«دیپلماسی شام» ایران

گروه بین الملل، هفته نام نیویورکر طی گزارشی به جلسه روحانی با سیاستمداران سابق آمریکایی در نیویورک و پیامدها و نتایج این دیدار پرداخته است.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از نیویورکر، یک سال بعد از مکالمه تلفنی جنجال برانگیزی که توجه همه را به خود جلب کرد، رییس جمهور ایران حسن روحانی امسال در سازمان ملل با باراک اوباما دست نداد. این دو نفر حتی در راهروها نیز با یکدیگر مواجه نشدند. اما روحانی روز سه شنبه ضیافت شامی با حضور بیست مقام سابق آمریکایی برگزار کرد، از جمله یک وزیر خارجه، سه مشاور امنیت ملی، و یک رییس ستاد مشترک ارتش، از شش دولتی که بعد از انقلاب 1979 ایران سرکار آمدند.

این دیدار شاید تاثیر بیشتری بر نحوه تفکر جامعه سیاسی آمریکا نسبت به سخنرانی روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل داشته باشد.

زمان خودنمایی دیپلماسی در مورد برنامه هسته ای جنجالی ایران فرا رسیده است، در چند وقت گذشته تحرک زیادی رخ نداده است و ضرب الاجل 24 نوامبر در حال نزدیک شدن است. تهران و واشنگتن نیز به طور ناگهانی، خود را در یک جبهه واحد بر علیه داعش می بینند. تهدید داعش مهمترین موضوع سخنان روحانی در طی یک هفته دیپلماسی عمومی پرکار در نیویورک بود. این مساله بر قضیه هسته ای سایه انداخته است، و انگیزه تهران برای رسیدن به توافق را از نو تعریف کرده است.

روحانی در مجمع عمومی گفت:« با کمال تأسف، تروریسم، جهانی شده است، از نیویورک تا موصل، از دمشق تا بغداد، از شرقی‌ترین تا غربی‌ترین نقطه جهان، از القاعده تا داعش. افراطیون جهان، یکدیگر را یافته‌اند و ندا سر داده‌اند که «متحد شوید»، اما آیا ما در برابر افراطیون متحدیم؟»

روحانی سازمان های اطلاعاتی را سرزنش کرد، ظاهرا سازمانهای اطلاعاتی کشورهای نفت خیز عرب را، به خاطر دادن تیغ به افراد خشنی که به کسی رحم نمی کنند. وی همچنین غرب را به خاطر اشتباهات فاحشش سرزنش کرد که باعث شده افراط گرایان برای خود بهشتی در منطقه ایجاد کنند، به خصوص در عراق و افغانستان. وی قانونی بودن اقدام جدید آمریکا در سوریه را زیر سوال برد، عملیاتی که بدون اجازه بین المللی یا دعوت دولت سوریه انجام می شود. (عراق درخواست مداخله کرد.) وی معتقد بود که بمباران سوریه تخلفی مشابه مداخله روسیه در اکراین است.

درست مانند سخنرانی های قبلی رهبران ایرانی در سازمان ملل، روحانی جمهوری اسلامی را یک همسابه بی گناه نشان داد که قربانی اشتباهات دیگران شده است. ایران در فهرست حامیان گروه های تروریستی وزارت خارجه آمریکا قرار دارد، به خاطر حمایت از گروه هایی مانند حزب الله لبنان و حماس فلسطین. در سه سال گذشته، کمکها، تسلیحات و مشاوره های ایران به رییس جمهور سوریه کمک کرده تا ستیزه جویان سکولار و افراط گرایان مسلمان را به عقب براند.

اما تهدید داعش باعث میل تهران و واشنگتن به گوش دادن به یکدیگر شده است، حتی در میان افراد بدبین، علی رغم وجود اختلاف در مورد کاری که باید انجام شود. زبان روحانی در مورد تروریست ها، از جمله صحبت در مورد وحشی گری های داعش، همان سخنان اوباما و دیگر رهبران غربی در جلسات این هفته مجمع عمومی سازمان ملل بود.

