گروه سینما و تلویزیون: در نشست «نسبت سینمای ایران و منافع ملی» مسئله «سینمای اجتماعی و مسئله سیاه نمایی» بررسی شد و سینماگران حاضر در این نشست با اشاره به اینکه سینماگران فیلمسازی اجتماعی بلد نیستند، معتقد بودند گاهی پایان تلخ فیلم ها می تواند به نفع جامعه باشد.
به گزارش بولتن نیوز، عصر روز دوشنبه ۲۶ آبان ماه، سالن زنده یاد امیرحسین فردی حوزه هنری میزبان كارشناسان و علاقه مندان مباحث سینمایی بود. در این روز، اولین جلسه از سلسله نشست های «نسبت سینمای ایران و منافع ملی» با موضوع «سینمای اجتماعی و مسئله سیاه نمایی» برگزار شد. در این برنامه عبدالحسین برزیده كارگردان و محمدتقی فهیم منتقد سینمایی، نظراتشان را پیرامون سیاهنمایی در سینمای اجتماعی ایران مطرح كردند.
محمدتقی فهیم در ابتدای این نشست، با ابراز تاسف از درگذشت و بیماری تعدادی از اهالی هنر تاكید كرد: مدیرانی كه در مناصب مهم هستند یادشان باشد كه بیشتر از این ها به فكر مسائل اجتماعی از جمله آلودگی هوا و بیماریهایی كه نصیب شهروندان میكند باشند؛ چرا كه آن ها هستند كه باید پاسخ گوی این مشكلات باشند.
وی بیان کرد: من معتقدم سینمای اجتماعی و مسئله سیاه نمایی تنها بحث كشور ما نیست و دنیا هم با این قضیه روبه رو است. حتی در سینمای آمریكا كه مهم ترین كشور در حوزه سینما است این مباحث وجود داشته و در دورهای كمپانیها درگیر این بحث بودند. در مقطعی كه معروف است به دوره استودیویی این چالش وجود داشت و همواره سعی می كردند فیلم سازان را از ورود به سینمای اجتماعی نهی كنند زیرا به دنبال این بودند كه سینمای پرمخاطب داشته باشند و رفتن فیلم سازها به سمت فیلم هایی كه درد و رنج و غم را به نمایش می گذاشت باعث رشد و گسترش سینمای آمریكا نبود. آن ها این مراحل را پشت سر گذاشتند ولی ما به جای این كه از تجارب آن ها استفاده كنیم و بدانیم چطور این مقطع پرالتهاب را پشت سر گذاشته اند، راه خودمان را میرویم.
این منتقد سینما با بیان این كه این مسئله به فیلم سازان ما برمیگردد، ادامه داد: فیلم سازان ما به جای این كه بخواهند به یك سینمای پرمخاطب دست پیدا كنند، به ساخت فیلمهایی محدود و رنجور و كممخاطب اقدام میكنند. این حرف من به این معنی نیست كه مسائل اجتماعی رها شود بلكه این كه تحلیلهای غلط از طبقه متوسط ایران ارائه دهیم و در یك دایره محدود قرار بگیریم، سینما نخواهد بود.
وی با بیان این كه سینمای اجتماعی ژانر نیست، توضیح داد: ژانرها با مشخصههایی تثبیت شدهاند مانند وسترن، وحشت، موزیكال، ملودرام و ... . اما سینمای اجتماعی یك مضمون است كه زیرمجموعه گونه های دیگر قرار میگیرد. فیلمها در گونههای مختلف میتوانند مضامین اجتماعی هم داشته باشند. سینمای ملودرام اساسا بنیانش بر گرایش امید و پایان خوش پیریزی شده است. ملودرام با وجود تغییراتی كه پیدا كرده از جمله الزاماتش پایان خوش است. ملودرام میتواند مخاطب را مچاله، ایزوله یا اندوهگین كند اما موظف است روزنه ای از امید را برای او باز بگذارد. البته این به این مفهوم نیست كه استثنا نداریم؛ فیلم اجتماعی میتواند پایان باز داشته باشد یا با اندوه به اتمام برسد اما بحث من قاعدهها است و این موارد استثنا هستند.
این كارشناس سینمایی بیان کرد: در ادبیات نظم و نثر خودمان هم با این قاعده بزرگ شدهایم؛ به طوری كه میگوییم پایان شب سیه سپید است. اگر به ریشه ها برگردیم، می بینیم هرگاه حالمان بد است به حافظ رجوع می كنیم. او هم در شعرهایش انتقادهایی به مسائل اجتماعی و بیاخلاقیها دارد اما درنهایت امیدواركننده است و روزنهای برای امید باقی میگذارد.
