تلاش های پشت پرده دیپلمات سابق آمریکائی برای بهبود روابط ایران و آمریکا

گروه بین الملل، حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، ماه گذشته در یک میهمانی شام غیر رسمی با گروهی از مقامات نخبۀ سابق آمریکا، در نیویورک شرکت کرد. در میان میهمانان سه مشاور امنیت ملی سابق و یک وزیر امور خارجه اسبق آمریکا حضور داشتند.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از المانیتور، در مهمانی شام غیر رسمی روحانی با گروهی از مقامات نخبۀ سابق آمریکا، در ماه گذشته در نیویورک، وی بطور کلی درباره امکان بالقوه همکاری های بیشتر بین این و آمریکا در صورت رسیدن به یک توافق هسته ای سخن گفت اما از ورود به عمق جزئیات مذاکرات هسته ای بین ایران و شش قدرت جهانی، که طرفین در صدد به نتیجه رساندن آن تا تاریخ ۲۴ نوامبر هستند، خودداری کرد.

به گفته یک کارشناس آمریکائی که در مجلس شام ۲۳ سپتامبر با روحانی شرکت کرده بود، در مقایسه با گردهمائی مشابهی که سال گذشته برپا شده بود، پارسال روحانی "پر از امید و هیجان بود و احساس می کرد که تاریخ ساخته شده است" در حالی که امسال، آنچه که بیشتر جلب توجه می‌کرد این بود که رابطه ایران و آمریکا "عادی‌تر شده است."
اگر مسیر مثبت رابطه ایران و آمریکا، با جایگزینی روحانی به جای محمود احمدی نژاد که منکر هالوکاست بود، ادامه پیدا کند، بخشی از آن مرهون زحمات سفیر نرم‌خوی سابق آمریکا در چک اسلواکی و ونزوئلا، ویلیام لوئرز است.

لوئرز به همراه گروهی از دیپلمات های کهنه کار آمریکائی از جمله توماس پیکرینگ، ویلیام میلر و فرانک وایزنر، نزدیک به ۱۲ سال بطور مستمر تلاش کرد که از طریق گفتگو‌های "مسیر ۲" (گفتگو هائی که معمولا بین مقامات سابق کشور هائی که با یکدیگر مسئله دارند پشت پرده انجام می‌شود) آمریکائی‌ها و گروهی از مقامات سابق و دانش پژوهان ایرانی، که برخی از آنان رابطه نزدیکی با مقامات فعلی دولت روحانی دارند، را به یکدیگر نزدیک کند.

لوئرز به همراه دیگر همکارانش، که همگی از سفرای سابق آمریکا هستند، چندین گزارش تحلیلی در باره چشم انداز بهبود رابطه ایران و آمریکا به رشته تحریر در آورده است. جدیدترین آن ها گزارشی است گروه موسوم به "پروژه ایران" منتشر نموده است. گزارش مزبور از فرصت های بهتری که برای همکاری بین ایران و آمریکا، در صورت رسیدن به یک توافق بلند مدت هسته ای به وجود خواهد آمد، سخن می گوید. این همکاری ها می تواند در زمینه مبارزه با ستیزه جویان موسوم به دولت اسلامی و با ثبات کردن عراق و افغانستان باشد.
علیرغم موانعی که بر سر راه توافق هسته ای وجود دارد لوئرز خوشبین است. روز ۲۴ سپتامبر لوئرز به المانیتور گفت "من باور ندارم که هیچ یک از طرفین به توافق پشت کنند. آن ها (به امضاء یک توافق) بسیار نزدیک شده اند."

پیکرینگ یکی از اعضاء "پروژه ایران"، در میهمانی ناهاری که به مناسبت انتشار گزارش جدید گروه مزبور بر‌قرار شده بود گفت: "بدون انرژی، رهبری، و تعهد بیل (ویلیام لوئرز) این (گزارش) شکل نمی‌گرفت". او اضافه کرد که "او بود که باعث شد ما در لحظات خوب و بد به راهمان ادامه دهیم. (لحظات بد تنها شامل مسائل ژئوپلیتیکی نبود. زمستان سال گذشته لوئرز ۸۵ ساله در حالی که با نوه هایش در تعطیلات در اورگوئه به سر می برد دچار یک بیماری خطرناک مسری شد که بعد از ماه ها بهبود یافت). در مورد چشم انداز رابطه ایران و آمریکا پیکرینگ گفت: "نگاه ما به بلند مدت است."

