لحاظ کردن تمامی مسیرهای گریز هسته‌ای ایران در مذاکرات ۱+۵

به گزارش بولتن نیوز به نقل از اشراف، مؤسسه بین‌المللی مطالعات راهبردی در تحلیلی به قلم «دیوید آلبرایت» مؤسس این اندیشکده به بررسی توافق جامع نهایی با ایران بر سر موضوع هسته‌ای این کشور پرداخته است. نویسنده این یادداشت معتقد است غرب و گروه ۱+۵ باید دید وسیع‌تری را در موضوع هسته‌ای ایران اتخاذ نمایند و تمامی گزینه‌های ممکن برای تقلب و نقض توافق هسته‌ای از سوی ایران را به طور کامل مورد بررسی قرار دهند و با ایجاد شرایط و ضوابط خاصی در توافق نهایی تمامی مسیرهای دستیابی ایران به بمب هسته‌ای را به یک تلاش پرمخاطره و بسیار زمانبر تبدیل نمایند. در ادامه این گزارش آمده است بهترین شیوه مقابله با گریز هسته‌ای ایران، کاهش تعداد سانتریفیوژهای برنامه هسته‌ای این کشور و اعمال محدودیت‌هایی بر تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم ایران است. در کنار این روش باید از اقدامات دیگری همچون انجام اقدامات راستی آزمایی و اعمال پادمان‌های نظارتی شدید بر برنامه هسته‌ای ایران نیز بهره گرفت.

اگر ایران قصد داشته باشد تصمیمی سیاسی گرفته و پس از انعقاد توافق جامع هسته‌ای دست به تولید تسلیحات هسته‌ای بزند، آنگاه عقل حکم می‌کند راه‌ها و شیوه‌هایی که ممکن است ایران از طریق آنها دست به تقلب در توافق بزند مورد بررسی قرار گیرند. آیا ایران از تأسیسات هسته‌ای اعلام‌شده خود برای تولید مخفیانه میزان بالایی از اورانیوم بسیار غنی‌شده (HEU) و ساخت بمب هسته‌ای استفاده خواهد کرد و یا اینکه به منظور تولید اورانیوم مورد نیاز خود سایت‌های هسته‌ای مخفیانه‌ای را احداث خواهد نمود؟ متأسفانه، اینگونه بحث‌ها و حدسیات در مورد تصمیمات آتی ایران در موضوع گریز هسته‌ای، آسیب‌های جدی را به روند دستیابی به توافق هسته‌ای بلندمدت میان ایران و گروه ۱+۵ وارد خواهد آورد. اما بهتر است که دیدگاه گسترده‌تری را در این موضوع مد نظر قرار داده و توافقی را ایجاد کنیم که تمامی مسیرهای دستیابی ایران به بمب هسته‌ای را به یک تلاش پرمخاطره و بسیار زمانبر تبدیل نماید.

■ دیدگاه گروه‌های مختلف در مورد تعداد سانتریفیوژهای تأسیسات هسته‌ای ایران ■

اما در این میان گروهی معتقدند که تنها، شیوه تقلب مخفیانه محتمل است. این گروه تا حدی با خواسته‌های ایران مبنی بر حفظ و نگهداری تعداد بسیار زیادی از سانتریفیوژهای موجود در سایت‌های هسته‌ای اعلام‌شده این کشور موافق هستند، اما باید در نظر داشت که این تعداد از سانتریفیوژها از تعداد مورد قبول آمریکا بسیار بیشتر است. گروهی دیگر با تمامی سانتریفیوژهای تأسیسات هسته‌ای ایران که در حال حاضر نصب و راه‌اندازی شده‌اند موافق هستند. از تعداد کل سانتریفیوژهای تأسیسات هسته‌ای ایران ۱۰ هزار سانتریفیوژ نسل اول (IR‐۱) نصب‌شده و فعال وجود دارد که در حال حاضر در زمینه غنی‌سازی اورانیوم مورد استفاده قرار می‌گیرند. ۹ هزار سانتریفیوژ دیگر نیز نصب‌شده‌اند اما هنوز در زمینه غنی‌سازی مورد استفاده قرار نگرفته‌اند و در حدود هزار سانتریفیوژ پیشرفته نیز در تأسیسات هسته‌ای این کشور وجود دارد. اما عده معدودی نیز در این میان معتقدند از آنجایی که تنها گریز هسته‌ای پنهانی محتمل است، لذا تعداد سانتریفیوژهای موجود در سایت‌های هسته‌ای اعلام‌شده از سوی ایران از اهمیت چندانی برخوردار نیستند.