به من گفته شده است که فضای جلسه شام آرام بود، حتی کمی غم انگیز. بعد از یک شام خاورمیانه ای، که عمدتا از گوشت بره و برنج تشکیل شده بود، روحانی به مدت دو ساعت به گفت و گو با حضار پرداخت. در میان مهمانان وزیر خارجه سابق آمریکا، مادلین آلبرایت، مشاوران سابق امنیت ملی استفان هادلی، ساموئل برگر و برنت اسکوکرافت، رییس سابق ستاد مشترک ارتش آدمیرال مایک مولان، و نماینده سابق کنگره جین هارمن، کسی که در کمیته های اطلاعات، امنیت ملی، و نیروهای مسلح کنگره عضو بوده است حاضر بودند.

جیمز دابینز، فرستاده ویژه مناطق بحرانی در دولت های کلینتون، بوش و اوباما به من گفت:« گروه بسیار خوبی از آمریکایی ها آنجا بودند. اینکه ایرانی ها توانسته بودند چنین گروهی را دعوت کنند، خیلی قابل تحسین بود و مایه شگفتگی ما شد.» این مراسم توسط بنیاد «نیو آمریکا» سازماندهی شده بود، یک اتاق فکر در واشنگتن که توسط آنه ماری اسلاتر، رییس سابق بخش برنامه ریزی سیاسی وزارت خارجه و سوزان دی مگیو هدایت می شود.

روحانی، یک روحانی شیعه معمولی که یک عمامه سفید به سر می گذارد (که این نشان می دهد وی از فرزندان حضرت محمد نیست)، در یک لحظه پنج سوال می شنید. 

برگر، مشاور امنیت ملی بیل کلینتون می گوید: « وی از پاسخ به بعضی سوال ها طفره رفت. بعضی از سوالات به خوبی پاسخ داده نشدند. اما بعضی جواب ها خیلی جالب بودند. من تحت تاثیر وی قرار گرفتم. من فکر می کنم که او می خواهد به توافق هسته ای برسد. من فکر می کنم وی این مساله را مهم می داند. اینکه ما بتوانیم کوتاه بیاییم یا آنها انعطاف پذیر باشند یا نه را من نمی دانم.»

واکنش های خیلی متفاوت بودند. بعضی از مهمانان گمان کردند که روحانی می خواهد بدون تعارف با آمریکا تعامل داشته باشد. اسکوکرافت، مشاور امنیت ملی جورج بوش گفت:« وی می خواهد کاری کند، و من فکر می کنم این خیلی خوب است. یکی از مشکلات ما با ایران در چند سال گذشته این بوده است که ملاها، یا کسانی که این کشور را اداره می کنند، نخواسته اند که تعاملی جدی داشته باشند.»

اما یک مقام سابق دیگر، که نمی خواست نامش فاش شود, از روحانی راضی نبود، و دیگران نیز بدبین بودند. هادلی، مشاور امنیت ملی جورج بوش، رییس جمهور ایران را سخت و محکم یافت, حتی وقتی که روحانی ادعا می کرد که مذاکرات هسته ای می توانند «سنگ بنای» همکاری بیشتر با آمریکا باشند.

رابرت اینهورن، کسی که تا سال گذشته یکی از اعضای تیم مذاکره کننده آمریکا بود و اکنون در بروکینگز حضور دارد می گوید:« نکته اصلی که وی می خواست منتقل کند این بود که توافق هسته ای یک دریچه بزرگ است، و اگر تنها اراده سیاسی در مورد مساله هسته ای وجود داشته باشد آنگاه واقعا فرصت همکاری بر سر مسائل زیادی وجود دارد. وی این مساله را چهار یا پنح بار ذکر کرد.»

یکی از این مسائل افغانستان بود، کشوری که 570 مایل مرز مشترک با ایران دارد. در سال 2001، بعد از سرنگونی طالبان، تنها تئوکراسی جهان و قدرتمند ترین دموکراسی جهان، در یک همکاری کم سابقه، تلاش کردند تا دولت جدید افغانستان را شکل دهند. دابینز و وزیر خارجه کنونی ایران، جواد ظریف، مذاکره کنندگان اصلی بودند. هردوی آنها در جلسه شام حاضر بودند. اکنون ایران و آمریکا در مورد این نگرانند که آیا افغانستان، کشوری که هنوز شرایط شکننده ای دارد، در بحبوحه حملات طالبان، و خروج نیروهای ناتو از این کشور، می تواند بعد از یک انتخابات جنجالی سیاسی سرپا بماند یا خیر.