یکی دیگر از اعضاء پروژه ایران و رئیس "صندوق برادران راکفلر"، استیفن هاینتس، گفت: "بیل، خستگی ناپذیر و با دقتی مانند اشعه لیزر نیروی محرک این فرآیند بوده است." وی افزود: "تمامی زندگی بیل چیزی جز هنر دیپلماسی با هدف کاهش تشنج و جلوگری از در‌گیری نبوده است. (این امر باعث گردید که) او حقیقتا یکی از بزرگترین دیپلمات ها شود."
آنطور که خود لوئرز تعریف می کند راه گسترش روابط بین ایران و آمریکا را وی از تجربیاتی که در جریان جنگ سرد و نحوه معامله با شوروی به دست آورده استخراج کرده است.

لوئرز در سال ۲۰۱۳ در جریان یکی از مباحثات در باره کار بر روی مسئله ایران اظهار داشت: "من عمدتا به این دلیل وارد کار امور خارجه شدم که می خواستم (روشی برای) معامله با شوروی پیدا کنم. من زبان روسی و مارکسیسم را فراگرفتم ... من یک دیپلمات شدم چرا که این وسواس در من ایجاد شده بود که چطور می شود با اتحاد جماهیر شوروی بهتر کار کرد."
در ۱۵ سال اول خدمت دیپلماتیکش، لوئرز بر روی شوروی کار می کرد. او از ۱۹۶۲ تا ۱۹۶۵ در مسکو زندگی می کرد و مسئول میز شوروی در وزارت امور خارجه آمریکا بود. پس از آن به عنوان دستیار معاون وزیر امور خارجه در امور اروپا، و بین سال های ۱۹۸۳ تا ۱۹۸۶ به عنوان سفیر در چک اسلواکی مشغول به کار بود.

در دوران خدمت در پراگ، لوئرز رابطه دوستی نزدیکی با واکلاو هاول، ناراضی آن روز که بعد ها به مقام ریاست جمهوری رسید بر قرار کرد. در روز تحلیف، هاول، لوئرز را به مراسم مزبور دعوت کرد. لوئرز واقعه مزبور را یکی از هیجان انگیز‌ترین ‌تجربیات دوران کاری خود می داند.
لوئرز می گوید: "به این ترتیب من درگیر این ایده شدم که چگونه با دشمنانمان معامله کنیم. این را من به عنوان علاقه اصلی ام در زندگی انتخاب کردم و در دانشگاه کلمبیا هم درسی را تدریس می کردم که موضوع آن این بود که چگونه باید با دشمن صحبت کرد ...چگونه خودت را از روانی آماده کنی ... درک کنی که آن ها چه می خواهند با توجه به اینکه می دانی که خودت هم چه می خواهی."

