرهای تجسمی فجر در دو بخش رقابتی و غیررقابتی برگزار می‌شد و آثار متفاوتی در هر دو بخش توسط داوران انتخاب و به‌نمایش گذاشته می‌شدند. سال گذشته، در بخش رقابتی جشنواره، آثاری در رشته‌های نقاشی، خوشنویسی، نگارگری، سرامیک هنری، مجسمه‌سازی، پوستر، ‌کاریکاتور، عکاسی و تصویرسازی، انتخاب و به‌نمایش گذاشته شده بودند.

البته همین ویژگی «رقابتی بودن» جشنواره در دوره‌های قبل، یکی از دلایل همراه نشدن موزه‌ی هنرهای معاصر، به‌عنوان مهم‌ترین مرکز هنری پایتخت، به‌شکل مستقیم با جشنواره‌ی تجسمی فجر عنوان شده بود.

احسان آقایی - سرپرست سابق موزه‌ی هنرهای معاصر - درباره‌ی دلیل این همراه نشدن، اظهار کرده بود: سبک و سیاق برگزاری نمایشگاه‌های جشنواره‌ی تجسمی فجر با عیار نمایشگاه‌های این موزه، متفاوت است. ویژگی مهم جشنواره‌ها و دوسالانه‌ها «رقابتی بودن» آن‌ها است. نکته‌ی قابل توجه نیز این است که عیار کارهای رقابتی با کارهایی که در موزه‌ها به‌نمایش گذاشته می‌شوند، متفاوت است. در هیچ جای دنیا جشنواره‌ها و دوسالانه‌ها را در موزه‌ها برگزار نمی‌کنند. اگر هم نمایشگاهی برای موزه در نظر گرفته شده، حالت غیررقابتی داشته و شامل آثاری به‌صورت سفارشی و از اساتید بزرگ بوده است.

او همچنین گفته بود: برگزاری نمایشگاه‌های جشنواره‌ی فجر به این شکل در موزه، با کلیت فعالیت هنری موزه همسو نیست. بنابراین تصمیم بر این شد که با برگزاری یک نمایشگاه مستقل از آثار هنرمندان انقلابی، در کنار جشنواره باشیم.

البته با وجود غیررقابتی شدن جشنواره‌ی تجسمی فجر در سال 93، باز هم موزه‌ی هنرهای معاصر میزبان آثار این جشنواره نیست و موسسه‌ی فرهنگی - هنری صبا مثل سال گذشته برای برپایی برنامه‌ها و نمایشگاه‌های جشنواره انتخاب شده است.

هنرمندان با جشنواره تجسمی فجر آشتی می‌کنند؟

از همان آغاز برگزاری جشنواره‌ی هنرهای تجسمی فجر، هنرمندان پیشکسوت و صاحب‌نام رشته‌های مختلف نقدهایی را بر نحوه‌ی برگزاری این رویداد هنری وارد می‌کردند. آن‌ها بر لزوم بازنگری در کیفیت و شرایط برگزاری جشنواره تأکید داشتند و اعمال تغییرات در این زمینه‌ها را بستری برای آشتی هنرمندان بزرگ با جشنواره عنوان می‌کردند.

مصطفی اسداللهی - هنرمند پیشکسوت رشته‌ی گرافیک - سال گذشته در آستانه‌ی برگزاری ششمین دوره‌ی جشنواره‌ی تجسمی فجر در گفت‌وگویی گفته بود: شرایط برگزاری جشنواره‌ی هنرهای تجسمی فجر باید به‌گونه‌ای باشد که هنرمندان بزرگ را با این رویداد آشتی بدهد و آن‌ها را به حضور در آن، دلگرم کند. مهم‌ترین مسأله، تغییر دیدگاه در حوزه‌ی هنرهای تجسمی است. متأسفانه هنرهای تجسمی با وجود اهمیت زیادی که دارد، در حاشیه قرار گرفته است.

این هنرمند همچنین اظهار کرده بود: کوچک انگاشتن و بی‌توجهی به هنرهای تجسمی به صلاح خانواده‌ی هنری کشور نیست. اگر بتوانیم به هر کدام از گرایش‌های تجسمی به‌صورت تخصصی بپردازیم و دوباره بینال‌ها را فعال کنیم، بار این موضوع را می‌توانند به دوش بکشند. مجموعه هنرهای تجسمی آنقدر وسعت زیادی دارد که یک جشنواره‌ای به این شکل، جوابگوی تخصصی تمام گرایش‌ها نیست. یکی از مشکلات اصلی ما در چند سال اخیر، جفای زیادی است که به هنرهای تجسمی شده است.

غلامحسین امیرخانی - هنرمند خوشنویس - نیز از هنرمندانی بود که سال گذشته نظر خود را درباره‌ی برگزاری جشنواره فجر گفته بود: جشنواره‌ی هنرهای تجسمی فجر به‌عنوان یک رویداد سالانه که فقط در مرکز کشور برگزار می‌شود، جوابگوی هنرمندان و تعدد رشته‌های تجسمی نیست. باید شرایطی فراهم شود تا هنرمندان بتوانند برای فعالیت هنری، محدود به برگزاری این رویداد نشوند.

