گروه سیاسی، اگر با حصول یک توافق جامع، برنامه هستهای ایران متوقف گردد و بدین ترتیب تهدید ایران از بین برود آیا هیچگونه توجیهی جهت استقرار سامانههای دفاع موشکی در آینده وجود دارد؟ آیا سامانه دفاع موشکی ناتو به معنای عدم اعتماد به هرگونه توافق جامع حاصله با ایران است؟
به گزارش بولتن نیوز به نقل از اشراف، اندیشکده صهیونیستی مطالعات امنیت ملی در گزارشی راهبردی به قلم آزریل برمانت از کارشناسان ارشد این مؤسسه به بررسی بحثهای جاری بر سر سامانه دفاع موشکی ناتو در اروپا میپردازد. طی دهههای گذشته روسیه نسبت به سامانههای دفاع موشکی آمریکا اعتراض کرده بود اما مخصوصاً از طرح «جرج دبلیو بوش» جهت استقرار سپر دفاع موشکی در شرق اروپا ناراضی و ناخشنود بود. اگرچه دولت «اوباما» در سال ۲۰۰۹ سامانه دفاع موشکی «بوش» را کنار گذاشت، اما از سامانه دفاع موشکی خود رونمایی کرد که با مخالفت روسیه مواجه شد. آمریکا و ناتو مدعیاند که سامانه دفاع موشکی مذکور در راستای مقابله با تهدیدات موشکهای بالستیک و سلاحهای کشتارجمعی نشأتگرفته از خاورمیانه طراحی شده است. با اینکه ناتو به وضوح نگفته که هدف از طراحی این سامانه دفاع از اروپا در برابر تهدیدات ایران است، اما آمریکا تهران را حقیقتاً تهدیدی برای ائتلاف برشمرده و اتخاذ تدابیر مقابلهجویانه را لازم و ضروری دانسته است. با این حال، روسیه هیچگاه این ادعا را نپذیرفته و معتقد است که هدف از استقرار سامانه دفاع موشکی فوقالذکر مقابله با قدرت هستهای راهبردی روسیه است. برنامه ناتو جهت استقرار سامانههای دفاع موشکی در رومانی تا سال ۲۰۱۵ و در لهستان تا سال ۲۰۱۸ باعث میشود بر رنجش و ناخشنودی کرملین از آنچه نفوذ غرب به نزدیکی مرزهایش میپندارد افزایش یابد.
■ اختلاف بر سر سامانه دفاع موشکی دلیل بیاعتمادی میان واشنگتن و مسکو■
در سالهای اخیر هم ناتو و هم روسیه ایده همکاری در زمینه دفاع موشکی بالستیک را مورد بررسی قرار دادهاند. در حقیقت گزارش پیش روی پذیرای استدلال ارائهشده توسط کارشناسان موشکی است مبنی بر اینکه هر دو طرف به همکاری با یکدیگر جهت مقابله با تهدیدات فزاینده موشکهای بالستیک حکومتهای تجدیدنظرطلب علاقهمند هستند. علیرغم شک و تردیدهای علنی کرملین نسبت به تهدیدات نشأتگرفته از تهران اما شواهد و قرائن حکایت از آن دارند که مقامات نظامی روسیه خود نیز در رابطه با یک ایران هستهای مجهز به موشکهای بالستیک نگرانیهایی دارند و در راستای مقابله با این مسئله پیشاپیش گامهایی برداشتهاند.
با این وجود، این احتمال وجود دارد که با بالا گرفتن تنشها بر سر مسئله اوکراین روسیه تحت رهبری «ولادیمیر پوتین» از اختلافنظر موجود بر سر سیستم دفاعی موشکی به عنوان ابزاری جهت جلب حمایت علیه غرب بهره گیرد. در واقع اختلافنظرهای شدید بر سر سامانه دفاع موشکی جزء لاینفک بیاعتمادی موجود میان واشنگتن و مسکو به شمار میرود. این بیاعتمادی تا حدودی به رنجش و عصبانیت «پوتین» از توسعه ناتو به سمت شرق به دنبال فروپاشی شوروی مربوط میشود. برای کشوری مانند لهستان حضور نیروهای آمریکایی در قلمروش بیش از وجود سامانه دفاع موشکی یک تضمین امنیتی محسوب میشود. در این گزارش استدلال میشود که سامانه دفاع موشکی بیش از آنکه عامل مستقیم تنشها میان ناتو و روسیه باشد بازتابدهنده اینگونه تنشهاست.
