رادیکال شدن سوریه و جنگ القاعده و داعش بر سر قدرت

به گزارش بولتن نیوز، به نقل از  اشراف، اندیشکده واشنگتن در گزارشی به قلم «آرون زلین» نوشت: شاخه‌ها و طرفداران القاعده، شورش ۲۰۱۱ سوریه را همچون فرصتی برای بسط دامنه نفوذشان تلقی کرده‌اند. سوریه به دلیل اهمیت تاریخی – دینی‌اش، نزدیکی نسبی با غرب (در مقایسه با سایر نقاط) و نزدیکی به اسرائیل، با اهداف جهاد انگیزی مثل اورشلیم و مسجدالاقصی، در میان تمامی کشورهای دیگر درگیر در بهار عربی جایگاه ویژه‌ای داشته است. آنچه القاعده آن را به‌عنوان یک فرصت می‌نگریست، به دلیل رقابت با داعش برای رهبری جنبش جهادی جهانی، تبدیل به یک بلا شده است.

مرکز رصد راهبردی اشراف بدون تایید محتوا و ادعاهای مطرح شده در این گزارش، ترجمه آن را صرفا جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی منتشر می‌کند و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش‌ها هرگز مورد تأیید اشراف نمی‌باشد.

- القاعده وارد نبرد سوریه می‌شود

جهادی‌ها و به‌خصوص القاعده با آغاز ناآرامی‌ها در سوریه در مارس ۲۰۱۱، به این کشور شتافتند. القاعده به‌سرعت احیا شد. جبهه النصره، شاخه رسمی القاعده در سوریه، که اعضایش آن را القاعده در بلاد الشام می‌نامند، در اواخر ژوئن ۲۰۱۲ اعلام موجودیت کرد؛ اما شواهد حاکی از آن هستند که این گروه در اواخر جولای ۲۰۱۱ تأسیس‌شده است. «ابولقمان» یکی از فرماندهان ارشد جبهه النصره در ژوئن ۲۰۱۳ در حلب، به بی‌بی‌سی گفت که او در شش‌ماهه نخست شکل‌گیری، قبل از پخش نخستین ویدیوی آن، به این گروه پیوسته است. پس تاریخ تأسیس جبهه النصره پایان جولای ۲۰۱۱ خواهد بود؛ تاریخی که مورد تائید سایر جنگجویان جبهه النصره در مصاحبه‌هایشان با رسانه‌های عربی و غربی نیز قرارگرفته است.

■آغاز دخالت القاعده در سوریه ■

تاریخ پیوستن «ابولقمان»، همچنین با نخستین پیام ویدئویی رهبر القاعده «ایمن الزرقاوی» راجع به قیام سوریه در ۲۷ جولای ۲۰۱۱ مطابق است. در این ویدیو او از «مسلمانان بلاد شام، سرزمین رباط، جهاد، افتخار، عربت و شرافت» سخن می‌گوید. در ۱۱ فوریه ۲۰۱۱، دو هفته پس از بیانیه جبهه النصره، «الزرقاوی» پیام ویدئویی دیگری در حمایت از جهاد در سوریه منتشر کرد و نسبت به آنچه اتفاق خواهد افتاد ابراز امیدواری کرد: «ای شیران شام، درراه خدا جهاد کنید و برای دفاع از اسلام، مظلومان، شکنجه‌شدگان، اسرا به پا خیزید و انتقام خون شهدایتان را بگیرید. درراه خدا جهاد کنید تا دولتی برای دفاع از کشورهای مسلمان به وجود بیاورید که به دنبال آزادی جولان باشد و جهاد را ادامه دهید تا انشا الله پرچم پیروزی بر فراز قدس به اهتزاز درآید.» القاعده احتمالاً در اواخر تابستان ۲۰۱۱، با شاخه عراقی‌اش ائتلاف کرد (در فوریه ۲۰۱۴، رسماً از القاعده خارج شد).

