برای زنده شدن امیدهای فضایی در کشور، تدبیری اندیشه کنید

گروه علمی، عباس خاراباف، روزنامه نگار و کارشناس فضایی کشور طی یک نامه به معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری از او خواسته است که تدبیری برای وضعیت بلاتکلیف فضایی کشور اندیشه کند.

به گزارش بولتن نیوز، در این نامه که به مناسبت ابلاغیه رییس جمهور محبوب کشور در سپردن مسوولیت شورای عالی فضایی کشور به سورنا ستاری، مرقوم شده است، این روزنامه‌نگار با بیان مهمترین مسایل روز فضایی کشور، پیشنهادهایی را به معاون علمی و فناوری ارایه داده است.

متن نامه وی این‌گونه است:

جناب آقای سورنا ستاری، معاون محترم علمی و فناوری ریاست جمهوری

با سلام و عرض ادب و احترام

با خبر شدم رییس جمهور محبوب کشور، حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی مدتی است مسئولیت اداره شورای عالی فضایی و تشکیل مرکز ملی فضایی کشور را طی ابلاغیه‌ای به جناب‌عالی به عنوان متولی نخست دانش و فناوری این‌روزهای جمهوری اسلامی ایران واگذار کرده‌اند.

ضمن تبریک و آرزوی موفقیت برای جنابعالی در این پست و ماموریت حساس، امیدوارم تدبیر جناب‌عالی در این زمینه نیز امیدها را باردیگر در دل مردم زنده کند.

در این‌که دانشمندان جوان کشورمان در سخت‌ترین شرایط ممکن، کشور را در زمینه فناوری فضایی در موقعیت افتخارآمیزی قرار داده‌اند، شکی نیست و باید اعتراف کرد موفقیت‌های غرورانگیز چند سال اخیر فضایی کشور که حاصل سال‌ها تلاش شبانه روزی مهندسان، کارشناسان و مدیران فداکار کشور به خصوص پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی است، ستودنی است.

با این وجود متاسفانه مدت‌هاست که مدیریت فضایی کشور با بلاتکلیفی روبروست و از همه مهم‌تر وضعیت سازمانی یکی از مهمترین نهادهای فضایی کشور، سازمان فضایی ایران، مبهم بوده و این موضوع ممکن است در آینده آسیب‌های جبران ناپذیری را در پی داشته باشد.

از این روی بنده حقیر با توجه به این‌که مدت‌هاست در کسوت روزنامه‌نگاری، خبرنگاری و کارشناسی فناوری فضایی پیگیر اوضاع فضایی کشور هستم و به صورت متناوب با کارشناسان و دلسوزان این حوزه ارتباط دارم، تصمیم گرفتم نکاتی را خدمت جناب‌عالی عارض شده و همزمان پیشنهاداتی را نیز ارایه کنم:

1- با نگاهی به تاریخچه تاسیس سازمان فضایی می‌توان به وضوح دریافت که سال‌ها پیش تاسیس این نهاد زیرنظر وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با هدف سر و سامان بخشیدن به وضعیت ارتباطات بین‌المللی این حوزه و ترویج هدفمند دانش و فناوری فضایی در بین اقشار مختلف مردم انجام پذیرفته است. اما با این وجود در سال‌های پس از تاسیس سازمان فضایی، به این دو امر مهم توجه آنچنانی نشد و این عدم توجه، مشکلاتی را نیز برای کشور فراهم ساخت. از جمله مهمترین این مشکلات می‌توان به بحران از دست دادن نقاط مداری کشور به دلیل ضعف ارتباطات بین المللی اشاره کرد.

از طرفی جنابعالی حتما مطلع هستید متاسفانه در زمینه فناوری فضایی تاکنون ساختاری یکپارچه و فعال جهت برقراری و مدیریت ارتباطات بین‌المللی وجود نداشته و هر ارگان یا نهادی که در این زمینه فعالیت می‌کند، متناسب به نیازها و سلیقه‌های مدیریتی، مستقلا و بدون کسب اطلاع یا توجه به فعالیت موازی بخش‌های دیگر، ارتباطاتی را با نهادهای خارجی و بین‌المللی شکل داده است. به عنوان مثال در زمینه خرید خدمات فضایی مشابه، مثل تصاویر ماهواره‌ای از یک منطقه، نهادهای مختلف از شهرداری گرفته تا سازمان‌های دفاعی هرکدام مستقلا وارد عمل شده و جداگانه هزینه کرده‌اند. در صورتی که اگر یک نهاد مثل سازمان فضایی به صورت یکپارچه چنین مواردی را مدیریت می‌کرد هم اکنون به جای موازی‌کاری‌های پیش آمده شاهد هم افزایی و کاهش هزینه‌ها بودیم.

به همین ترتیب می‌توان موارد مشابه دیگری در موازی‌کاری‌های بین‌المللی را نیز با موضوعاتی همچون اعزام نیروی انسانی کارشناس یا دانشجو به خارج از کشور جهت کسب دانش فضایی، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی، کسب دانش و واردات فناوری، ارتباطات دانشگاهی و غیره مثال زد.

