روسیه و ایران چگونه از خلأ دیپلماتیک در سوریه استفاده می‌کنند

گروه سیاسی، ابتکار عمل جدید روسیه و ایران به دنبال حذف آمریکا و برقرار شدن گفتگوهای صلح سوریه بر محور مسکو و تهران است. پرسش این است که آیا طرح روسی- ایرانی برای حفظ «اسد» بر مسند قدرت، به تنها پیشنهاد مطرح در عرصه بین‌المللی تبدیل نشده است؟

به گزارش بولتن نیوز به نقل از اشراف، اندیشکده کارنگی در مقاله‌ای به قلم جوزف باهوت نوشت: در ماه‌های اخیر در عرصه نبرد سوریه تلاش‌های دیپلماتیک بسیاری صورت گرفته است؛ اما برخلاف سال‌های قبل آمریکا در این میان غایب است. روسیه و ایران، دو متحد اصلی رئیس‌جمهور سوریه «بشار اسد»، به دنبال در دست گرفتن ابتکار عمل و هموار کردن راه برای یک توافق سیاسی جدید هستند. با توجه به اینکه هم روسیه و هم ایران با محدودیت‌های جدید اقتصادی مواجهند و می‌خواهند رویکردهای خود در قبال منطقه را با عرصه سیاسی به‌شدت متغیر منطقه هماهنگ سازند، برخی این روند را اقدامی فرصت‌طلبانه یا دفاعی تفسیر کرده‌اند؛ قیمت‌های نفت سقوط کرده‌اند و نشانه‌های فزاینده‌ای وجود دارد که حاکی از شکنندگی حکومت «اسد» است؛ هرچند توجه اصلی جامعه جهانی متوجه داعش است. بااین‌حال این فاکتورها ممکن است – یا این‌گونه به نظر می‌رسد – که تهران و مسکو را برای اندیشیدن به جایگزینی برای «اسد» به فکر بیندازد؛ اما آیا این برداشت از شرایط موجود صحیح است؟

 ■آغاز فرایند دیپلماتیک در روسیه ■

- ابتکار مسکو

معاون وزیر امور خارجه روسیه «میخائیل بوگدانف» اخیراً چند سفر به دمشق و منطقه داشته و هر دفعه به بیروت رفته و گفتگوهایی با عناصر حکومت «اسد» و مخالفین داخل و خارج از سوریه داشته است. دو طرف سیاسی متقابل نیز از مسکو دیدار داشته‌اند. وزیر امور خارجه سوریه «ولید المعلم» در اواسط نوامبر، نخستین مقام رسمی سوری بود که با رئیس‌جمهور روسیه «ولادیمیر پوتین» دیدار کرد؛ «ولادیمیر پوتینی» که بر حمایت خود از حکومت «اسد» تأکید می‌کند. وزیر امور خارجه روسیه «سرگئی لاوروف»، در کنفرانسی مطبوعاتی اظهار داشت که قالب فعلی برای گفتگوهای سوریه، بر اساس نشست ژنو در ژوئن ۲۰۱۲، و گفتگوهای ژنو ۲، در اوایل، ۲۰۱۴ دیگر کارایی ندارد. تفاهم ژنو خواستار تشکیل یک دولت موقت با تمامی قدرت‌های اجرایی و گذار از دولت فعلی بود. این تفاهم با حمایت وسیعی در جامعه جهانی مواجه شد و در آن زمان هم حمایت روسیه و هم آمریکا را داشت؛ اما اکنون «لاوروف» می‌گوید که این چهارچوب می‌تواند با ابتکار عمل خود مسکو برای حل مناقشه از طریق گفتگوهای درون سوری جایگزین حل‌وفصل شود.

