آموزش و پرورش «سرمایه‌» نیست!

به گزارش بولتن به نقل از سرویس فرهنگی و اجتماعی عیارآنلاین، سرمایه‌ای بودن تعلیم و تربیت لااقل در مقام سخن، مورد تأکید بسیاری از سیاست‌گذاران و مسئولین کشور قرار دارد. یکی از شواهد مهمی که می‌تواند ملاک ارزیابی این ادعا قرار گیرد، «میزان بودجه اختصاص یافته به وزارت آموزش و پرورش و دستگاه‌های مرتبط با آن» است. در این میان، با توجه به اهمیت جدی نیروی انسانی در فرآیند تعلیم و تربیت، بدیهی است که بودجه اختصاصی به تربیت معلم و معیشت فرهنگیان یکی از مهمترین شاخص‌های سنجش میزان توجه به آموزش و پرورش است. در این نوشتار تلاش شده تا ضمن بررسی تغییرات بودجه مربوط به حقوق و دستمزد فرهنگیان، گزارشی از روند تغییرات بودجه دانشگاه فرهنگیان در سال‌های ۸۷ الی ۹۴ ارائه شود. برای فهم بهتر این تغییرات مقایسه‌ای نیز با برخی از دانشگاه‌های برتر کشور صورت گرفته است.

۱-مقایسه تغییرات بودجه دستمزد و مزایای مستمر فرهنگیان

حقوق و دستمزد فرهنگیان از جمله شاخص‌هایی است که می‌تواند نشان دهد منزلت و شأن معلمین در جامعه چه وضعیتی دارد. از آنجا که بخش قابل توجهی از بودجه وزارت آموزش و پرورش ذیل ردیف «حقوق و مزایای مستمر» تعریف شده است، این شاخص می‌تواند به طور مستقیم نیز حاکی از نگرش سرمایه‌ای به تعلیم و تربیت باشد.

بررسی قانون بودجه سال‌های ۸۷ تا ۹۳ و لایحه بودجه ۹۴ نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر، سطح درآمد فرهنگیان تقریباً هیچ تغییری نکرده است! به عبارت دیگر اگر حقوق و دستمزد فرهنگیان در سال ۸۷ و نرخ تورم رسمی اعلام شده بانک مرکزی را مبنا قرار دهیم، محاسبه حقوق سال‌های بعد نشان می‌دهد که به طور متوسط افزایش حقوق و دستمزد فرهنگیان متناسب با تورم بوده است و نه بیشتر. لذا می‌توان ادعا نمود که از سال ۸۷ تا کنون درآمد فرهنگیان هیچ تغییری نکرده و قدرت خرید آن‌ها ثابت مانده است. نمودار (۱) این مقایسه را به خوبی منعکس کرده است.

نمودار (۱)

مقایسه بودجه حقوق و مزایای مستمر وزارت آموزش و پرورش و بودجه محاسبه شده بر اساس نرخ تورم (۱۳۸۷ الی ۱۳۹۴)

۲-مقایسه تغییرات بودجه دانشگاه فرهنگیان

دانشگاه فرهنگیان که پیش از سال ۹۰ با عنوان مجتمع پیامبر اعظم (ص) و مراکز تربیت معلم شناخته می‌شد، در حال حاضر اصلی‌ترین مرکز تربیت نیروهای مورد نیاز وزارت آموزش و پرورش است و با قریب به ۱۰۰ پردیس و مرکز وابسته حدود ۷۰ هزار دانشجومعلم را در بر می‌گیرد. این تعداد دانشجو معادل سه یا چهار برابر برخی از دانشگاه‌های بزرگ کشور است. با توجه به اهمیت حیاتی موضوع تربیت معلم برای وزارت آموزش و پرورش، تحلیل بودجه اختصاص یافته به دانشگاه فرهنگیان می‌تواند تا حدی نگرش مسئولین را به امر تعلیم و تربیت و به ویژه تربیت نیروی کارآمد روشن نماید.

بررسی بودجه دانشگاه فرهنگیان در بازه سال‌های ۸۷ تاکنون نشان می‌دهد که به رغم افت و خیزهای زیاد، به طور کلی روند افزایش آن بسیار ملایم بوده است. البته شکاف میان بودجه لازم و بودجه اختصاص یافته هنگامی مشخص‌تر می‌گردد که میزان فرضی افزایش بودجه دانشگاه فرهنگیان متناسب با نرخ تورم محاسبه شود.