پس از بازنشستگی از سرویس خارجی، لوئرز به مدت ۱۳ سال ریاست موزه هنر متروپولیتن نیویورک را بر عهده داشت. در سال ۱۹۹۹ او مسئول سازمان "اتحادیه ملل متحد و آمریکا" شد. این مصادف بود با زمانی که نماینده ایران در سازمان ملل، شخصیتکاریزماتیک و دانش آموخته آمریکا، جواد ظریف بود که اینک وزیر امور خارجه دولت روحانی است.
در همین دوران بود که طرح "مسیر ۲"، یعنی گفتگو های غیر رسمی بین مقامات سابق ایران و آمریکا و دانش پژوهان ریخته شد و "پروژه ایران" تولد یافت. هاینتس به المانیتور گفت: "شروع پروژه به صحبت هائی که من و بیل در دسامبر ۲۰۰۱ با یکدیگر داشتیم باز می گردد."
آن روز ها لوئرز عضو هیئت مدیره صندوق برادران راکفلر بود جائی که سرپرستی آن را هاینتس بر عهده داشت. سابقه دوستی آنان به روز هائی باز می گردد که آنان در پراگ بودند. لوئرز در مقام رئیس اتحادیه سازمان ملل به هاینتس می گوید که معاون آن روز او، خانم سوزان دیماجیو، با ظریف نماینده دائم ایران در سازمان ملل آشنا شده است. آن روز ها اتحادیه سازمان ملل تلاش می کرد که از ایده رئیس جمهور وقت ایران، محمد خاتمی، در باب گفتگو میان تمدن ها حمایت کند.
هاینتس می گوید: "بنابراین او (لوئرز) و من گفتگو هائی را شروع کردیم حول این محور که شاید بتوانیم به اتفاق کاری برای رابطه ایران و آمریکا انجام دهیم. ما تقریبا خیلی زود به فکر راه انداختن "مسیر ۲" شدیم. به ما گفته شد که ظریف از ایده مزبور حمایت می کند."
اما شروع کار پروژه ایران، در تلاش برای برقراری دیالوگ به صخره برخورد کرد. "انستیتوی تحقیقات صلح بین المللی استکهلم" پیشهاد میزبانی همایشی را داد که قرار بود در ماه مارس ۲۰۰۲ برگزار شود. اما شرکت کننده های ایرانی، اعم از مقامات سابق ایران و دانش پژوهان، بعد از سخنرانی جورج بوش که ایران را در محور شرارت قرار داد از شرکت در جلسه انصراف دادند. جلسه دومی هم که قرار بود در ماه ژوئن برقرار شود به علت انصراف دوباره ایرانی ها بهم خورد. علت کنار کشیدن آن ها موضعگیری کاخ سفید بود که اعلام کرد که علاقه ای به برقراری رابطه با حکومت ایران و جمهوری اسلامی را ندارد و به دنبال گفتمان با مردم ایران است.

بالاخره اولین ملاقات در هتل کوچکی خارج از استکهلم در دسامبر ۲۰۰۲ شکل گرفت. به قول هاینتس جوّ فوق العاده سنگین بود. ایرانی ها "تنها در یک گروه سه نفره حاضر شدند. آن ها بسیار محتاط بودند و ما کنجکاو بودیم و فکر می کردیم که عاقبت این برنامه چه خواهد شد."
هاینتس می گوید اما اتفاقی که در جلسه افتاد این بود که به توافق رسیدیم که فرآیند باید شکل بگیرد و ادامه پیدا کند. در نهایت ما با آن گروه ۱۲ ملاقات، بیشتر آن ها در استکهلم، بین سال های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۶، تا بعد از روی کار آمدن احمدی نژاد داشتیم. اما جلسات با وجود احمدی نژاد دیگر ادامه پیدا نکرد.
جلسات یک الگوی خاص را تعقیب می کرد. به گفته هاینتس "ابتدا هر کدام از دو طرف یک گزارش از وضعیت آخرین تحولات سیاسی جاری در کشور های خود در ارتباط با پرونده هسته ای می دادند.موضوع هسته ای مهمترین بخش دستور جلسه بود." اما در عین حال به مسائلی مانند حمایت از تروریسم، صلح خاورمیانه (میان اسرائیل و فلسطین) و بالاخره تحریم ها نیز پرداخته می شد.
هاینتس در ادامه می گوید: "ایرانی ها با یک بسته از قبل آماده شدۀ پیغام می آمدند و اختلاف نظر چندانی بین آن ها مشاهده نمی شد. اما این وضعیت هم چنانکه زمان جلوتر می رفت شروع به تغییر کرد."