 

■مسکو میزبان دولت و اپوزیسیون سوریه■

مسکو پس از «معلم» پذیرای هیئتی دیگر از مخالفین میانه‌رو سوری بود. سرپرستی این هیئت به عهده «شیخ احمد الخطیب» بود؛ او یک روحانی اهل دمشق است که رهبر مخالفین در «ائتلاف ملی نیروهای انقلابی و مخالف سوری» بود و به دلیل تلاش‌هایش برای باز کردن راه گفتگو با حکومت «اسد» مشهور است. «خطیب» پس از سفر به روسیه از طریق عناصر اپوزیسیون تندرو مورد هجمه قرار گرفت و احساس کرد که کار خود را از طریق نوشتن متنی بلند در صفحه فیس‌بوکش توجیه کند. او خواستار راهبردی واقع‌گرایانه برای مذاکرات بود و توصیه کرد که همفکرانش پیشنهاد روسیه را همچون یک فرصت ببینند؛ حتی به قیمت اینکه «اسد» چند صباحی در مسند قدرت باقی بماند. این ابتکار، چنانکه هم توسط دولت مسکو و هم دمشق بیان شد، علی‌رغم قطعنامه‌های سازمان ملل در حمایت از بیانیه ژنو، دیگر بر مبنای چهارچوب قبلی استوار نیست؛ بلکه این راهکار، راهکاری جدید و سوری- سوری، بدون هیچ‌گونه فشار یا وساطت خارجی خواهد بود؛ هرچند این مسئله که تمام فرایند در مسکو صورت می‌گیرد نادیده گرفته‌شده است.

 

■شباهت طرح روسیه با فرستاده سازمان ملل در سوریه ■

- ارتباط روسیه با طرح «توقف» سازمان ملل؟

دیپلماسی روسیه در خلأ پیش نمی‌رود. اخیراً فرستاده سازمان ملل به روسیه «استفان میستورا» پیشنهادی را مطرح کرد که شباهت‌های زیادی به پیشنهاد مسکو دارد. این پیشنهاد با رهیافت توقف از پایین به بالای درگیری‌ها، به دنبال متوقف کردن نبرد از طریق آتش‌بس‌های محلی است که از حلب آغاز می‌شود. ابتکار «میستورا» بندهای روشنی در خصوص تغییر سیاسی در برندارد و مسئله مشکل‌ساز آینده «اسد» را رها می‌کند؛ و به‌عنوان تلاشی اساساً انسان دوستانه با ارتباط اندکی به حل نهایی نبرد نگریسته شده است. بااین‌حال از لابه‌لای مصاحبه‌های اندکی که از فرستاده سازمان ملل منتشرشده می‌توان دریافت که آتش‌بس در حلب نخستین گام است. با به نتیجه رسیدن توافقاتی مشابه در سایر مناطق و افزایش تدریجی عرصه آتش‌بس‌ها، این فرایند سرانجام به توقف نبرد در سوریه، با وانهادن مسائل سیاسی به بعد، منجر می‌شود؛ اما بر سر «اسد» چه خواهد آمد. فرستاده سازمان ملل در مصاحبه اخیرش با «الحیات» پاسخی صریح داد «نظری ندارم».

 

■طرح‌های موازی با طرح روسیه ■

تردیدها در خصوص ماهیت واقعی پیشنهاد سازمان ملل، با این واقعیت که طرح «مستورا» تا حد زیادی با ایده‌های مرکز گفتگوی بشردوستانه، یک سازمان میانجی گر در منازعات که محققین آن پیش نهاد کرده بودند «اسد» می‌تواند چند سال دیگر در سوریه بر مسند قدرت باقی بماند، درحالی‌که آتش‌بس‌های محلی صورت گرفته باشند، سلاح‌ها به سمت داعش نشانه برود و اصلاحات سیاسی به‌تدریج آغاز شوند، بالا رفت. این پیش نهاد با مقاومت زیادی از سوی گروه‌های اپوزیسیون سوری مواجه شد. ابتکار روسیه با موقعیت سنجی پیوند سیاسی غایب با تلاش‌های فنی «میستورا» برقرار کرده، ماده‌ای برای رهیافت صوری آن شده و زمینه را برای حل بحران سوریه فراهم کرده است. درواقع «میستورا» در مصاحبه‌اش با «الحیاه» گفته است که او پیشنهاد روسیه را به‌عنوان رقیبی برای پیشنهاد خودش نمی‌نگرد. «در مقابل، اگر این پیشنهاد به نحوی مناسب طرح شود و تمامی طرف‌ها نیز از آن حمایت کنند، می‌تواند تلاش‌های من را تکمیل کند، چراکه ما نیازمند ابتکاری جدید برای گفتگوی سیاسی هستیم.»

