تمدید توافق ژنو می تواند خطرات جدیدی در بر داشته باشد

گروه بین الملل، باربارا اسلاوین روزنامه نگار مشهور آمریکایی و عضو ارشد شورای آتلانتیک؛ او در حال حاضر با رسانه های معتبری همچون واشنگتن پست و المانیتور همکاری دارد، اسلاوین که تاکنون 9 بار به ایران سفر کرده، در سال 2007، کتابی تحت عنوان «ایران، آمریکا و راه مارپیچ به سوی درگیری»، منتشر کرد. وی اخیرا در گزارشی برای الجزیره به بررسی مساله تمدید توافق ژنو و چشم انداز موفقیت مذاکرات در آینده پرداخته است. 

به گزارش بولتن نیوز به نقل از المانیتور، شکست ایران و پنج عضو دائم شورای امنیت به همراه آلمان (گروه 5+1) در رسیدن به یک توافق هسته ای تا ضرب الاجل تعیین شده 24 نوامبر از سوی دست اندرکاران این مذاکرات یک فاجعه تلقی نشده است، اما تصمیم به تمدید مذاکرات تا سال 2015 موجب بروز مجموعه ای از نگرانی ها شده است.

سوالات اساسی اینها هستند:

آیا روسیه و چین همچنان به پیروی از تحریم های آمریکا بر ضد ایران ادامه می دهند؟

آیا رییس جمهور باراک اوباما از اقدام احتمالی کنگره جمهوریخواه در اعمال تحریم های بیشتری که کاخ سفید آن را باعث ترک مذاکرات از سوی ایران می داند جلوگیری خواهد کرد؟

آیا رییس جمهور روحانی شاهد کاهش بیشتر نفوذ خود در سیستم تصمیم گیری پیچیده ایران به خاطر اپوزیسیون تندرو و نارضایتی افکار عمومی خواهد بود؟

در حال حاضر، مذاکره کنندگان در حال تلاش برای نشان دادن تصویر مثبتی از تصمیم خود برای تمدید توافق موقت سال گذشته برای هفت ماه دیگر هستند. اما مدت زمان این تمدید نشان می دهد که مذاکره کنندگان همچنان اختلاف قابل توجهی در مورد سوالات اساسی مانند مدت زمان اجرای توافق جامع، حجم ظرفیت غنی سازی ایران و برنامه زمانبندی کاهش تحریم ها دارند.

همانطور که وزیر امور خارجه آمریکا، جان کری روز دوشنبه گفت:« ما نمی خواهیم به هر قیمتی به توافق برسیم؛ ما توافق نامه ای خوب می خواهیم.» اگر منظور وی توافقی است که هم برای ایران و هم برای کنگره دیرباور، دولت اسراییل و رژیم های عرب ایران هراس خلیج فارس قابل قبول باشد، احتمالا کار دشوار خواهد بود.

کری گفت که «پیشرفت واقعی و قابل توجهی» در آخرین دور مذاکرات در وین حاصل شده است، اما تصدیق کرد که شاید امکان رسیدن به یک «توافق عملی» وجود نداشته باشد. وی همچنین اظهار داشت که «اینکه مذاکرات را رها کنیم احمقانه خواهد بود»، مذاکراتی که تا همین جا نیز موجب محدودیت قابل توجه برنامه هسته ای ایران شده است.

در نگاه خوش بینانه، ایران همچنان سطح غنی سازی اورانیوم خود را زیر 5 درصد نگاه خواهد داشت، مقداری که خیلی کمتر از سطح غنی سازی موردنیاز برای ساخت یک سلاح هسته ای با ایزوتوپ 235 است. این کشور همچنین اجازه بازرسی های روزانه را از تاسیسات غنی سازی خود می دهد، و تکمیل راکتور آب سنگین اراک که قابلیت تولید پلوتونیوم را دارد را متوقف کرده است، پلوتونیوم ماده ای جایگزین برای ساخت بمب هسته ای است.

با توجه به اینکه ایران همچنان به اجرای توافق موقت ادامه می دهد، کری گفت:«جهان اکنون امن تر از یک سال پیش است.»