■ هرگونه توافق با ایران تأثیری بر استقرار سامانه دفاع موشکی ناتو نخواهد داشت■
این گزارش همچنین بر این باور است که حصول هرگونه توافق جامع میان گروه ۱+۵ و ایران احتمالاً تأثیری بر استقرار سامانه دفاع موشکی ناتو نخواهد داشت. در صورتی که ایران برنامه هستهای خود را برچیند، که البته چنین چیزی غیرمحتمل است، ناتو همچنان نگران موشکهای بالستیک این کشور و همچنین تهدیدات نشأتگرفته از دیگر بخشهای خاورمیانه خواهد بود. به علاوه، همچنان که روسیه قدرت نظامی خود را در نزدیکی مرزهایش احیا میکند آمریکا هنوز میتواند تعهدات امنیتی خویش به کشورهایی نظیر رومانی و لهستان را پس بگیرد. این دو کشور قرار است به زودی میزبان سامانههای دفاع موشکی در خاک خود باشند.
تهدیدات موشکی روسیه و ایران: توصیههایی برای سامانه دفاع موشکی ناتو + دانلود
تهدیدات موشکی روسیه و ایران: توصیههایی برای سامانه دفاع موشکی ناتو + دانلود
■ سامانههای دفاعی میتوانند روحیه عموم مردم را تقویت کنند■
علیرغم هزینه بسیار بالای نگهداری از سامانه دفاع موشکی ناتو اما در این گزارش استدلال میشود که چنین هزینهای قابل توجیه است، زیرا این سامانه قادر است از میزان صدمات وارده بکاهد، رهبران کشورها را انعطافپذیر سازد، روحیه ملتهای آسیبپذیر را تقویت کند، و تهدیدات برخی کشورهای تجدیدنظرطلب را بیاثر سازد. تجارب اسرائیل در ارتباط با سامانههای دفاع موشکی بر این استدلال صحه میگذارند که سامانههای دفاعی میتوانند روحیه عموم مردم را تقویت کنند و گزینههای بیشتری را پیش روی رهبران کشورها قرار دهند. سامانههای دفاع موشکی در کل نمیتوانند جایگزین عامل بازدارندگی شوند، اما مطمئناً میتوانند مکمل بازدارندگی باشند.
■ این گزارش راهبردی به چه مسائلی خواهد پرداخت؟■
در اسرائیل مسئله دفاع موشکی با توجه به نقشی که سامانه گنبد آهنین در رهگیری راکتهای شلیکشده حماس از غزه ایفا کرده در طول دو سال گذشته به یک مسئله مهم و برجسته تبدیل گردیده است. اگرچه سامانه گنبد آهنین توسط اسرائیل طراحی شده اما آمریکا حمایتهای مالی قابل توجهی از این پروژه به عمل آورده است. آمریکا همچنین در زمینه توسعه و تأمین مالی سامانه دفاع موشکی پیکان (Arrow) که با هدف مقابله با تهدیدات نامتعارف جدیتر از طرف ایران طراحی شده با اسرائیل همکاری کرده است. واشنگتن در راستای استقرار سپرهای دفاع موشکی و مقابله با تهدیدات فزاینده ناشی از موشکهای بالستیک و گسترش تسلیحات کشتارجمعی کشورهای تجدیدنظرطلب به طور بیسروصدا در حال همکاری با متحدانش در منطقه خلیج فارس، آسیای شرقی، و اروپا است.
سامانه دفاع موشکی ناتو شاید بحثبرانگیزترین سامانه از این نوع است آنهم درست زمانی که تنشها میان روسیه و غرب بر سر مسئله اوکراین رو به افزایش است. در این گزارش اهداف ورای استقرار سامانه دفاع موشکی در اروپا مورد بررسی قرار میگیرند، در رابطه با دلایل عدم توافق میان روسیه و ناتو بر سر این موضوع روشنگری صورت میگیرد، و اهمیت اینگونه اختلافات آنهم در مقطعی که نگرانیها درباره برنامههای هستهای و موشکهای بالستیک ایران در حال افزایشاند برجسته میگردد.
