دانستنی‌هایی درباره اوراق مشارکت

اما اوراق سهام نشان‌دهنده مالکیت دارنده آن در یک شرکت سهامی است. و اوراق مشارکت نشان‌دهنده مبلغ معینی بدهی صادرکننده (وام‌گیرنده) به دارنده (وام‌دهنده) آن است.

به گزارش بولتن نیوز، فرض کنیـد یک شرکت پتروشیمی برای راه‌اندازی خط تولید جدید، به 200 میلیارد تومان سرمایه جدید نیـاز دارد. همچنین بر اساس بررسی‌های کارشناسی، در صورت راه‌اندازی این خط تولیـد، سرمایه صرف شده برای آن ظرف مدت 4 سال پس از راه‌اندازی، از محل افزایش درآمد ناشی از فروش محصولات جدید، جبران شده و میزان سودآوری شرکت هم طی این مدت، سالانه 25 تا 30 درصد افزایش خواهد یافت، به‌بیان‌دیگر، طرح مذکور دارای توجیه اقتصادی است.

در چنین حالتی، یکی از روش‌هایی که یک شرکت خودروساز می‌تواند برای تأمین سرمایه موردنیـاز خود از آن استفاده کنـد، انتشار اوراق مشارکت است. به‌این‌ترتیب، شرکت خودروسازی با فروش این اوراق به سرمایه‌گذاران، منابع مالی موردنیاز خود را از آن‌ها تأمین کرده و سرمایه‌گذاران نیز درازای این مشارکت، به نسبت سرمایـه خود در منافع حاصل از راه‌اندازی خط تولید جدیـد شریک خواهنـد شد.

مهم‌ترین جذابیت اوراق مشارکت در مقایسه با سایر انواع اوراق بهادار مانند سهام، تضمین پرداخت سود است، به این معنـا که دارنده اوراق مشارکت اطمینان دارد که سود مشخص و تضمین‌شده‌ای را به‌عنوان سود علی‌الحساب، در فواصل زمانـی معیـن، دریافت می‌کند.

اما این سؤال مطرح می‌شود که؛ چه کسی، پرداخت حداقل سود را تضمین می‌کند؟ طبیعتاً شرکت یا سازمان منتشرکننده این اوراق نمی‌تواند خودش، پرداخت سود اوراق را هم تضمین کند.

در حال حاضـر، سود اغلب اوراق مشارکتی که در کشور منتشر می‌شود، توسط بانک‌ها و مؤسسات مالی معتبر و یا دولت، تضمین می‌شود، بنابراین، خریدار این اوراق اطمینان دارد که در سررسیدهای مشخص، سود تعهد شده را دریافت می‌کنـد.

به چند نکته توجه کنید

بین ریسک و بازده رابطه مستقیـم وجود دارد، بنابراین اوراق مشارکت، با توجه به اینکه بازدهی تضمین‌شده دارند و ریسکی را متوجه سرمایه‌گذار نمی‌کنند، بنابراین بازده مورد انتظار آن‌ها هم در مقایسه با سایر انواع اوراق بهادار، کمتـر است.

سود تضمین‌شده اوراق مشارکت، به‌صورت علی‌الحساب به دارنده اوراق پرداخت می‌شود، به این معنا که پس از پایان پروژه و در سررسید نهایی، ناشر اوراق موظف است سود قطعی پروژه را محاسبه کرده و درصورتی‌که سود قطعی پروژه، بیشتر از سود علی‌الحساب پرداختی به خریداران اوراق باشد، مابه‌التفاوت را به آن‌ها پرداخت نماید.

البته، درصورتی‌که سود قطعی پروژه، از سود علی‌الحساب پرداختی کمتر باشد، جبران مابه‌التفاوت بر عهده ضامن اوراق مشارکت است و ضرر و زیانـی از این بابت، متوجه خریدار این اوراق نیست.

سود اوراق مشارکت، معاف از پرداخت مالیات است و این موضوع نیز یکی از جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت محسوب می‌شود.

اوراق مشارکت، اغلب بی‌نام منتشرشده و فردی که این اوراق را در اختیار دارد، مالک آن شناخته می‌شود، بنابراین باید از اوراق مشارکت نیز همانند اسکناس و بلکه بیشتر از آن، مراقبت کرد.

البته، بانک‌ها معمولاً این امکان را برای خریداران اوراق مشارکت فراهم می‌کنند که بتوانند اوراق خریداری‌شده را نزد بانک، به امانت بگذارند تا از مواردی مانند سرقت، آتش‌سوزی و... در امان باشد.

سود اوراق مشارکت، در فواصل زمانی تعیین‌شده (مثلاً یک‌ماهه یا سه‌ماهه) و از طریق برگه‌هایی که همراه اوراق مشارکت، به خریدار تحویل می‌شود، به وی پرداخت می‌شود.

درصورتی‌که فرد اوراق مشارکت را نزد خود نگهداری کند، هنگام تحویل برگه‌های دریافت سود به بانک، باید اصل اوراق مشارکت را هم به همراه داشته باشند تا مالکیت فرد بر این اوراق، توسط بانک احراز شود. البته، همان‌طور که گفته شد، خریدار اوراق مشارکت می‌تواند اوراق خود را نزد بانک به امانت گذارده و با پرداخت کارمزد جزئی، از بانک بخواهد تا سود اوراق را در سررسیدهای تعیین‌شده، به‌صورت منظم به حسابش واریز نماید.