برخی سینما را به یک بیانیه اجتماعی تنزل دادند فهیم با اشاره به این كه بنا بر این است كه همه همكاران و سینماگران خوب هستند، گفت: مطابق آنچه كه قانون اساسی به ما می آموزد هر كسی كه این قانون را قبول دارد و نظام را قبول دارد، حتی اگر با اختلاف سلیقه ها و دیدگاه ها و تفاوت های جدی در این مملكت فیلم بسازد و درون نظام حرف می زند قابل احترام است و نمیگوییم از مسائل اجتماعی حرفی به میان نیاید بلكه به نظر من آنچه مشكل سینمای ما است بلد نبودن طرح و بسط و دراماتیزه كردن مسائل است.
وی ادامه داد: عدهای از افراد نابلد سینما را به حد و حدود یك بیانیه سیاسی اجتماعی تنزل دادند نه یك درام. بحث بر سر گفتن نیست بلكه بحث بر سر چگونه گفتن است. سینما این نیست كه در قالب یك بیانیه یا پیام به سمت موضوعی برویم. به جای این كه به دنبال جذب مخاطب باشیم و به او هیجان و شوق بدهیم و او را بگریانیم یا بخندانیم، سینما را تنها به تعدادی مخاطب خاص محدود کرده ایم و از سینما به عنوان یک بیانیه استفاده می کنیم.
این منتقد سینما توضیح داد: سینمای امروز ما به جای این كه به فكر این باشد كه منافع ملی را رونق دهد، سینمایی شبه روشنفكر و بدبینانه شده كه فقط میخواهد بیانیه صادر كند و این مسئله از آنجا ناشی میشود كه سینماگران ما بلد نیستند چطور باید در فیلمهایشان به مسائل اجتماعی نگاه كنند.
هنری که امید نیافریند ضد هنر است
وی بیان کرد: منظور من از این كه هنرمند كشور فیلم سازی اجتماعی را بلد نیست این است كه سواد تاریخی و شناخت لازم از مردم كشورش را ندارد. در این شرایط وظیفه هنرمند بسیار سنگین است. صرفا بازتاب شرایط مردم را امیدوار نمی كند و صرف نمایش پلشتی مسائل را درست نمیكند. اگر این گونه بود باید با فیلم های قبل از انقلاب فحشا از بین می رفت اما در این میان قیصر بدون این كه فحشا را به تصویر بكشد، در انتقاد به آن وضعیت تاثیرگذار بود و كار خودش را در جامعه انجام داد.
این كارشناس سینما با بیان این كه تنها وظیفه هنرمند بازتاب واقعیات نیست، گفت: امروز وظیفه هنرمندان ما بسیار سنگین است؛ چرا كه در عین انعكاس مشكلات موجود و هشدار دادن نسبت به آن ها، باید مردم را امیدوار هم كنند. اگر تنها مشكلات را نشان دهیم، نه تنها مشكلات حل نمیشود بلكه جامعهای پژمرده، افسرده و خموده خواهیم داشت و به جای این كه مخاطب را به حركت برای برطرف كردن مشكلات سوق دهد، دچار رخوت میكند. از این رو است كه گفته میشود هنری كه امید نیافریند، ضدهنر است.
محمدتقی فهیم در پایان سخنانش به نمایش فیلم در خارج از كشور اشاره كرد و گفت: نمایش فیلم در منظر بیرون از ایران بسیار مهم است. درست است این نوع سینما كم بنیه است اما اهمیت دارد. بنابراین به خاطر خوشامد عدهای یا بعضی از جشنوارهها نباید فیلم سازان ما معضلات كم رمق را بزرگ كنند.
گاهی پایان ناخوشایند تاثیر مثبت دارد
عبدالحسین برزیده در ادامه این نشست گفت: بعضی از فیلم های دفاع مقدس هم فیلم اجتماعی هستند. به طور مثال، چگونه میتوان گفت «از كرخه تا راین» یك فیلم اجتماعی نیست؟ همچنین بعضی از فیلم های كمدی یا طنز هم فیلم اجتماعی محسوب میشوند. موضوع اجتماع و ارتباط فرد با اجتماع موضوع نوعی از فیلم است كه می توان گفت فیلم اجتماعی است اما به نظرم فوق العاده موضوع پیچیده ای است. به همین دلیل هم حاشیه زیاد دارد و بخشی از این مسئله هم طبیعی است؛ چرا كه وقتی یك موضوع اجتماعی در فیلم مطرح می شود و در جشنواره های خارجی به نمایش درمی آید برای افراد آن جامعه حساسیت برانگیز است و همه حق دارند نظر بدهند.