توجه کافی به تعاملات بین‌المللی متاسفانه بخش گمشده برنامه‌های فضایی کشور است و احتمالا شما هم با بنده موفق هستید که باید در این زمینه بسیار فعال‌تر از قبل باشیم. همکاری با کشورهای پیشرفته فضایی جهت کسب دانش و فناوری، همکاری با کشورهای هم‌تراز و نیازمند به فناوری ایرانی و اجرای برنامه‌های مشترک فضایی با سایر کشورها به منظور جذب سرمایه، از جمله مواردی است که بهتر است به آنها به صورت جدی پرداخته شود. همچنین پیشنهاد می‌شود مرکز ملی فضایی در حال تاسیس، با اختیارات کامل، مسئولیت و مدیریت تمامی ارتباطات بین‌المللی فضایی را بر عهده بگیرد و کارگروهی تخصصی در این زمینه تشکیل دهد.

۲- با وجود ظرفیت‌های بسیار زیاد فرهنگی و اجتماعی، متاسفانه اوضاع کشور در زمینه ترویج و فرهنگ‌سازی فضا و فناوری فضایی در وضعیت مناسبی قرار ندارد. در حالی که نسل جوان علاقمندی بسیار زیادی به حوزه فضا، نجوم و فناوری فضایی دارد، متاسفانه تاکنون هیچ ارگانی به صورت تخصصی، هدفمند و یکپارچه به موضوع ترویج که نتیجه آن افزایش غرور ملی و خودباوری، جذب و تشویق نخبگان کشور و در نهایت توسعه فناوری فضایی به عنوان پیشران سایر فناوری‌هاست، نپرداخته است.

وضعیت آموزش عمومی و اطلاع رسانی فضایی کشور هم متاسفانه تا کنون مورد توجه کافی دولت قرار نگرفته است. در حالی این موضوعات در تمامی کشورهایی که در فضا حرفی برای گفتن دارند به صورت ویژه‌ای مورد حمایت دولت‌ها بوده و مساله ترویج و توسعه فرهنگ فضایی به تخصصی‌ترین شکل ممکن انجام می‌شود.

بدین وسیله پیشنهاد می‌شود مرکز ملی فضایی کشور با تشکیل یک گارگروه تخصصی، مدیریت ترویج، فرهنگ‌سازی، آموزش و اطلاع‌رسانی تخصصی فناوری فضایی را بر عهده بگیرد. همچنین می‌توان سیاست‌های تشویقی در این زمینه برای نهادهای فعال فضایی داشت تا به این مساله مهم بیش‌تر از پیش و کاملا به صورت تخصصی توجه کنند.


۳- پس از انتقال سازمان فضایی به نهاد ریاست جمهوری در دولت قبل و ادغام آن با پژوهشگاه هوافضا (پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی) و پژوهشکده جهاد (کشاورزی)، متاسفانه این سازمان در عین حال و به صورت موازی به یک نهاد سیاست‌گذار، برنامه‌ریز، ناظر و مجری امور فضایی کشور در همه زمینه‌ها تبدیل شد که خود منشا بسیاری از مشکلات بوده است. در حالی که بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند نهاد ناظر و تصمیم‌گیر خود نمی‌تواند همزمان نهاد مجری نیز باشد. سازمان فضایی در این مدت، خود در زمینه پروژه‌های فضایی سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کرد، خود مجری بود و خود بر نحوه اجرای پروژه‌های خویش نظارت کرد. البته بیشتر سازمان‌های فضایی دنیا نیز به سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و نظارت پرداخته و اجرا را به نهادهای مختلف از ارگان‌ها و سازمان‌های دولتی گرفته تا بخش خصوصی واگذار می‌کنند.

پیشنهاد می‌شود با مشورت تخصصی با تمامی بازیگران حوزه فضایی کشور (نظامی، دولتی غیرنظامی، دانشگاهی و بخش خصوصی)، هرچه سریع‌تر تکلیف نهاداهای مجری و سیاست‌گذار مشخص گردد. همچنین اگر دولت تدبیر و امید قصد دارد مصوبه دولت قبل در زمینه ادغام سه نهاد مذکور را لغو کند، بهتر است این کار به صورت کاملا کارشناسی انجام شود و ماموریت هرکدام از این نهادها به صورت واضح تعریف و مشخص گردد. به عنوان مثال اگر قرار است پژوهشکده فضانوردی به وزارت علوم بازگردد، بهتر است برنامه این نهاد تعریف شده و در شورای عالی فضایی تصویب گردد. در حالی که در حال حاضر این نهادها و سایر بخش‌های فضایی کشور یا در بلاتکلیفی قرار دارند و یا بدون برنامه تعریف شده خاص از طرف یک مرکز سیاست‌گذار فعالیت‌های خود را ادامه می‌دهند. نکته مهم اینجاست که به دلیل فعالیت‌های انجام شده ظرفیت بسیار مناسبی در نهادهای ذکر شده به وجود آمده است و تعریف فعالیت و درنظر گرفتن بودجه متناسب با ظرفیت‌ها می‌تواند بسیار مفید باشد و در غیر این صورت باید منتظر وقوع بحران‌های پیچیده‌‌ای برای کشور باشیم.