 

■ تنها راه‌حل برای بحران سوریه گفتگوی سوری‌ها بدون خارجی‌ها است ■

- اتکای مستمر بر ایران

به نظر می‌رسد مسکو در تلاش برای عملی کردن «مذاکرات داخلی»، می‌خواهد ایران را نیز همراه خود داشته باشد؛ به این دلیل که روس‌ها می‌دانند که حکومت «اسد» بیش از آنکه وابسته به روسیه باشد به تهران وابسته است. بااین‌حال به نظر می‌رسد سوری‌ها نسبت به متحد خودشان ایران مطمئن‌اند؛ زمان‌بندی برنامه سفر «معلم» نیز می‌تواند بر این اطمینان صحه نهد. او پس از ترک مسکو به تهران رفت و در آنجا او و ایرانی‌ها بر سخنان «متناقض» خود تأکید کردند که تنها راه‌حل برای بحران سوریه گفتگوی سوری‌ها بدون دخالت خارجی است – که تنها به مدد ایران و روسیه تسهیل می‌شود. «معلم» در اوایل نوامبر در مصاحبه‌ای با روزنامه‌ای لبنانی به نام «الاخبار» اظهار داشت که مطمئن است که نه‌تنها ایران همچنان متعهد به حفظ «اسد» است بلکه در خصوص حزبی که در آینده بر ایران نیز حکومت می‌کند، نیز مطمئن است که چنین است.

 

■ حکومت ایران همچنان از «اسد» حمایت خواهد کرد■

او در سخنانی خارج از عرف دیپلماتیک از سیاست‌های داخلی متحد خود گفت «کنار آمدن با این ائتلاف برای امام «خامنه‌ای» و همفکرانش غیرقابل‌قبول است. تزلزل‌های احتمالی نیز به اردوگاه لیبرال‌ها برمی‌گردد. هر وقت اوضاع این‌طور می‌شود «امام» مجلس و سپاه پاسداران طرف سوریه را می‌گیرند.» «معلم» اضافه کرد او وقتی مجبور شد به همتای ایرانی‌اش «ظریف» خاطرنشان کند این مقاومت حکومت سوریه است که به شما امکان می‌دهد از موضعی مقتدرانه در خصوص مسئله هسته‌ای گفتگو کنید. به‌زعم «معلم» حکومت ایران همچنان از «اسد» حمایت خواهد کرد و این کشور نه به دلیل مهربانی که از سر منافع شخصی خود از «اسد» حمایت می‌کند.

■ افزایش کمک‌های مادی ایران و روسیه به سوریه ■

- آیا روس‌ها و ایرانی‌ها موفق می‌شوند؟

بر اساس نوشته روزنامه‌نگار لبنانی «سامی کلیب» – که به دلیل مواضع طرفدار «اسد» و ازدواج با مدیر رسانه‌ای دفتر «اسد» مشهور است – هم ایران و هم روسیه به‌شدت کمک‌های مادی خود را به حکومت سوریه افزوده‌اند؛ آن‌ها خط اعتباری مشترک ۶.۴ میلیارد دلاری، که دوسوم آن را ایران تأمین می‌کند، را به سوریه اختصاص داده‌اند. اگر این رقم درست باشد، این علاوه بر حمایت زیادی است که دو کشور از طرح ـ توقف «میستورا» و پیشنهاد «گفتگوهای داخلی» روسیه که به دنبال حفظ «اسد» و حکومت اوست، داشته‌اند. اکنون به نظر می‌رسد سازمان ملل، با تمرکز بر گفتگوهای بشردوستانه، از چهارچوب پایان دادن به نبرد، که در تفاهم‌نامه ژنو ۲۰۱۲ و گفتگوهای ژنو ۲ در ۲۰۱۴ مطرح‌شده بود، پا پس کشیده است. در این میان به نظر می‌رسد ابتکار عمل جدید روسیه کلاً به دنبال حذف آمریکا و برقرار شدن گفتگوهای صلح سوریه بر محور روسیه و ایران باشد. تا بدین جا کاخ سفید سکوت دیپلماتیکی داشته است. حتی اگر این سکوت به‌زودی تمام نشود، پرسش این است که آیا طرح روسی- ایرانی برای حفظ «اسد» بر مسند قدرت، به تنها پیشنهاد مطرح در عرصه بین‌المللی تبدیل نشده است؟