"آن ها با ما روشن و واضح صحبت می کردند و ما هم همینطور. ما به آن ها می گفتیم ما، بین هر دو جلسه، هر چه که در جلسات شنیده ایم با کاخ سفید، وزارت امور خارجه و کنگره در میان می گذاریم و در مقابل واکنش آن ها را دریافت می کنیم. آن ها همین کار را در تهران می کردند."
به گفته هاینتس: "این موضوع بر جاذبه مذاکرات می افزود و برای هر دو طرف هم سودمند بود." به اعتقاد او پروژه مسیر ۲ ایران به باز شدن مسیر ۱ یعنی تماس های مستقیم بین حکومت های دو کشور که بطور سری از ماه مارس ۲۰۱۳ (دوران احمدی نژاد) آغاز شد، کمک کرد. این مذاکرات (سری) با روی کار آمدن روحانی شتاب گرفت.
در سال هائی که، در دوران احمدی نژاد، مذاکرات متوقف بود شرکت کنندگان آمریکائی پروژه ایران بر تلاش های خود در جهت نشر مطالب و آشنا کردن مردم آمریکا و سیاستگذاران با مسائل ایران شدت بخشیدند. نقطه عطف ماجرا انتشار مقاله ای در "نیویورک ریویو آو بوکس" در سال ۲۰۰۸ بودکه گروه پروژه ایران برای اولین بار از مذاکرات پشت پرده خود از سال ۲۰۰۲ خبر داد.
در آن مقاله با عنوان "راه حلی برای بن بست هسته ای ایران"، لوئرز، پیکرینگ، و متخصص کنترل سلاح دانشگاه ام آی تی، جیم والش، افشاء کردند که "برای مدت چهار یا پنج سال، یک گروه از دیپلمات های آمریکائی و متخصصین منطقه ای شامل نویسندگان این مقاله، بطورمستقیم، اما محرمانه، با گروهی از اساتید دانشگاه و مشاوران سیاسی ایرانی در تماس بوده اند."
در مقاله آمده بود: "برخی از افراد آمریکائی عضو گروه مذاکره کننده بر این اعتقادند که اینک فرصت خوبی برای مذاکره در مورد مهمترین موضوع در رابطه ایران و آمریکا، یعنی موضوع هسته ای، وجود دارد. ما معتقدیم که حکومت ایران بطور جدی پیشنهاد گفتگو های مستقیم با ایالات متحده را در مورد موضوعاتی فراتر از عراق مورد توجه قرار می دهد."

گشایشی تازه
پنج سال بعد از انتشار آن مقاله روحانی به ریاست جمهوری برگزیده شد و ظریف به مقام وزیر امور خارجه منتصب گردید.
فراتر از نوشتن گزارشات و کار های مربوط به مسیر ۲، پروژه ایران بر تلاش های خود برای تماس با سیاستگذاران در واشنگتن، با پشتیبانی معاون لوئرز، "آیریس بلری" افزورده است. مذاکرات مسیر ۲ به مدیریت خانم دیماجیو، که اینک ریاست برنامه های بخش آسیا و ایران را در "بنیاد آمریکای جدید" بر عهده دارد دوباره آغاز شده است.
بنا به گفته خانم دیماجیو حتی علیرغم تماس های منظم دیپلماتیک (مسیر ۱) بین ایران و آمریکا، فرآیند مسیر ۲ هنوز هم با ازرش است به خصوص در ارتباط با موضوعاتی که هنوز در دستور کار مذاکرات دو طرف نیستند.


بنا به گفته دیماجیو "حسن مسیر ۲ تنها در محتوای آن خلاصه نمی شود بلکه باید به روابطی هم که در طول زمان ایجاد شده نیز نظر داشت." او تاکید دارد که یکی از کسانی که از طرف ایران مدافع این دیالوگ است جواد ظریف است.
لوئرز هم با این نظر موافق است که ایجاد روابط بین افراد نقش کلیدی برای مدیریت روابط بین حکومت ها بازی می کند، حتی با دشمنان، و به خصوص با گذشت زمان. لوئرز می گوید: "این سفری (طولانی) بوده است همراه با یک خشنودی عظیم."

"وقتی روحانی انتخاب شد ... (و) من شنیدم که ظریف قرار است وزیر امور خارجه شود با خود گفتم، دوباره شروع شد. اگر من بتوانم (روزی) شاهد این باشم که (گره) این خصومت باز شده، منبع عظیم (شادی) و رضایت برای من خواهد بود."