۴- متاسفانه همانطور که اطلاع دارید از مهمترین مشکلات تاسیس و فعالیت مرکز ملی فضایی مورد نظر با اهداف متناسب، موانع حقوقی و قانونی است. نظر کارشناسان حقوقی این است که ادغام سازمان فضایی با نهادهایی که ذکر شد، و انتقال آن به نهاد ریاست جمهوری یا حتی معاونت اجرایی، مغایر با قوانین مصوب کشور است و همین‌طور فعالیت‌های مدنظر شما نیز ممکن است مشکلات قانونی داشته باشد.

به نظر دولت باید در این زمینه دست به کار شده و به صورت موازی مسائل قانونی را با تعامل با مجلس شورای اسلامی حل و رفع کند.

۵- سیاست‌گذاری یکپارچه ملی همراه با کسب نظر صاحب‌نظران و نهادهای تاثیرگذار، اولویت بندی مناسب برنامه‌های فضایی کشور و لزوم پایبندی به سیاست‌های اعلامی در بلند مدت (با توجه به زمان‌بر بودن و هزینه‌بر بودن پروژه‌های فضایی)، از مهمترین مسایلی است که پیشنهاد می‌شود دولت تدبیر و امید به آن توجه کند. البته همانطور که مطلع هستید سند جامع هوافضای کشور در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تهیه شده و احتمالا تمامی مدارک و اسناد پشتیبان مربوط به آن هم اکنون در اختیار آن معاونت محترم قرار دارد.  

در حالی که برای تهیه سند هوافضا به وسیله برجسته‌ترین کارشناسان فضایی کشور، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هزینه‌هایی را متحمل شده است، این سند و سند پشتیبان مربوط به حوزه فضایی کشور می‌تواند بهترین راهنما برای تعیین تکلیف وضعیت فضایی کشور و حتی برنامه‌ها و سیاست‌های مرکز ملی فضایی مورد نظر باشد.

۶- همانطورکه جناب‌عالی مطلع هستید، فضا و فناوری فضایی دارای ویژگی‌های منحصر بفردی است، آن‌چنان که بسیاری از کارشناسان دسترسی به آن را برای کشور بسیار ضروری دانسته و حتی این نوع فناوری را وسیله‌ای مطمئن برای حل چالش‌های حال حاضر و پیش روی کشور می‌دانند. به دلیل همین اهمیت است که بسیاری از کشورهای دنیا از کشورهای در حال توسعه گرفته تا پیشرفته‌ترین آنها جهت بهره‌برداری سهم خود از فضا لحظه‌ای غفلت نکرده و توجه درخوری به آن دارند.

جناب‌عالی حتما اطلاع دارید که هم اکنون دولت‌های همسایه نیز مثل امارات متحده عربی، عربستان، ترکیه، قطر، جمهوری آذربایجان و غیره با اینکه از نظر فناوری بومی فضایی از کشور عزیز ما عقب هستند، اهمیت این موضوع را درک و برای توسعه فعالیت‌ها در این حوزه به شدت سرمایه‌گذاری کرده‌اند. باید اعتراف کرد هر ریالی که برای فضا و فناوری فضایی خرج می‌شود، در واقع این‌جا روی زمین و برای افزایش کیفیت زندگی مردم هزینه شده است. و این موضوعی است که بسیاری از کارشناسان برجسته داخل کشور و جهان به آن اعتراف می‌کنند. فضا و فناوری فضایی به راحتی قابل چشم‌پوشی و کم توجهی نیست. البته فضایی شدن فقط به داشتن و ساختن ماهواره و فضاپیما نیست. هنر در این است که از فضا برای پیشرفت و ترقی کشور و همچنین کاهش هزینه‌های کلان کشوری استفاده کرد. ذاتا برای رسیدن به این اهداف نمی‌توان سرمایه‌گذاری‌های بلند مدت را نادیده گرفت. اما برای هرکاری که در این زمینه انجام داده می‌شود بهتر است با برنامه، به صورت کارشناسی شده و با توجیه علمی پیش رفت.

توجه به فناوری فضایی و بهره‌مندی از کاربردهای آن، آن قدر اهمیت دارد که کشور در این زمینه بهتر است بیشتر از پیش سرمایه‌گذاری کرده و به صورت اصولی و هدفمند بودجه بخش فضایی را تقویت کند.

در پایان به عنوان عضو کوچکی از جامعه فضایی کشور از شما عاجزانه تقاضا دارم هر آن‌چه که در توان دارید برای حل مسائل موجود به کارگیرید و بار دیگر برای شما در این زمینه و تمامی مسئولیت‌های دیگر آرزوی موفقیت دارم.