■ رویکرد دولت آمریکا در قبال تعداد سانتریفیوژهای تأسیسات هسته‌ای ایران ■

در مقابل، آمریکا اعلام کرده تنها با فعالیت حدود هزار تا دو هزار سانتریفیوژ نسل اول (IR‐۱) در برنامه هسته‌ای ایران موافق است و بقیه سانتریفیوژهای موجود باید غیرفعال شده و یا به طور کلی از بین بروند. (اما بر طبق گزارش‌های موجود درباره مصالحه اخیر انجام‌شده این میزان به ۵ هزار سانتریفیوژ نسل اول (IR‐۱) افزایش یافته است). «وندی شرمن»، معاون وزیر امور خارجه آمریکا اخیراً اظهار عنوان کرد: «ما باید اطمینان حاصل کنیم که هرگونه تلاش از سوی تهران به منظور گریز هسته‌ای و یا نقض تعهدات قابل رؤیت و همچنین زمانبر باشند، تنها در این صورت است که تمامی شانس‌ها برای موفقیت چنین تلاش‌هایی به طور کامل از بین خواهد رفت.» اما دستیابی به این هدف مستلزم آن است که تمامی مسیرهای ایران برای دستیابی به بمب هسته‌ای محدود شوند.

■ ارزیابی منتشرشده از سوی شورای اطلاعات ملی آمریکا در سال ۲۰۰۷ میلادی ■

کسانی که ایجاد مسیرهای پنهانی برای دستیابی به تسلیحات هسته‌ای را محتمل‌ترین گزینه می‌دانند، بیشتر به برآوردهای شورای اطلاعات ملی آمریکا در سال ۲۰۰۷ میلادی با عنوان «ایران: نیات هسته‌ای و توانمندی‌ها» استناد می‌کنند. در پایان این گزارش آمده است: «ارزیابی و برآوردهای ما با یک اطمینان نسبی حاکی از آن‌اند که احتمالاً ایران برای تولید اورانیوم غنی‌شده مورد نیاز خود برای تسلیحات هسته‌ای، به جای سایت‌های هسته‌ای اعلام‌شده خود از تأسیسات هسته‌ای مخفی و اعلام‌نشده استفاده خواهد نمود.» اگرچه ممکن است این ارزیابی در سال ۲۰۰۷ میلادی، یعنی درست زمانی که ایران تعداد سانتریفیوژهای بسیار محدود و اندکی داشت و در حال ایجاد تأسیسات هسته‌ای مخفیانه «فوردو» در قم بود، تا حدی درست بوده باشد اما این ارزیابی اکنون دیگر اعتباری ندارد.

■ بعید است که ایران اشتباهات گذشته خود را دوباره تکرار کند ■

در حال حاضر نیز بعید به نظر می‌رسد که ایران در زمینه اقدامات مخفیانه خود تنها بر روی یک گزینه اتکا کند، آن‌هم پیش از آنکه به میزان کافی اورانیوم غنی‌شده و پلوتونیوم مورد نیاز خود برای تولید تسلیحات هسته‌ای دست یابد. افشاء تأسیسات هسته‌ای قم به اعتبار بین‌المللی ایران آسیبی جدی وارد کرد. به عنوان مثال، پس از افشاء وجود این تأسیسات، روسیه انتقادات بسیاری را به این کشور وارد کرد و از طرفی اعمال تحریم‌های فلج‌کننده نیز بسیار آسان‌تر شد. بنابراین، بعید به نظر می‌رسد که ایران بخواهد چنین اشتباهی را دوباره تکرار نماید. برای دستیابی به چنین هدفی ایران در ابتدا باید بتواند تأسیسات و برنامه‌های مخفیانه خود را با موفقیت تمام پنهان و از این امر اطمینان حاصل کند. این همان چیزی است که این کشور اکنون قادر به انجام آن نیست و در صورتی که آمریکا و شرکای این کشور بتوانند توافقی بلندمدت را با ایران منعقد سازند، به نظر می‌رسد ایران تا مدت‌ها نتواند این برنامه را عملی سازد.