در همین جهت، مقایسه نمودار (۲) نشان دهنده واقعیت تلخی است که از عدم رسیدگی لازم به دانشگاه فرهنگیان حکایت می‌کند. به عنوان نمونه، با مبنا قرار دادن بودجه سال ۸۷ برای تربیت معلم و با لحاظ نرخ تورم اعلامی بانک مرکزی، بودجه این دانشگاه در سال ۹۴ باید حدود سه برابر بودجه پیشنهادیِ آن در لایحه بودجه ۹۴ می‌بود!

به بیان دیگر با توجه به تورم، بودجه سال ۹۴ دانشگاه فرهنگیان نسبت به سال ۸۷ باید ۴۲۰ درصد افزایش می‌یافت، اما در عمل این بودجه فقط به میزان ۱۵۰ درصد افزایش یافته است. یعنی در خوشبینانه‌ترین حالت بودجه سال ۹۴ دانشگاه بازگشت به بودجه‌ای است که در سال ۸۹ به تصویب رسیده بود. این در حالی است که در این بازه زمانی، دانشگاه فرهنگیان علاوه بر افزایش کمی ظرفیت و تعداد پردیس‌ها، باید کیفیت آموزشی و پرورشی خود را نیز ارتقا می‌داد؛ امری که در وضعیت فعلی دور از دسترس به نظر می‌رسد.

نمودار (۲)

مقایسه بودجه دانشگاه فرهنگیان و و بودجه محاسبه شده بر اساس نرخ تورم (۱۳۸۷ الی ۱۳۹۴)

همچنین می‌توان با مقایسه بودجه دانشگاه فرهنگیان با دانشگاه‌های زیرمجموعه وزارت علوم، تا حدی به کم‌توجهی برنامه‌ریزان به این دانشگاه پی برد. به طور مثال، مقایسه روند تخصیص بودجه دانشگاه‌های علامه طباطبایی و تربیت مدرس با دانشگاه فرهنگیان نشان می‌دهد که به رغم ابعاد گسترده‌تر دانشگاه فرهنگیان نسبت به این دانشگاه‌ها، بودجه آن‌ها با یکدیگر تناسبی ندارد. علاوه بر این، در حالی که بودجه این دانشگاه‌ها، در سال‌های ۸۷ الی ۹۴ روند صعودی داشته، تغییرات بودجه دانشگاه فرهنگیان به صورت نامنظم و افزایش و کاهش یافته است. افت بودجه این دانشگاه در برخی سال‌ها بسیار شدید بوده، به نحوی که طی یک سال (۸۹-۹۰) بودجه این دانشگاه به نصف کاهش پیدا کرد و پس از ۴ سال، به تدریج به بودجه سال ۸۹ بازگشت!

نمودار (۳)

مقایسه بودجه دانشگاه فرهنگیان با دانشگاه‌های علامه طباطبایی و تربیت مدرس

* * *

وضعیت اقتصادی آموزش و پرورش کشور، شاخص مناسبی است تا بر اساس آن میزان باور مسئولین کشور به سرمایه‌ای بودن تعلیم و تربیت ارزیابی گردد. متأسفانه بررسی وضعیت بودجه وزارتخانه مذکور و دانشگاه فرهنگیان نشان می‌دهد که متولیان امر نسبت به آموزش و پرورش و به ویژه تربیت و نگهداشت معلمان کم‌توجه‌اند.

عدم توجه جدی به معیشت معلمان و در حالت خوشبینانه ثابت ماندن قدرت خرید آن‌ها در سال‌های اخیر باعث شده است که یکی از مهمترین پایه‌های تحول در تعلیم و تربیت کشور نتواند با تمام ظرفیت به میدان بیاید. ضمن اینکه کم‌رغبتی افراد بااستعداد به حرفه معلمی نیز از تبعات چنین سیاستی است که عدم اصلاح آن، مانعی در جذب افراد مستعد و علاقه‌مند خواهد بود.

علاوه بر این باید تذکر داد که غفلت از دانشگاه فرهنگیان باعث خواهد شد در آینده، هزینه‌های معنوی و مادی سنگینی به کشور وارد شود که حتی در صورت امکان جبران، هزینه‌های تحمیلی بسیار بیشتر از سرمایه‌گذاری است که این دانشگاه هم‌اکنون به آن نیاز دارد.