با توجه به اینکه طرح‌هایی که برای تأمین مالی آن‌ها، اوراق مشارکت منتشر می‌شود، معمولاً طرح‌های زمان‌بر هستند، بنابراین اوراق مشارکت نیز اغلب با سررسیدهای سه تا چهارساله منتشر می‌شوند.

اما اگـر خریدار اوراق به هر دلیل، قبل از دوره سررسید به پول خود نیاز پیدا کرد، می‌تواند با مراجعه به یکی از شعب بانکی که اوراق را از آن خریداری کرده، ضمن تحویل اوراق مربوطه به بانک، اصل پول خود را دریافت نماید.

طبیعتاً سودهای دریافتی تا تاریخ تحویل اوراق به بانک نیز به‌عنوان سود دوره مشارکت، متعلق به فـرد می‌باشد.

البته معمولاً در صورت تسویه زودتر از موعد، بانک‌ها نرخ سود قابل پرداخت به مشتری را اندکی کاهش داده (مثلاً از 20 درصد به 19 درصد) و مابه‌التفاوت نرخ جدید با نرخ پرداختی تا آن زمان را، از مشتری دریافت می‌کنند.

درصورتی‌که اوراق مشارکت در بورس یا فرابورس نیز پذیرفته‌شده باشند، دارنده این اوراق می‌تواند برای فروش آن‌ها قبل از سررسید، به یکی از شرکت‌های کارگزاری بورس مراجعه کرده و نسبت به فروش اوراق خود اقدام نماید.

در این صورت، طبیعتاً اوراق مشارکت نیز همانند سهام، بر اساس قیمتی که در بورس برای آن متقاضی وجود داشتـه باشد، فروختـه خواهد شد و سود دارنده اوراق مشارکت نیز از بابت تسویه زودتر از موعد، کاهش نمی‌یابد.

در حال حاضر، علاوه بر شرکت‌های فعال در بخش خصوصی، دولت و شهرداری‌ها هم برای تأمین منابع مالی موردنیاز برای پروژه‌های عمرانی، زیربنایی و...، اقدام به انتشار اوراق مشارکت می‌نمایند.

ساخت خطوط جاده‌ای و ریلی، سـد، تونل، نیروگاه، مجتمع‌های اداری و مسکونی و...، نمونه‌هایی از مواردی است که دولت و یا شهرداری‌ها، برای تأمین مالی آن‌ها اقدام به انتشار اوراق مشارکت می‌کنند و تبلیغات آن‌ها هم در رسانه‌ها، قابل‌مشاهده و پیگیری است.

تفاوت اوراق مشارکت و اوراق قرضه

اوراق قرضه اسنادی است که طبق آن صادرکننده اوراق به خریدار بدهکار می‌شود.

این اسناد دارای سررسید بوده و مبلغ آن در زمان سررسید به‌وسیله صادرکننده پرداخت می‌شود.

این اوراق دارای برگهٔ بهره بوده و بهره آن در فواصل زمانی معین به‌وسیله بانکی که نمایندگی صدور اوراق را دارد، پرداخت می‌شود.

انتشار اوراق قرضه یکی از روش‌های تأمین مالی هم در کوتاه‌مدت و هم در بلندمدت محسوب می‌شود. این اوراق را می‌توان به‌صورت بی‌نام یا بانام و بدون وثیقه یا با وثیقه منتشر کرد.

مهم‌ترین عیب اوراق قرضه، هم برای صادرکننده و هم برای خریدار، خطر ورشکستگی بنگاه، به دلیل ناتوانی در بازپرداخت اصل و بهره قرض است.

در برخی کشورهای اسلامی، مخصوصاً ایران که در آن قانون بانکداری بدون ربا اعمال می‌شود، مشکل دیگری نیز برای اوراق قرضه وجود دارد که کل ماهیت و عملکرد اوراق قرضه را زیر سؤال برده و آن را به‌طورکلی نفی می‌کند.

بنابراین بایستی ابزارهای جایگزین اوراق قرضه طراحی و مورداستفاده قرار گیرد.

ابزارهای جایگزین اوراق قرضه علاوه برداشتن همه مزایای اوراق قرضه که باعث استفاده گسترده از آن می‌شود، باید بتواند مشکل اساسی و ماهیتی آن را که همان نرخ سود ثابت است، به‌درستی برطرف کند، وگرنه نخواهد توانست جایگزین مناسبی برای اوراق قرضه باشد. اولین جایگزینی که برای اوراق قرضه در ایران طراحی‌شده است اوراق مشارکت می‌باشد.

اوراق مشارکت همان اوراق قرضه است که بر اساس قانون بانکداری اسلامی منتشر می‌شود. ماهیت حقوقی اوراق مشارکت بر پایهٔ عقد مشارکت مدنی قابل‌تحلیل است.

در نظام مشارکت که انواعی دارد، صاحب پس‌انداز به‌جای دادن قرض و گرفتن بهره، کل یا بخشی از سرمایه موردنیاز مؤسسه اقتصادی را تأمین می‌کند و بر اساس توافق با کارفرما، در سود و زیان آن شریک می‌شود و در پایان هر دور مالی، پس از کسر هزینه‌ها، سود به‌دست‌آمده برحسب نسبت‌هایی که در قرارداد توافق شده، بین صاحب سرمایه و عامل اقتصادی (کارفرما) تقسیم می‌شود.