■القاعده، داعش و تروریسم در سوریه ■

داعش و رهبر آن «ابوبکر البغدادی» عملیاتی در سوریه انجام داد تا جبهه النصره را از میان ببرد در این میان «ابومحمد الجولانی» حضور داشت، رهبر آنچه به جبهه النصره تبدیل شد، که به نحو رسمی در اواخر ژوئن ۲۰۱۴ اعلام موجودیت کرد. تا نوامبر ۲۰۱۲، «الجولانی» جبهه النصره را تبدیل به یکی از بهترین نیروهای جنگی اپوزیسیون کرد و محلی‌ها اعضاء آن را حاکمان خوبی در جبهه مقابله با فساد و ارائه خدمات اجتماعی می‌دیدند. القاعده افرادی کلیدی در مناصب رهبری «حرکات احرار الشام الاسلامیه»، یک گروه جهادی سوری محلی، وارد کرد. یکی از این افراد کلیدی «ابوخالد السوری» یکی از دوستان دیرین «ابو مصعب السوری» بدنام بود که گمان می‌رود توسط حکومت «اسد» در سوریه زندانی‌شده باشد. «ابوخالد» یکی از اعضاء مؤسس «احرار الشام» و یکی از دلایل نزدیکی روابط میان این گروه و جبهه النصره است. این گروه نیز مثل جبهه النصره در اواخر ژوئن ۲۰۱۲ اعلام موجودیت کرد و تبدیل به یکی از قدرتمندترین گروه‌های شورشی در سوریه شد.

■سرکردگی اعضاء القاعده در جبهه النصره■

القاعده از ۲۰۱۳ افرادی را به جبهه النصره و عده کمتری را به گروه «احرار الشام» گسیل داشته است. «عبدالمحسن عبدالله ابراهیم الشریخ» که بیشتر به نام «سنفی الناصر» شناخته می‌شود رهبر کمیته پیروزی القاعده در سوریه و یکی از رهبران ارشد جبهه النصره است. بر اساس گزارش وزارت خزانه‌داری آمریکا، رهبر پیشین امنیت ضد جاسوسی القاعده «ابو وفا السعودی» نیز، همین‌طور «ابوهمام السوری» که فرماندهی نیروهای فرا نظامی جبهه النصره را بر عهده دارد، در سوریه هستند. «محسن الفدهلی»، رهبر شبکه هماهنگی القاعده در ایران، «ابوفراس السوری» یکی از اعضا مؤسس القاعده، و «ابوحسن» یکی از جنگجویان سابق القاعده در افغانستان و از رهبران ارشد فعلی «احرار الشام»، نیز از این خیل هستند. بدین ترتیب القاعده همواره قادر بوده است افرادی برای رهبری جهاد به سوریه اعزام کند؛ این گروه همین‌طور قادر بوده است کاری را انجام دهد که دولت‌های غربی بیش از هر چیز از آن می‌هراسند: آموزش و آماد سازی افرادی برای عملیات خارجی در غرب.

■ورود آسان تروریست‌ها به سوریه ■

- جنگجویان خارجی

جنگجویان خارجی نیز علاوه بر واردکردن بازیگران کلیدی در سوریه و تلاش برای اعمال‌نفوذ در «احرار الشام» و جبهه النصره، یکی از عناصریست که القاعده امیدوار است در آینده از آن‌ها استفاده کند. غربی‌ها به دلیل پاسپورت‌هایشان که به آن‌ها اجازه می‌دهد به‌آسانی به اغلب نقاط دنیا مسافرت کنند و راحت‌تر از بقیه برای انجام عملیات به خانه بازگردند، بهترین موهبت القاعده هستند. در میانه ۲۰۱۴ در حدود ۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰ غربی – با اکثریت از اروپای غربی- در سوریه بوده‌اند؛ که بسیاری از آن‌ها کشته یا اسیر شدند و یا به خانه بازگشتند.