در ازای ادامه انجام تعهدات، ایران 5 میلیارد دلار دیگر از دارایی 100 میلیارد دلاری خود که در حساب های بانکی خارجی مسدود شده اند را دریافت خواهد کرد. این پول برای رونق بخشیدن به اقتصاد ایران کافی نیست. با این وجود، انتظار می رود که ایران برای فرسایش رژیم تحریم هایی که سرمایه گذاری خارجی و تجارت بین المللی در این کشور را در چند سال گذشته در تنگنا قرارداده است تلاش کند. در حالی که آمریکا و اتحادیه اروپا احتمالا شرایط کنونی را ادامه می دهند، اما دقیقا مشخص نیست که روسیه، کشوری که خود به خاطر مداخله در اکراین مورد تحریم قرار گرفته است، و چین بخواهند این خط را ادامه دهند.

جمهوریخواهان در کنگره آمریکا نیز به طرز بی سابقه ای تهدید به تصویب تحریم های جدید می کنند، با توجه به اینکه به زودی کنترل سنا را در دست خواهند گرفت. گرچه اوباما می تواند آنها را وتو کند، اما چنین اقداماتی باعث افزایش شک و تردیدها در تهران در مورد توانایی دولت آمریکا برای اجرای توافق جامع خواهد شد.

در تهران، ناتوانی در اثبات فایده توافق احتمالا موجب تحت فشار قرار گرفتن روحانی و وزیر خارجه وی، محمد جواد ظریف خواهد شد. در حالی که روحانی روز دوشنبه در یک مصاحبه تلویزیونی به ایرانیان گفت که تیم وی یک «پیروزی بزرگ» در ایستادگی بر سر حقوق هسته ای ایران کسب کرده اند، اما هیچ جشن عمومی در خیابان های تهران برگزار نشد، تنها چیزی که وجود داشت ناامیدی به خاطر شکست در انهدام ساختار تحریم ها بود که باعث شده ایران وجهه ای منفی در جامعه بین المللی داشته باشد و پتانسیل عمیق آن عقیم باقی بماند.  

ظریف، کسی که بیشتر عمر خود را در آمریکا به عنوان یک دانشجو و دیپلمات گذرانده است و خیلی مورد علاقه تندروها نیست، شاید در صورت نرسیدن به توافقی سریع با اتهامات گوناگون مواجه شود.

نتایح ژئوپولتیک تمدید مذاکرات، و نه حصول توافق جامع احتمالا درهم آمیخته خواهد بود.

از طرف دیگر، شاید در حاشیه مذاکرات هسته ای فرصت های جدیدی برای آمریکا و ایران به منظور بحث در مورد مسائل دیگر وجود داشته باشد، مانند بحث در مورد نبرد علیه گروهی که خود را دولت اسلامی می داند. روحانی خود در ماه سپتامبر پیش بینی کرده بود اگر توافقی حاصل نشود، آمریکا و ایران به شرایط قبلی باز نخواهند گشت. اما امید به بهبود کیفی روابط آمریکا و ایران تقریبا به طور کامل از بین خواهد رفت. این موجب خشنودی دولت های اسراییل و عربستان خواهد شد، دولت هایی که با احیای روابط ایران و آمریکا مخالف هستند و تلاش کرده اند از حصول توافق جلوگیری کنند، اما این امر چشم انداز تیره و تار راهکار سیاسی برای جنگ داخلی سوریه را بیش از پیش وخیم می سازد.

براساس گفته کری، «کارشناسان فنی» به زودی دوباره دیدار خواهند کرد، احتمالا پیش از کریسمس. اما مقامات ارشد احتمالا در آینده نزدیک وارد مذاکرات نخواهند شد.

اظهارات کری مبنی بر اینکه توافق موقت بهتر از عدم توافق است نشان می دهد که این مذاکره کنندگان احتمالا امیدوارند توافقی نهایی حاصل شود که براساس آن حداقل برای یک دهه دیگر جلوی دستیابی ایران به بمب هسته ای گرفته شود. هرچه مذاکرات بیشتر طول بکشد، احتمال اینکه به خاطر تحولات در پایتخت های دو طرف مذاکره در توافق موقت کارشکنی شود بیشتر است. این امر ممکن است موجب آن شود که این منطقه ناآرام درگیر بحران جدیدی شود که نه اوباما خواهان آن است و نه همکاران ایرانی وی.