وی در پاسخ به این سوال كه آیا لزوما باید در ملودرام روزنه های امید وجود داشته باشد یا نه، گفت: من هیچ قاعده قطعی را درباره سینما و كار هنری نمی پسندم. ممكن است یك فیلم با پایان ناخوشایند تاثیرات خوبی روی جامعه بگذارد و فیلم ساز تعمدا پایان تلخ طراحی كند؛ زیرا خیرخواه جامعه است.
این كارگردان سینمایی ادامه داد: یكسری فیلم ها است كه تصویر ناخوشایندی از كشور می دهد. نشان دادن سیاهی مطلق را نمیپسندم. چرا كه هر كشوری درگیر مسائلی است كه بخشی از آن درست است و بخشی غلط است و حسن و ضعف دارد. گاهی عین حقیقت در فیلمی بازگو می شود و حتی سیاهنمایی هم نشده است اما وقتی فیلم را می بینیم حالمان بد می شود. این موضوع درباره فیلمهای خارجی هم صدق میكند. بخشی از وجود ما عواطف و احساسات است و ما خلق نشدیم برای سیاه دیدن و سیاه گفتن.
همه تقصیرها بر گردن سینما و سینماگر نیست کارگردان فیلم سینمایی «مزار شریف» با بیان این كه عدهای برای خوشایند جشنواره های خارجی و افراد به اصطلاح روشنفكر فیلم میسازند، به مسئله سیاه نمایی در سینما اشاره كرد و گفت: اما حساب این عده با كسانی كه دلسوزانه فیلم میسازند جداست. چه شده كه به این شدت و حدت به موضوع سیاه نمایی در سینمای ایران می پردازیم در حالی كه من به شخصه بحران و وخامت اوضاع در این زمینه را حس نكردهام. من در همین زمینه انتقاداتی به حوزه هنری دارم؛ در ارتباط با این كه چرا فیلم هایی كه مجوز دارند را نمایش ندادند. من معتقدم باید این فضا فراهم باشد كه افراد حرفشان را بزنند. باید جایی باشد كه با هم صحبت كنیم. ممكن است حرفهای یكدیگر را قبول نداشته باشیم اما باید با هم حرف بزنیم و نظرات همدیگر را بشنویم.
برزیده در ادامه بحث به این نكته اشاره كرد كه همه تقصیرها بر گردن سینما و سینماگر نیست و ادامه داد: به نظر من بیش از اندازه سینما را عامل اصلی سیاه نمایی نشان می دهیم. چهره ای از سینما می سازیم كه انگار سینما هنری در كشور است كه سیاه نمایی می كند. این سینما نیست كه سیاه نمایی می كند. فیلم ساز دردمند را نباید توقیف و توبیخ كنیم بلكه باید اوضاع جامعه را بررسی كنیم. وقتی جوان خودش در این جامعه با تمام مشكلات ریز و درشت آن زندگی میكند، دیدن یا ندیدن آن مسئله از قاب سینما چقدر میتواند روی تفكر او تاثیر بگذارد؟
وی با بیان این كه تلویزیون موثرتر از سینما است اما هیچ كس با این رسانه موثر كاری ندارد، گفت: شما حتی با ورق زدن روزنامهها هم این مشكلاتی كه در سینما به آن اشاره میشود را میتوانید ببینید و در بعضی از جراید حتی بعضی از اتفاقات به سیاهترین شكل ممكن مطرح میشوند اما تنها روی سینما حساسیت به وجود آمده است.
برزیده در پایان با تاكید بر این كه اگر قرار است با هنرمند حرف زده شود، راهش تهدید نیست، این نشست ها را خوب و موثر ارزیابی كرده و گفت: باید فضایی باشد كه بتوانیم با یكدیگر تعامل برقرار كنیم. من شنیدم از مانی حقیقی هم برای حضور در این جلسات دعوت شده و به نظرم اقدام بسیار خوبی است كه افراد با دیدگاههای متفاوت بیایند و حرفهایشان را بزنند. این نشان از سعه صدر مسئولین حوزه دارد كه فرصتی را فراهم كنند كه از این تریبون حرفهای دلسوزانه زده شود نه این كه در فضاها و شبكههایی كه لزوما نیت خیر ندارند.