وخامت بیماری پادشاه عمان می‌تواند بر سیاست ایران و آمریکا تأثیر بگذارد

گروه بین الملل، مرگ سلطان قابوس و معلوم نبودن جانشین او ممکن است تماس‌های دیپلماتیک ایران-آمریکا را که تازه‌ترین آنها در مسقط بین جان کری وزیر خارجۀ آمریکا و محمدجواد ظریف، وزیر خارجۀ ایران جاری است، به مخاطره بیندازد.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از اشراف، اندیشکده واشنگتن در گزارشی به قلم سایمن اندرسون مدیر برنامۀ سیاست انرژی و خلیج فارس این مؤسسه نوشت: شبکۀ تلویزیون دولتی عمان در پنجم نوامبر ویدئویی از سلطان قابوس بن ‌سعیدِ هفتادوسه‌ساله پخش کرد که در حال‌ حاضر تحت معالجات پزشکی در آلمان به سر می‌برد. وی پیشاپیش روز ملی عمان، ۱۸ نوامبر، را به عمانی‌ها تبریک گفت و ابراز تأسف کرد که نمی‌تواند برای جشن به عمان برگردد. کسی نمی‌داند حاکم چه مشکلی دارد اما، اگرچه صدایش قوی و رسا بود، ضعیف و تکیده به نظر می‌رسید. یکی از دیپلمات‌های مسقط، که نمی‌خواسته نامش فاش شود، در ماه اوت گفته است که قابوس به سرطان رودۀ بزرگ مبتلاست.

■ نگرانی از آینده کشور عمان■

این پیام ویدئویی ظاهراً هدفش "خاطرجمع کردن” عمانی‌ها از سلامت حاکمشان بوده است، و گفته می‌شود جمعیت ۲.۲ میلیونی عمان و حدود ۶۰۰,۰۰۰ کارگر مهاجر این کشور از دیدن قابوس "ابراز خوشحالی کرده‌اند”، اما نزاع آشکار برسر جانشینی رهبر و بی‌ثباتی سیاسی داخلی در این کشورِ راهبردی که بهترین روابط را با ایران نسبت به دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس دارد، پیامد آنی و احتمالی‌تر این پیام خواهد بود.

■ پادشاهی که همه مناصب حکومتی به نام اوست■

برخلاف حاکمانِ دیگر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس (عربستان سعودی، کویت، بحرین، قطر و امارات متحدۀ عربی)، قابوس نه پسری دارد نه دختری و نه برادر یا برادر ناتنی. تجددگرایی که پیشرفت چشمگیر کشورش را به او نسبت می‌دهند. وی از زمانی که با کمک انگلیسی‌ها پدر مردم‌گریزش را در سال ۱۹۷۰ سرنگون کرد، زمام قدرت همه در دست خودش است. غیر از حاکم بودن، اسماً نخست‌وزیر، وزیر دفاع، وزیر دارایی، وزیر خارجه و رئیس بانک مرکزی نیز هست. اگرچه با تأیید شخص خودش عمان در سال ۲۰۱۲ به کانال مخفی برای تلاش‌های دیپلماتیک واشنگتن با ایران تبدیل شد، در عمل بسیاری از تصمیم‌های روزانه را به نمایندگانش واگذار می‌کند. درواقع، یوسف بن‌علوی، شخصیت آشنای عمان در امور بین‌الملل، عملاً وزیر خارجۀ این کشور است.

■ عمان در میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در انزوای سیاسی و جغرافیایی به سر می‌برد■

عمان در میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در انزوای سیاسی و جغرافیایی به سر می‌برد. بیشتر خاک این کشور در شرق تنگۀ هرمز، یعنی دهانۀ خلیج‌فارس واقع شده است. مالکیت مشترک چندین میدان گاز طبیعی ساحلی را با ایران اختیار دارد و در دیدار حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران از مسقط در ماه مارس دربارۀ بهره‌برداری مشترک از آن‌ها به توافق رسیدند و اصلی‌ترین منبع ارزآوری این کشور صادرات گاز به شکل گاز طبیعی مایع به مشتریان آسیایی است. عمان، در مقایسه با همسایگانش، عربستان سعودی و امارات، ذخایر گازی اندکی دارد، اما چین مهم‌ترین مشتری آن محسوب می‌شود. حدود سه‌چهارم عمانی‌ها، ازجمله شخص سلطان قابوس، به فرقۀ کوچک عبادی تعلق دارند، برخلاف سنی‌هایی که در دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تسلط دارند و این شاید دلیل امتناع قابوس از حضور در نشست‌های شورای همکاری خلیج باشد.عمان به استثنای همسایه‌اش امارات متحدۀ عربی، روابط خوبی با دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس دارد. عمان در سال ۲۰۱۱، چند تن از شهروندان اماراتی را به اتهام جاسوسی بازداشت کرد. این شبکۀ جاسوسی قصد داشت در یکی از کاخ‌های سلطنتی عملیات انجام دهد.

■ روابط عمان با کشورهای خارجی در طول تاریخ■

عمان در طول تاریخ، روابط نزدیک و صمیمانه‌ای با انگلیس داشته است. نیروهای انگلیسیدر اوایل دهۀ ۷۰ میلادی، به همراه یگان‌های اردن و شاه ایران، به سرکوب شورش قبیله‌ای در جنوب این کشور کمک کرد، که از آن موقع به بعد کمونیست‌های جنوب یمن حمایت می‌کنند.