■ رقابت میان آمریکا و روسیه بر سر سیاست سامانه دفاع موشکی■
در ماه ژوئیه ۲۰۱۳، «باراک اوباما» رئیسجمهور آمریکا در برلین خواستار آن شد که آمریکا و روسیه زرادخانههای هستهای راهبردی خود را تا یک سوم کاهش دهند. با این حال، مسکو سریعاً خواسته اوباما را رد کرد که دلیلش آشکارا برنامه دفاع موشکی آمریکا بود. از دیدگاه برخی کارشناسان اختلافنظرهای میان آمریکا و روسیه بر سر سیاست سامانه دفاع موشکی از عوامل مهم بالا گرفتن تنشها میان این دو قدرت بود. این تنشها در نتیجه مداخله روسیه در اوکراین در سال ۲۰۱۴ رو به وخامت گذاشتند و این امر حکایت از آن دارد که همکاری در زمینه کنترل تسلیحاتی و دیگر سیاستهای مناقشه برانگیز احتمالاً در آینده نزدیک صورت نخواهد گرفت.
در سال ۱۹۷۲ آمریکا و شوروی (بعدها روسیه) پیمان منع تولید موشکهای ضد موشکهای بالستیک را امضا کردند. این پیمان مانع این میشد که هر یک از طرفین در راستای محافظت از سرتاسر قلمرو خود از سامانههای دفاع موشکی برخوردار گردد. در یک مدت زمان کوتاه بازدارندگی هستهای بر مفهوم دفاع موشکی ارجحیت یافت. پیمان فوق بر پایه بازدارندگی استوار بود، اما تلاش داشت تا رابطه بازدارندگی را تثبیت کند. باور بر این بود که با حذف سامانههای دفاع موشکی رقابت تسلیحاتی نیز متوقف میگردد و این امر باعث تقویت پایداری و ثبات میشود.
با این حال، در سال ۱۹۸۳ ابتکار دفاع راهبردی «رونالد ریگان» رئیسجمهور آمریکا بار دیگر مفهوم سپر دفاع موشکی را در مقیاس گسترده احیا کرد. هدف از طرح سپر دفاع موشکی نهایتاً «ناتوان و بلااستفاده» ساختن همه تسلیحات هستهای بود. آمریکاییها تا آن مقطع دفاع موشکی را ابزاری جهت محافظت از خود در برابر تهدیدات شوروی میدانستند. با این حال، در جریان اولین دوره ریاست جمهوری «کلینتون» نگرانیها درباره تهدیدات فزاینده ناشی از راکتهای کوتاهبرد کشورهایی نظیر ایران، عراق، و کره شمالی بالا گرفتند. دولت «کلینتون» تلاش کرد تا اطمینان حاصل کند که برنامه دفاع موشکی با پیمان منع تولید موشکهای ضد موشکهای بالستیک همخوانی دارد. در آن زمان ارتش روسیه به شدت مخالف برنامه دفاع موشکی دولت «کلینتون» بود. روسها نگران آن بودند که ترکیب قابلیت حمله آغازین آمریکا با سامانه دفاع ملی این کشور که متشکل از رادارها و حسگرهای پیشرفته و تجهیزات رهگیری بیشمار بود بتواند روسیه را در صورت بروز بحران در معرض تهدید و ارعاب هستهای قرار دهد. در ماه دسامبر ۲۰۱۱، دولت «بوش» تصمیم خود مبنی بر بیرون رفتن از پیمان منع تولید موشکهای ضد موشکهای بالستیک را اعلام کرد. «جورج دبلیو بوش» چنین اقدامی را به مثابه فاصله گرفتن از «تئوری شوم» نابودی مسلم دوسویه میدانست.
