46 گروگان ترک آزاد شدند؛ چرا و چگونه؟

گروه بین الملل، چهل و نه عضو کنسولگری ترکیه در موصل (سه نفر آنها عراقی بودند) که در 11 ژوئن سال جاری توسط داعش دستگیر شده بودند، ساعت 6:30 دقیقه صبح بیستم سپتامبر آزاد شدند. جزییات این عملیات کم کم در حال آشکار شدن است.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از المانیتور، براساس گفته منابع امنیتی ترک، این عملیات توسط سازمان اطلاعات ملی ترکیه موسوم به «میت» طرح ریزی شده و با دفتر نخست وزیری، وزیر خارجه و فرمانده ارتش ترکیه هماهنگ شده بود.

براساس اطلاعات منتشرشده توسط مقامات از طریق رسانه ها، در طی سه ماه اسارت این گروگانها با یکدیگر نگهداری می شدند اما مکان نگهداری آنها هشت بار تغییر پیدا کرد. میت در دو ماه گذشته تحرکات آنها را زیرنظر داشته است، از طریق منابع اطلاعاتی انسانی و نیز به وسیله هواپیماهای بدون سرنشین.

سه طرح برای نجات گروگانها آماده شد: عملیات نظامی، برقراری ارتباط با داعش و ترغیب آنها، و پرداخت پول. مقامات اطلاعاتی ترکیه ارتباط نزدیکی با داعش در موصل داشتند، همچنین با ارتش نقشبندیه که در کنترل عناصر بعثی سابق است و نیز شورای قبائل سنی  موصل. بعد از برقراری ارتباط نزدیک با قبائل سنی بانفوذ در موصل که از سالها پیش روابط دوستانه ای با ترکیه داشتند، طرح عملیات نظامی  کنار گذاشته شد. ارتباط ترکیه با قبائل سنی موصل هیچ وقت پوشیده نبوده است.

براساس بیانیه های رسمی، ترکیه عملیات نجات را تنها و بدون هیچ کمکی از سرویس های اطلاعاتی خارجی انجام داد. مقامات همچنین پرداخت باج را رد کردند. آنها گفتند هیچ پولی پرداخت نشد و هیچ درگیری در طی عملیات به وجود نیامد. روایتی که ترکیه تعریف می کرد نشان از ترغیب داعش از طریق روابط داشت، یک عملیات انحصاری، بدون پرداخت  پول و بدون درگیری، و تاکید بر نقش قبائل سنی موصل. رسانه های خبری ترکیه به شدت میت را تحسین می کنند.

گزارشهای جالبی که در وب سایت خبری «Takvahaber» منتشر شده است که به عنوان بلندگوی داعش در ترکیه شناخته می شود. براساس یکی از گزارشهای Takvahaber، به نقل از اکانت توییتر ابوبکر البغدادی، بعد از اینکه ترکیه از قبول درخواست آمریکا برای «پشتیبانی فعال از ائتلاف» سر باز زد، بغدادی شخصا تصمیم آزادی گروگانها را تایید کرد.

براساس همان گزارش، هیچ عملیاتی صورت نگرفت. گروگانها در شبهای نوزدهم و بیستم سپتامبر از موصل به رقه در سوریه حرکت کردند، شهری که پایتخت داعش شناخته می شود و بنابراین امن تر به نظر می رسد. آنها سپس از رقه به گذرگاه مرزی آکاکله ترکیه که 40 مایل با آنجا فاصله داشت برده شدند و به مقامات ترک تحویل داده شدند.

علاوه بر این سوال اساسی که آیا گروگانها از طریق یک عملیات آزاد شدند یا توسط داعش به مقامات ترکیه تحویل داده شدند، سوال مهم دیگر این است که «چرا حالا»؟ چرا داعش برگ برنده استراتژیک خود در مقابل ترکیه را سوزاند، اکنون که آمریکا در حال ایجاد ائتلافی بر ضد داعش و شروع تهاجم نظامی بدان است؟