هشت دلیل وجود دارد که این مهاجرت وسیع برای نبرد در سوریه را توضیح می‌دهد:

- راحتی مسافرت: برخلاف مشکلات جابجایی جنگجویان خارجی در گذشته، مسافرت به سوریه آسان است. بسیاری به ترکیه پرواز می‌کنند یا با ماشین به آنجا می‌روند و سپس به سوریه می‌روند. رفتن به ترکیه ازآنجاکه این کشور یکی از مقاصد مهم گردشگری است، در مقایسه با افغانستان، یمن، سومالی یا مالی، جلب‌توجه نمی‌کند. پروازها به ترکیه حداقل از اروپا ارزان هستند و بسیاری از کشورها دارای توافق عدم نیاز به ویزا با ترکیه هستند. این موارد سفر ر ا، به‌خصوص برای کسانی که نمی‌خواهند ریسک رفتن به مکان‌های منزوی‌تر را بپذیرند، آسان‌تر می‌کند.

■ جنگ سوریه نخستین جنگ وسیع متأثر از شبکه‌های اجتماعی است■

- شبکه‌های حمایتی مطلوب: شبکه‌های جنگجویان خارجی در شرایط فعلی، در مقایسه با جهاد افغانستان در ۱۹۸۰، تصادفی به وجود نمی‌آیند و اعزام نمی‌شوند، بلکه این موارد ناشی از تلاش‌های گذشته و جنبش‌ها و سازمان‌های مردمی سازمان‌دهی شده است. برای نمونه، در غرب اروپا «المهاجرون» در انگلیس، «شریعه برای بلژیک» در بلژیک «فورسان الیزا» در فرانسه و «مله ابراهیم» در آلمان، فعالیت دارند. علاوه بر این در شمال آفریقا «انصار الشریعه» در تونس و لیبی عملیات می‌کند.

- تسهیلات شبکه‌های اجتماعی: از بسیاری جهات جنگ سوریه نخستین جنگ وسیع متأثر از شبکه‌های اجتماعی است. در گذشته افراد بایستی در فروم های جهادی پسورد دار، برای دریافت اطلاعات در خصوص گروه‌ها و ایدئولوگ‌ها و بحث کردن در خصوص مسائل با سایر فعالان اینترنتی جهادی، می‌گشتند. اکنون دسترسی به توییتر و فیس‌بوک بسیار ساده‌تر است. این سایت‌ها نسبتاً باز هستند، در مورد توییتر، این گروه‌ها می‌توانند مخاطبینشان را از طریق هشتگ ها، هویت کسانی که پیش‌ازاین برای این گروه‌ها قابل‌شناسایی نبودند را فاش می‌سازد. فیس‌بوک و توییتر نادانسته برای این گروه‌ها بستر مناسب برای یافتن فالو یا دوست از طرق الگوریتم‌های خود را آسان کرده‌اند.

■ عیش و نوش تروریست‌ها در سوریه■

- جهاد پنج ستاره: برای بسیاری از جهادی، جهاد سوریه، در مقایسه با جهاد در کوه‌ها و یا بیابان‌های افغانستان، یمن، سومالی یا مالی، جهادی مطلوب و نسبتاً راحت بوده است. برای نمونه در سوریه بسیاری از جنگجویان در ویلاهایی با استخر و اتاق‌هایی دارای ویدیو گیم زندگی می‌کنند.

■ تشدید احساسات ضد شیعی و رادیکال شدن اهل سنت سوریه ■

- کشش دینی، تاریخی و موعود باورانه: اینکه دمشق زمانی پایتخت خلیفه مسلمین بوده انگیزه‌ای قوی برای کسانی که امید تجدید دوران شکوفایی اسلامی را دارند، زنده می‌کند. علاوه بر این رستاخیز باوری اسلامی حاکی از نبردهایی با جنگجویانی خارجی در شام است؛ که این‌گونه پنداشته می‌شود که قبل از روز قیامت خواهند آمد. توجه کنید که رسانه جبهه النصره به نام «المناره البیضاء» به معنای مناره سفید است. این اشاره به مناره‌ای در مسجد بزرگ دمشق دارد که گمان می‌رود مسیح از آن بالا می‌رود تا بر دجال غلبه کند و روز دادرسی را فرا بیاورد.