■ روسها ادعای آمریکا مبنی بر طراحی سامانه رهگیر جهت مقابله با تهدید ایران را رد کردند■
خروج از پیمان منع تولید موشکهای ضد موشکهای بالستیک در ماه ژوئیه ۲۰۰۲ محقق گردید و در همان ماه ساخت تأسیسات تولید سامانههای دفاعی ضد موشکهای بالستیک در آلاسکا آغاز گردید. در سال ۲۰۰۶ دولت «بوش» برنامههای خود جهت استقرار سامانههای رهگیر در لهستان و استقرار یک رادار رهگیری موشک در جمهوری چک را اعلام کرد. با اینکه این سامانه جهت دفاع از آمریکا و اروپا در برابر موشکهای بالستیک دوربرد بالقوه ایران طراحی شده بود اما روسها به شدت با استقرار آن مخالفت کردند. روسها ادعای آمریکا مبنی بر طراحی سامانه رهگیر جهت مقابله با تهدید ایران را رد کردند و هشدار دادند که از پیمان منع موشکهای هستهای میانبرد که در سال ۱۹۸۷ میان شوروی و آمریکا منعقد گردید بیرون خواهند رفت.
در سال ۲۰۰۹ دولت «اوباما» طرحهای «بوش» جهت استقرار سامانههای دفاع موشکی در اروپای مرکزی را ملغی اعلام کرد. مشخص نیست لغو این تحریمها در راستای نشان دادن حسن نیت به روسیه صورت گرفت یا اینکه مشکلات مربوط به فناوری سیستمهای رهگیر که قرار بود در لهستان مستقر شوند علت لغو طرحهای مذکور بوده است. «اوباما» در عوض در تاریخ ۱۷ سپتامبر ۲۰۰۹ یک طرح چهار مرحلهای جدید ـ با عنوان رویکرد مرحلهای متغیر اروپا ـ را اعلام کرد که در راستای نشان دادن یک واکنش جامعتر، انعطافپذیرتر، و باصرفهتر در قبال تهدید موشکهای بالستیک دوربرد طراحی شده بود. اعلام رویکرد چند مرحلهای با هدف تقویت تعهدات واشنگتن در قبال محافظت از خاک آمریکا و دفاع از متحدانش در ناتو صورت گرفت. در قالب مرحله اول رویکرد مذکور، ناوهای مجهز به سامانه دفاع موشکی اجیس در دریای مدیترانه مستقر میشوند و در عین حال یک رادار AN/TPY-2 نیز در ترکیه مستقر میگردد. در مرحله دوم که قرار است در سال ۲۰۱۵ به اجرا در آید موشکهای رهگیر زمینی پیشرفتهتر در راستای مقابله با تهدیدات موشکی کوتاهبرد و میانبرد در رومانی مستقر خواهند گردید. در مرحله سوم که در سال ۲۰۱۸ اجرایی خواهد شد موشکهای رهگیر پیشرفتهتر موسوم بهSM3-Block IIA در راستای مقابله با موشکهای کوتاهبرد، میانبرد، و برد متوسط در لهستان مستقر خواهند گردید. مرحله چهارم نیز آنگونه که اعلام شده در سال ۲۰۲۰ به اجرا در خواهد آمد و در جریان آن در راستای محافظت از آمریکا در برابر موشکهای میانبرد و برد متوسط و همچنین موشکهای بالستیک بینقارهای که ممکن است از خاورمیانه شلیک شوند موشکهای رهگیر در لهستان مستقر خواهند شد. با این حال، مرحله چهارم ظاهراً به خاطر تصمیمات بودجهای و تأخیر چشمگیر برنامه بعداً لغو گردید.
■ هدف از سامانه موشکی ناتو دفاع در برابر موشکهای بالستیک ایران است ■
هدف از استقرار سامانه دفاع موشکی ناتو ایجاد یک چتر حفاظتی جامع برای همه ملتها، سرزمینها و نیروهای اروپایی است. این سیستم در پاسخ به نگرانیهای فزاینده نسبت به موشکهای بالستیک ایران و برنامه هستهای این کشور طراحی گردیده است. ناتو در جریان اجلاس شیکاگو در سال ۲۰۱۲ شکلگیری یک قابلیت موقت جهت دفاع از اروپا در برابر حملات محدود موشکهای بالستیک را اعلام کرد. بنابراین، ناتو در حال ایجاد یک سامانه دفاع موشکی موسوم به سامانه دفاع موشکی چندلایه فعال بود که ساخت آن در سال ۲۰۰۵ در راستای محافظت از نیروهای ائتلاف در برابر موشکهای بالستیک دوربرد و میانبرد آغاز گردیده بود.