دابینز می گوید:« آنها من را صدا کردند، و من چند کلمه ای در مورد افغانستان صحبت کردم. من گفتم که چند هفته پیش ما تقریبا در حال مشاهده سرنگونی نظم سیاسی افغانستان بودیم که ایران و آمریکا برای ایجاد آن تلاش کرده بودند. ما بر این مشکلات غلبه کردیم، اما دولت وحدت ملی جدید خیلی آسیب پذیر است و نیازمند حمایت است. من گفتم که اگر ایران و آمریکا همکاری نزدیک تری داشته باشند نتیجه بهتری حاصل خواهد شد. روحانی پاسخ مثبتی داد. وی تایید کرد که رویکردهای ما یکسان هستند.»

دیپلمات کهنه کار، توماس پیکرینگ گفت:« پاسخ های روحانی عاقلانه بودند, به غیر از جایی که وی مجبور به حمایت از سوریه بود. وی تلاش کرد تا نظر قابل قبولی بدهد و حرف های سازنده ای بزند, اما نتوانست از اعتقاداتش دست بردارد. وی می دانست چه باید بگوید.» در مورد تصمیم روحانی به دست ندادن با اوباما، پیکرینگ گفت:« اگر این کار مشکل مهمی را حل نکند و موجب واکنش های شدید داخلی در ایران شود، چرا وی باید این کار را انجام دهد؟ اگر این کار باعث نشود که وی در آینده به نتیجه قابل توجهی برسد یا تحریم ها برداشته نشوند چرا این کار را انجام دهد؟»

صبح همان روزی که این جلسه برگزار شد، من و دیگر خبرنگاران با روحانی در جلسه صبحانه شرکت کردیم, رهبر ایرانی در این جلسه روشن ساخت که هر  توافق هسته ای احتمالا با واکنش شدید محافظه کاران در تهران رو به رو خواهد شد.

بازداشت بدون توضیح خبرنگار واشنگتن پست جیسون رضاییان، که متولد آمریکاست و همسر وی یگانه صالحی یک خبرنگار ایرانی، عموما به عنوان قدرت نمایی قوه قضاییه ایران برای یادآوری قدرت محدود ریاست جمهور روحانی پنداشته می شود. وی و ظریف هر دو در سال گذشته مقالاتی در واشنگتن پست منتشر کرده اند. هردو تلاش کرده اند تا این زوج آزاد شوند، اما تا کنون این تلاشها نتیجه ای نداشته است. روحانی به چند تن از مخاطبانش در نیویورک گفت:« قوه قضاییه یک نهاد مستقل است.»

روحانی پیش بینی کرد که اوباما نیز در خانه با مخالفت رو به رو خواهد شد. وی اشتباه نمی کرد. همین هفته, تد کروز, سناتور جمهوریخواه از تگزاس تصریح کرد:« این هفته، دولت ایران با دولت آمریکا کنار هم می نشینند، در نیویورک شراب سفید سر می دهند، تا گفتگو کنند... یک توافق بسیار بسیار بد که به طور تراژدیکی شرایط را برای ایران فراهم می کند تا توانایی ساخت تسلیحات هسته ای را به دست آورد.» (در جلسه تنها نوشیدنی های غیرالکلی وجود داشت، هیات ایرانی ممنوعیت نوشیدن الکل در اسلام را رعایت می کند.)

در جلسه صبحانه، روحانی به یاد آورد که سال گذشته هنگام مکالمه با اوباما پتانسیل همکاری دو طرف به خوبی مورد بحث قرار گرفت. آنها می توانند توافقی به وجود آورند که تضمین کند تهران می تواند انرژی صلح آمیز هسته ای تولید کند بدون اینکه به تسلیحات هسته ای دست یابد. در مورد سوال احتمال همکاری در مورد مسائل دیگر، به اوباما با یک ضرب المثل فارسی بدین مضمون جواب داده است:« اجاز بده اول این بچه ای که به دنیا آوردیم بزرگ شود تا بعد به فکر یک بچه دیگر باشیم.» امسال، با توجه به دستاوردهای داعش، به نظر می رسد ایرانی ها بیشتر عجله دارند تا این فرآیند شروع شود.