■جبهه النصره و پروژه نهادینه‌سازی ایده‌هایش ■

- پروژه خلیفه: اکنون‌که داعش کنترل بخش‌های روستایی حلب در سوریه تا استان الانبار عراق را در اختیار دارد، بسیاری از جنگجویان خارجی به‌خصوص غربی‌ها، به سمت ایجاد دولت گرایش یافته‌اند. داعش در مقایسه با القاعده/ جبهه النصره، که علاقه‌ای به معرفی خلیفه جدید ندارند، کاملاً به این راه رفته است.

- موفقیت منجر به فتنه می‌شود

موفقیت‌های جبهه النصره نه‌تنها در جبهه نبرد بلکه در گردآوردن متحد و طرفدار، در جریان معتدل شورشیان، حاکی از آن است که آن‌ها از حوادث دهه قبل عراق درس گرفته است. آینده جبهه النصره، ازآنجاکه این گروه فرایند کمک به غیر جنگجویان در سوریه را برای اجتماعی سازی و عادی‌سازی ایده‌های خود پیش‌گرفته است، روشن به نظر می‌رسد. امید جبهه النصره این است که با استاندارد شدن ایده‌هایش، زمینه برای احکام شریعت در میان مردم، بدون واکنش منفی، ایجاد شود. بااین‌حال کارهای داعش مانع از تداوم تأثیر این حرکات شده است.

■تنش‌ها میان داعش و القاعده / جبهه النصره■

«البغدادی» در آوریل ۲۰۱۳، به دلیل رویکرد مثبت سوری‌ها نسبت به جبهه النصره، نام گروه را از داعش به دولت اسلامی تغییر داد. «البغدادی» گمان می‌کرد که اگر اعلام کند که جبهه النصره و داعش درواقع یکی هستند، پذیرفته می‌شود. بااین‌حال اوضاع بر وفق مراد او پیش نرفت. درواقع «الجولانی» رهبر جبهه النصره مخالف این تغییر نام و خشونت علنی این سازمان بود. «الجولانی» بیعت خود با «الظواهری» رییس اصلی القاعده را دوباره تجدید کرده است؛ کسی که نتوانست در برابر بازی قدرت «البغدادی» مقاومت کند. در مقابل این «البغدادی» پیامی صوتی منتشر کرد که می‌گفت داعش در سوریه باقی خواهد ماند و به تقسیم مرزی میان عراق و سوریه، که نتیجه جنگ جهانی اول است، اعتقادی ندارد، تحت فرمان هیچ انسانی نیست و تنها از خدا دستور می‌گیرد. در این گیرودار بسیاری از اعضا جبهه النصره از این گروه جداشده و به داعش پیوسته‌اند و «البغدادی» نیز بر اساس گزارش وزارت امور خارجه آمریکا به سوریه نقل‌مکان کرده و پایگاهی در آنجا دایر کرده است.

■ داعش مانعی عمده برای القاعده و جبهه النصره، متحد سوری آن، بود ■

بدین ترتیب برخلاف روایت رسانه‌ها مبنی بر اینکه جبهه النصره با داعش ادغام‌شده این دو گروه به نحو عملی از هم جدا هستند. داعش مانعی عمده برای القاعده و جبهه النصره، متحد سوری آن، بود. در این مدت نه‌تنها جنگجویان خارجی بیشتری جذب داعش شده‌اند، بلکه القاعده و جبهه النصره در منطقه سوریه پرستیژ و قدرت خود را ازدست‌داده‌اند. جبهه النصره در جند ماهه اخیر ساکت بوده و درصدد احیا و بازگشت دوباره است. این همچنین نخستین نشانه از این است که داعش نه‌تنها به دنبال بازی قدرت در سوریه است، بلکه با القاعده برای رهبری جنبش آتی جهاد جهانی در رقابت است. درحالی‌که تنش‌هایی میان این دو گروه تا آغاز فوریه ۲۰۱۴ وجود داشت، آ ن ها تلاش کردند که از اختلافات خود بکاهند. درواقع توافق نانوشته وجود دارد که این دو گروه به یکدیگر آسیبی نرسانند؛ درحالی‌که رقابت عملی در این خصوص که کدام گروه در میدان نبرد علیه حکومت «اسد» و متحدان ایرانی، حزب‌الله و دیگر متحدان شیعی بهتر عمل کند، وجود داشته است.