روسیه همواره مخالفت خود را با طرحهای دفاع موشکی دولت «اوباما» ابراز داشته است. در جریان اجلاس ناتو در شهر لیسبون که در ماه نوامبر ۲۰۱۰ برگزار گردید از روسیه دعوت به عمل آمد تا قابلیتهای دفاع موشکی خود را با قابلیتهای ناتو تلفیق کند. با این حال، روسیه همچنان سامانه دفاع موشکی ناتو را تهدیدی برای امنیت ملی خود میداند. روسیه به دنبال کسب تضمینهای قانونی و الزامآور از واشنگتن بوده مبنی بر اینکه سامانههای دفاع موشکی علیه موشکهای بالستیک راهبردی روسیه مورد استفاده قرار نخواهند گرفت، اما دولت «اوباما» تمایلی جهت دادن چنین تعهداتی از خود نشان نداده است. روسیه در سالهای اخیر حتی هشدار داده که اگر هیچگونه توافقی در رابطه با سامانههای دفاع موشکی حاصل نگردد از پیمان جدید کاهش تسلیحات راهبردی بیرون خواهد رفت.
■ اختلافات میان آمریکا و روسیه در آینده نزدیک حلوفصل نخواهند شد■
اختلافات میان آمریکا و روسیه بر سر سامانههای دفاع موشکی احتمالاً در آینده نزدیک حلوفصل نخواهند شد، زیرا بازیگران مختلف از منافع و انگیزههای متضادی برخوردارند. آمریکا به دنبال آن است تا از متحدان خویش در ناتو در برابر تهدیدات بالقوه ایران محافظت کند. در صورتی که ناتو از حمله آمریکا یا اسرائیل علیه تأسیسات هستهای ایران حمایت به عمل آورد تهران میتواند از لحاظ تئوری دست به حملات موشکی تلافیجویانه علیه اروپا بزند. آمریکا و ناتو سامانه دفاع موشکی را ابزاری میدانند که نقش بازدارنده تسلیحات هستهای را تکمیل میکند. با این حال، روسیه این موضوع را نمیپذیرد که موشکهای رهگیر مستقر در اروپا با هدف مقابله با تهدیدات ایران طراحی گردیدهاند. روسیه بر این باور است که طرحهای دفاع موشکی بازدارندگی هستهایاش را تهدید میکنند و به همین خاطر خواستار محدود ساختن یا حتی لغو این برنامهها شده است.
در سطح رهبران کشورها نیز این توافق میان کشورهای متحد عضو ناتو وجود دارد مبنی بر اینکه سامانه دفاع موشکی آمریکا در راستای محافظت از اروپا در برابر تهدید موشکهای بالستیک خاورمیانه طراحی گردیده و تأکید آن بر روی ایران است. رهبران ناتو بارها اذعان کردهاند که سامانه دفاع موشکی مستقر در اروپا در راستای دفع تهدیدات نشأتگرفته از کشورهای خاورمیانه طراحی گردیده و قدرت بازدارنده راهبردی روسیه را هدف قرار نداده است. با این وجود، در اینجا یک تناقض وجود دارد: با اینکه سامانه دفاع موشکی شاید در حقیقت با هدف مقابله با تهدیدات نشأتگرفته از منطقه خاورمیانه مستقر گردیده باشد، اما حمایت مشتاقانه کشورهای مرکز و شرق اروپا از این سامانه بر مبنای تعهدات امنیتی آمریکا در قبال این کشورها استوار گردیده است. حتی اگر آمریکا اینگونه تعهدات امنیتی را لزوماً به مثابه دفاع از متحدانش در برابر حمله احتمالی روسیه نداند، اما کشورهایی نظیر لهستان و کشورهای حوزه دریای بالتیک استقرار سامانه دفاع موشکی در اروپای شرقی و استقرار نیروهای آمریکایی در خاک خود را شکل پیشرفته گسترش عامل بازدارندگی در برابر تهدیدات بالقوه روسیه میدانند. مداخله روسیه در اوکراین در سال ۲۰۱۴ تنها باعث میشد انتظارات برخی از کشورهای مرکز و شرق اروپا مبنی بر تعهد راسخ آمریکا در قبال محافظت از آنها در برابر تهدیدات فزاینده روسیه پررنگتر شود.