از آن زمان، آمریکا رابطۀ نزدیکی با قابوس برقرار کرده است می‌تواند آزادانه از پایگاه‌های هوایی عمان استفاده کند، ازجمله پایگاه واقع در جزیرۀ مسیره که در تلاش ناکام آمریکا برای نجات گروگان‌های سفارت‌خانه‌‌اش در تهران در سال ۱۹۷۹ مورد استفاده قرار گرفت. در ارتش عمان هم از تانک‌های انگلیسی و هم از تانک‌های آمریکایی استفاده می‌شود؛ درحالی‌که در نیروی هوایی از جنگنده‌های انگلیس و F-16 های ساخت آمریکا مورد استفاده قرار می‌گیرد. در نیروی دریایی عمان، کشتی‌های گشتی انگلیسی تسلط دارند.

 ■ قابوس از رویکرد هویج و چماق برای مقابله با چالش‌های سیاسی داخلی بهره گرفته است■

عمان کشوری به نسبت ترقی‌خواه است که دارای مجلس مشورتی منتخب و نیز شورای تشریفات انتصابی است. سفیر فعلی عمان در واشنگتن یک زن است. با وجود این، با شروع تظاهرات بهار عربی در سرتاسر منطقه در سال ۲۰۱۱، ناآرامی‌های شهر صنعتی سُهر مشکلاتی برای عمان به وجود آورد. دیگر کشور عضو شورای همکاری خلیج‌فارس نیز که از این بیداری بی‌نصیب نماند کشور بحرین بود؛ هرچند درگیری‌ها در آنجا بیشتر ناشی از اختلافات بین جوامع شیعه و سنی بود. قابوس از رویکرد هویج و چماق برای مقابله با چالش‌های سیاسی خانگی بهره گرفته است ؛ اعتراضات را در خیابان و از طریق رسانه‌های اجتماعی سرکوب می‌کند اما وعدۀ افزایش اشتغال و مزایا به معترضان می‌دهد. اخیراً، برخی از معترضان را عفو کرد و یک دادگاه عمانی وزیر سابق را به دلیل فساد به زندان محکوم کرد.

■ روش قابوس برای انتخاب جانشین خود■

ناتوانی در انتخاب جانشینی مناسب باعث شده است نامزدهای متعددی از درون خانوادۀ گستردۀ سلطنتی سر برآورند که گفته می‌شود چهل تا شصت تن از اعضای مهم ذکور خانواده باشند. در سال ۱۹۹۵، قابوس روش جالبی برای انتخاب جانشینش اعلام کرد: اگر خانواده نتواند دربارۀ گزینۀ خاصی به توافق برسد، وی نام دو تن از نامزدهای ارجح خود را در نامه‌ای مهروموم‌شده نزد "شورای دفاع” خواهد گذاشت تا بعد از مرگش آن را باز کنند. در سال ۲۰۱۱، وی این طرح را مطرح کرد. طبق بند ۷ قانون اساسی فعلی عمان، "اگر شورای خانوادۀ سلطنتی در مورد انتخاب سلطان برای کشور به توافق نرسیدند، شورای دفاع به همراه رئیس شورای تشریفات، رئیس شورای مشورتی و رئیس دادگاه عالی به همراه دو تن از معاونان ارشد باید شخصی را که جناب سلطان در نامه‌اش به شورای خانوادۀ سلطنتی تعیین کرده است، به عنوان سلطان منصوب کنند.”

■ چند گزینۀ احتمالی برای جانشینی قابوس■

بنا بر گزارش رویترز در سال ۲۰۱۲، از چند گزینۀ احتمالی برای جانشینی قابوس نام برده شده است. سه تن از آن‌ها باهم برادرند و عموزاده‌های قابوس به‌ نام‌های اسد، شهاب و هیثم بن‌طریق سعید هستند. دو مورد اول دارای سابقۀ نظامی و سومی وزیر فرهنگ و دیپلمات سابق است که گفته می‌شود هنوز در این باره تردید دارد. اگر قرار است فرایند انتخاب با موفقیت انجام شد باید مورد تأیید همۀ مردم عمان و به‌ویژه قبایلی باشد که زندگی خارج از شهرهای اصلی را در تسلط خود دارند.

■ عمان در تسهیل دیپلماسی هسته‌ای با ایران دارای نقش مهمی است■

منافع آمریکا در عمان هم آنی و هم بلندمدت است. هنوز هم به نظر می‌رسد عمان در تسهیل دیپلماسی هسته‌ای با ایران دارای نقش مهمی است. اما، کری و ظریف می‌توانستند در پایتختی اروپایی با هم ملاقات داشته باشند. اتفاقات بعد از قابوس در بلندمدت نشان‌دهندۀ قابلیت کشورهای پادشاهی موروثی منطقۀ خلیج فارس در مدیریت آیندۀ آن‌هاست. سلطان قابوس دوران سلطنت طولانی‌تری نسبت‌به دیگر سران شورای همکاری خلیج فارس داشته است.