■ برائت القاعده از داعش ■

اوضاع بدتر می‌شود. در عصرگاه ۲ فوریه ۲۰۱۴ فرمانده القاعده بیانیه‌ای برای برائت از داعش صادر کرد: «داعش شاخه‌ای از گروه جهادی القاعده نیست ما هیچ ارتباط سازمانی با داعش نداریم و این گروه مسئول کارهای داعش نیست.» گسل میان القاعده، جبهه النصره داعش نخست از شکاف میان رهبران این گروه‌ها برخاسته است. نبرد آشکار میان گروه‌های شورشی- به‌خصوص جبهه انقلابیون سوریه، جیش المجاهدین و جبهه اسلامی و داعش از ژوئن ۲۰۱۴- این شکاف را عمیق‌تر کرده و یکی از مهم‌ترین دلایل برائت القاعده از داعش بوده است. از فوریه، نزاع آشکاری مابین جبهه النصره و داعش وجود داشته است؛ و در فضای اینترنت نیز این جدال مابین طرفداران آن‌ها برقرار بوده است. همچنین از شکاف‌های اساسی در گروه‌هایی بیرون از سوریه نیز نشانه‌هایی وجود داشته است.

■ رقابت آشکار برای آینده جهاد جهانی ■

رقابت آشکاری برای آینده جهاد جهانی نیز وجود داشته است. این فرصت طلایی القاعده در سوریه را با چالش مواجه کرده است. درحالی‌که جبهه النصره قوت یافته و توان مبارزه با داعش را دارد، از نگاه بسیاری از اعضاء جوان این گروه، داعش آینده و القاعده / جبهه النصره گذشته است. درحالی‌که درواقع افراد جوان‌تری طرفدار القاعده / جبهه النصره هستند و افراد مسن‌تری با داعش هستند، از بسیاری جهات این موضوع، موضوع تفاوت میان دو نسل است.

اعضاء این گروه ازلحاظ طرز تفکر و طیف سنی متفاوت هستند. بسیار از اعضاء القاعده مربوط به سال‌های نبرد افغانستان در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ هستند درحالی‌که اعضاء داعش اکثراً از جهاد در سوریه و عراق در دهه گذشته شروع به فعالیت کرده‌اند.

■ موازنه قدرت میان داعش و القاعده به سود داعش است ■

درحالی‌که کاملاً آشکار است که موازنه قدرت میان داعش و القاعده به سود داعش است این به معنای شکست القاعده نیست. این تازه آغاز نبرد است. القاعده می‌تواند تفوق پیدا کند هرچند تا زمانی بتواند به قدرت دوران پس از ۱۱ سپتامبر دست یابد.

مهم‌ترین کار احتمالی القاعده در مقطع فعلی می‌تواند حملاتی علیه غرب از درون سوریه باشد. این امر نشان‌دهنده این است که القاعده همچنان توانایی انجام عملیات را دارد و با حملات هواپیماهای بدون سرنشین نابود نشده است. به این دلیل است که مقامات غربی بسیاری نگران بازگشت جنگجویان غربی به خانه هستند. پیش‌بینی آینده در خصوص جهاد سوریه و نبرد القاعده / جبهه النصره با داعش دشوار است، اما بسیار خون‌بار خواهد بود.