در اینجا احتمالا دو عامل عمده دخیل بوده اند. نخستین عامل تغییر توازن قدرت در موصل بود: براساس گفته منابع اطلاعاتی ترکیه، حملات هوایی آمریکا باعث کاهش جدی ارتباط بین مناطق مهم تحت تصرف داعش مانند موصل، فلوجه، رقه و تکریت شده است. داعش اکثر نیروهایش در موصل را به مناطق بیرون از آن برده است. حملات هوایی آمریکا با تقویت نقش ارتش نقشبندی و شورای قبائل موصل نقش زیادی در تغییر ساختار قدرت در موصل داشتند. هردوی این گروه ها نطر مساعدی نسبت به آزادی گروگانها داشتند. دومین عامل مهم واکنش منفی جدی جهان سنت بعد از انتشار تصاویر وحشتناک از بریدن سر سه شهروند غربی بود. بنابراین، آزادی اسرای ترک از سوی داعش نشاندهنده تغییر در استراتژی داعش و اقدامی برای جلب نظر مثبت افکار عمومی اهل تسنن است.

در ترکیه، بعضی از کارشناسان گفتند که پیام تبریک فرمانده ارتش ترکیه در یک بیانیه رسانه ای با عنوان «بازگشت پرسنل کنسولگری موصل» یعنی فرماندهی ارتش می خواسته تاکید کند که این عملیات تنها به دست میت انجام نشده است، بلکه پشتیبانی نظامی نیز وجود داشته است. منابع امنیتی گفتند که عملیات شناسایی توسط هواپیماهای بدون سرنشین ارتش صورت گرفت، و نیروهای ویژه ترک امنیت کل عملیات را تامین کردند. از زمان تهاجم آمریکا به عراق در سال 2003، نیروهای ویژه ترک عملیات های مشترکی با ارتش آمریکا در کرکوک، موصل و تل عفر انجام داده اند، و در طی این فعالیت ها ارتباطاتی قوی با نخبگان محلی برقرار کردند.

و اما سوال آخر: چرا گروگانها که در موصل نگه داشته می شدند به مقامات دولت منطقه ای کردستان که 20 مایل دورتر بودند تحویل داده نشدند، اما در عوض به 200 مایل آنطرفتر در رقه و سپس به گذرگاه مرزی آکاکله ترکیه برده شدند؟ در اینجا شاید دو فاکتور مهم نقش داشته باشد. یا ترکیه نمی خواسته که کردهای شمال عراق نقش میانجی را بازی کنند و به عنوان «ناجی» شناخته شوند، و یا اینکه مساله بحران اعتماد بین قبائل سنی موصل و دولت کردستان بوده است. این احتمال وجود دارد که قبائل نمی خواستند که گروگانها به کردها تحویل داده شوند. این احتمال اهمیت زیادی دارد چون نشاندهنده روابط نامناسب کردهای عراقی با قبائل سنی است.

از زمان آزادی گروگانها ،سوال اصلی رسانه های ترک این بوده است، «خب حالا چه؟». آیا ترکیه در مقابل درخواستها برای پیوستن به ائتلاف ضد داعش سرسختی کمتری نشان خواهد داد؟ در روزهای آینده این موضوعی داغ خواهد بود، مخصوصا به خاطر اینکه ترکیه مساله گروگانها را دلیل اصلی نپیوستن خود به ائتلاف عنوان کرده است.

البته، نظریه های توطئه در مورد تجولات منطقه ای هم جای خود دارند. یکی از اعضای پارلمان ترکیه در توییتر نوشت: «آزادی گروگانها در واقع حرکتی از سوی سیا به منظور ترغیب ترکها به پیوستن به ائتلاف بود.»

این توییت مطمئنا نظر ترکهایی که برای توجیه مسائل پیچیده به نظریه توطئه متوسل می شوند را جلب خواهد کرد. در این مورد، مساله نگران کننده این است که چنین نظریه ای از سوی یک نماینده پارلمان مطرح شده است نه یک فرد عادی.

به طور خلاصه، دو سوال اصلی که در مورد آنها بحثهای زیادی صورت خواهد گرفت این است که چرا داعش گروگانها را آزاد کرد و چرا اکنون این کار را کرد. رسانه های ترک حق دارند که سردرگم باشند، اگر باجی داده نشده است پس چرا گروگانها اکنون آزاد شده اند و ظاهرا داعش چیزی در ازای آزادی آنها به دست نیاورده است؟ این یعنی یا داعش در حال از دست دادن قدرت خود است، یا اینکه با این اقدامات انسان دوستانه می خواهد قلب و ذهن سنی هایی که از اقدامات بربرمآبانه آن منزجر شده اند را دوباره به دست آورد.