■ ایران به دنبال مسیری امن و مطمئن برای حفظ و افزایش قابلیت‌های هسته‌ای خود است ■

اما در حال حاضر به نظر می‌رسد ایران به دنبال مسیری امن و مطمئن برای حفظ و افزایش قابلیت‌های خود در تأسیسات هسته‌ای اعلام‌شده، تأسیسات ساخت و تولید سانتریفیوژها و همچنین امکانات و مراکز تأسیساتی برای تولید، تحقیق و توسعه(R&D) است. بدون شک ایران این مسیر را بیش از دیگر روش‌ها ترجیح می‌دهد، چرا که این مسیر به شیوه‌ای ساده و البته قانونی نشان می‌دهد که تمامی فعالیت‌های هسته‌ای این کشور در اصل صلح‌آمیز است، علیرغم آنکه ایران هدف خود مبنی بر دستیابی به تسلیحات هسته‌ای را همچنان مخفی نگاه دارد. حتی اگر ایران بخواهد در آینده دست به تولید تسلیحات هسته‌ای بزند، برنامه‌های هسته‌ای کنونی و اعلام‌شده از سوی این کشور به عنوان اساس و مبنای اقدامات آتی این کشور استفاده و در آن مسیر به کار گرفته خواهند شد. سپس، ایران می‌تواند از طریق سوءاستفاده از تأسیسات و سانتریفیوژهای اعلام‌شده خود، ایجاد تأسیسات هسته‌ای پنهانی و جدید و یا تلفیقی از هر دو مسیر دست به تولید تسلیحات هسته‌ای بزند.

■ محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران به منظور جلوگیری از گریز هسته‌ای این کشور ■

بنابراین، آمریکا باید به دنبال آن باشد که تعداد سانتریفیوژهای موجود در تأسیسات هسته‌ای اعلام‌شده ایران را تا حد ممکن کاهش داده و از سوی دیگر نیز تأسیسات تولید و ساخت سانتریفیوژها و فعالیت‌هایمربوط به تولید، تحقیق و توسعه (R&D) را محدود نماید. این رویکرد می‌تواند تا حد زیادی توانایی ایران به منظور گریز هسته‌ای و تولید تسلیحات هسته‌ای را کاهش دهد. اگر ایران تصمیم بگیرد در آینده دست به تولید تسلیحات هسته‌ای بزند، این کشور مجبور خواهد شد تا فعالیت‌های هسته‌ای خود را دوباره از همان سطوح بسیار پایین آغاز نمایید. هرچقدر که زمان دستیابی ایران به اورانیوم غنی‌سازی شده افزایش یابد این امر باعث خواهد شد تا از تلاش‌های ایران در این زمینه جلوگیری شود.

■ انجام اقدامات راستی‌آزمایی و پادمان‌های نظارتی بر برنامه هسته‌ای ایران■

این رویکرد به ایجاد اقدامات راستی آزمایی و پادمان‌های نظارتی قدرتمندی نیازمند است، اقداماتی که بتوانند هرگونه فعالیت‌های هسته‌ای مخفیانه ایران را تشخیص داده و آنها را شناسایی کنند. مطمئناً ایران از اشتباهات خود در گذشته و مخفی نمودن تأسیسات هسته‌ای غنی‌سازی در قم درس‌های بسیاری آموخته است. در حقیقت، به نظر می‌رسد این کشور موفق شده تا شیوه‌های جدیدی را برای مخفی‌سازی فعالیت‌های هسته‌ای خود ایجاد نماید. اما اقدامات راستی آزمایی فراتر از پروتکل‌های اضافی و نظارت‌های شدید بر برنامه هسته‌ای ایران مانع از آن خواهند شد که این کشور تأسیسات هسته‌ای و یا دیگر قابلیت‌های هسته‌ای خود را در آینده پنهان سازد. اقدامات راستی آزمایی و پادمان‌های نظارتی این اطمینان را برای ما فراهم می‌آورند که ایران برای ایجاد برنامه‌های هسته‌ای مخفیانه خود خارج از تأسیسات هسته‌ای اعلام‌شده و آن هم پس از امضاء توافق هسته‌ای بلندمدت با شرایط بسیار دشواری روبرو خواهد شد. بنابراین عاقلانه است به جای حدس و گمانه‌زنی و انتخاب شیوه‌های اشتباه، تمامی مسیرهای بالقوه ایران برای دستیابی به بمب هسته‌ای در آینده پیش‌بینی، شناسایی و مسدود شوند.