■ تعهد آمریکا در قبال متحدانش در مرکز و شرق اروپا از موضوعات مورد مناقشه ■
مسئله تعهد آمریکا در قبال متحدانش در مرکز و شرق اروپا از موضوعات عمده مورد مناقشه قلمداد میگردد. آمریکا با اعلام تعهد علنی خویش مبنی بر دفاع از اروپا در برابر تهدیدات موشکی تلاش دارد تا بر اعتبار خود در میان متحدان اروپاییاش، از جمله کشورهای واقع در نزدیکی مرزهای روسیه، بیفزاید. مسکو از این سیاست رنجیدهخاطر شده و نسبت به آن مشکوک است، زیرا آن را تهدیدی در حیاطخلوت خود میداند. این در واقع میراث سیاست آمریکا جهت گسترش ناتو به سمت شرق بوده است، سیاستی که منجر به شکلگیری یک موضع سختگیرانه در روسیه در سال ۲۰۱۴ شد.
مقامات آمریکا در راستای رفع نگرانیهای مسکو درباره سامانه دفاع موشکی آمادگی خود را جهت بررسی امکان مبادله دادههای کلیدی با روسیه اعلام کردهاند. با این حال، مسکو خواستار آن شده که آمریکا اطلاعات مشروحی در رابطه با قابلیتهایش ارائه دهد که برخی از آنها اطلاعات بسیار حساس به شمار میروند. واشنگتن تمایلی به این کار ندارد. مقامات آمریکا در دیدار با همتایان روس خود تلاش کردهاند آنها را متقاعد سازند که سامانههای رهگیر آمریکا تهدیدی متوجه سیستمهای موشکی روسیه نمیکنند، اما این ملاقات ثمربخش نبوده است.
■ آیا سامانه دفاع موشکی ناتو به معنای عدم اعتماد به هرگونه توافق با ایران است؟■
یک سؤال کلیدی که در مطالعه پژوهشی پیش روی مطرح گردیده این است که آیا سیاست دفاع موشکی فعلی از لحاظ ایجاد اعتماد در حوزه کنترل تسلیحاتی یک نقطهضعف محسوب میشود یا یک نقطه قوت؟ آیا این احتمال وجود دارد که سیاست مذکور به جای حل مشکلات موجود بر تعداد مشکلات بیفزاید؟
روشن است که کرملین تلاش دارد غرور و سربلندی مسکو را بار دیگر زنده کند و از یک موضع برابر با آمریکا برخوردار گردد. بنابراین این سؤال در اینجا مطرح میشود که آیا «پوتین» با بهرهبرداری از اختلافاتش با آمریکا بر سر سامانه دفاع موشکی به دنبال آن است تا بار دیگر بر نقش رهبری روسیه صحه بگذارد؟ به بیان دیگر، آیا بنبست میان واشنگتن و مسکو بر سر سامانه دفاع موشکی بازتابدهنده نبود اعتماد و وجود تعارض منافع میان طرفین است؟ آیا آمریکا و روسیه قادرند اختلافات خود را کنار گذاشته و در راستای مقابله با حکومتهای تجدیدنظرطلب مجهز به موشکهای هستهای بالستیک با یکدیگر همکاری کنند؟
سؤال آخر مربوط به منشأ تهدیداتی است که توسط سامانه دفاع موشکی ناتو پوشش داده میشوند. با فرض بر اینکه این سامانه واقعاً در راستای دفاع از آمریکا و متحدانش در برابر تهدیدات ایران طراحی گردیده است این سؤال مطرح میگردد که اگر با حصول یک توافق جامع برنامه هستهای ایران متوقف گردد و بدین ترتیب تهدید ایران از بین برود آیا هیچگونه توجیهی جهت استقرار سامانههای دفاع موشکی در آینده وجود دارد؟ آیا سامانه دفاع موشکی ناتو را میتوان ابزاری جهت بازداشتن ایران و دیگر حکومتهای تجدیدنظرطلب دانست یا اینکه چنین چیزی به معنای عدم اعتماد به هرگونه توافق جامع حاصله با ایران است؟
این گزارش را از لینک زیر دانلود نمایید:
تهدیدات موشکی روسیه و ایران توصیههایی برای سامانه دفاع موشکی ناتو