او همچنین اظهار کرده بود: برگزاری جشنواره به‌صورت سالانه نمی‌تواند جوابگوی تعدد رشته‌های تجسمی باشد. این‌گونه رویدادها باید به‌صورت دوره‌ای و چندماه یک‌بار برگزار شوند. تعدد رشته‌های هنری در کشور ما که در غنای فرهنگی و هنری ایران ریشه دارد، ما را در موقعیت برجسته‌ای نسبت به کشورهای دیگر قرار داده است. برای تحقق این اهداف باید کسانی که در رأس تصمیم‌گیری‌ها و مدیریت کلان کشور هستند، در جریان ابعاد مختلف این موضوع قرار گیرند تا تصمیم درست را بگیرند.

حرف‌های مدیران هنری محقق شده است؟

مدیران هنری در دور جدید از همان آغاز ورودشان، به لزوم تغییر نگرش در برگزاری جشنواره‌های هنری اشاره می‌کردند. علی مرادخانی - معاون هنری وزیر ارشاد - یکی از کسانی بود که تقریبا در تمام سخنرانی‌ها و مصاحبه‌هایی که در رابطه با هنرهای تجسمی داشت، به این موضوع اشاره می‌کرد که دولت جدید در نظر دارد، نگاه تازه‌ای به برگزاری جشنواره‌های هنری داشته باشد و دوسالانه‌ها و جشنواره‌ها را به انجمن‌های تخصصی و بخش‌های خصوصی واگذار کند و دولت فقط به‌عنوان حامی در کنار آن‌ها حضور خواهد داشت.

مرادخانی در افتتاحیه‌ی ششمین دوره‌ی جشنواره‌ی هنرهای تجسمی فجر در بهمن‌ماه سال 92 به مشکلات اجرایی این رویداد هنری اشاره کرد و گفت: متأسفانه در سال‌های اخیر به هنرهای تجسمی بی‌توجهی شده است. امیدوارم در آینده با حضور پرشور هنرمندان جوان و همچنین همکاری مسوولان و متولیان این مشکلات و موانع از بین برود.

معاون هنری وزیر ارشاد همچنین افزود: متأسفانه در دهه‌های اخیر، شاهد ناتوانی‌هایی در این بخش بوده‌ایم که امیدوارم با حضور پرانگیزه‌ی اساتید و جوانان هنرمند، جبران مافات کنیم. مجموعه‌ی وزارت ارشاد شرایط را فراهم می‌کند و مطمئنم مشکلات مالی مانعی برای این امر نخواهد بود، چون هنر چیزی است که خودش، خودش را حرکت می‌دهد.

این تأخیرهای چند ماهه برای چیست؟

یکی دیگر از تفاوت‌های این دوره از جشنواره، تأخیر در برنامه‌ریزی‌ها، اطلاع‌رسانی‌ها و انتخاب دبیر جشنواره است؛ سال گذشته «عباس میرهاشمی» چند ماه پیش از آغاز جشنواره به‌عنوان دبیر آن معرفی شد. او مدتی پیش از برگزاری جشنواره، از سمتش استعفا و دلیل آن را حفظ حرمت هنر و هنرمندان اعلام کرد.

او در این‌باره گفت: نگرانی من این بود که با این دخالت‌ها، محدودیت‌ها و ناهماهنگی‌ها، حرمت هنر، هنرمند و آثار هنری از بین برود. برای حفظ همین حرمت، تصمیم گرفتم کناره‌گیری کنم تا بیش از این به برنامه‌های جشنواره آسیب نرسد. مشکل ما قطعا کیفیت برگزاری جشنواره بوده است، چون ما هنوز به بحث بودجه وارد نشده بودیم.

البته میرهاشمی پس از جلسه‌ای که با علی مرادخانی داشت، استعفای خود را پس گرفت و در نشست خبری جشنواره حضور پیدا کرد و به پرسش‌های خبرنگاران پاسخ داد. این نشست 25 آذرماه سال گذشته و حدود 5 / 1 ماه پیش از آغاز جشنواره‌ی تجسمی فجر با حضور خبرنگاران رسانه‌های مختلف برگزار و در همین نشست از پوستر رسمی این رویداد هنری نیز رونمایی شد.

اما امسال شرایط به‌گونه‌ی دیگری است؛ حکم مدیرکل دفتر هنرهای تجسمی برای «مجتبی آقایی» به‌عنوان دبیر هفتمین جشنواره‌ی هنرهای تجسمی فجر، 29 دی‌ماه اعلام شد و در حالی‌ که کمتر از 10 روز به افتتاح جشنواره باقی مانده، هنوز نشستی خبری با هدف تشریح برنامه‌های جشنواره برای رسانه‌ها برگزار نشده، پوستری هم به‌صورت رسمی برای جشنواره‌ای که نام «هنرهای تجسمی» را با خود یدک می‌کشد و هنرمندان زیرمجموعه‌ی آن برای دیگر جشنواره‌ها پوستر طراحی کرده‌اند، رونمایی نشده است.