جریان شناسی سلفی های جهادی - تكفيرى در بحران سوریه

مشکل سلفی ها با نظام سوریه از زمان قدرت گیری حافظ اسد در سوریه شروع شد، زیرا سلفی ها، فرقه علوی را رافضی می دانند و برای مشروعیت بخشی به ادعای مذهبی خود به فتاوی علمای مذهبی از جمله ابوحامد غزالی و ابن تیمیه تأکید می کنند. در همین راستا، سلفی های جهادی برای سرنگونی حکومت علوی ها و ایجاد حکومت اسلامی، جهاد را جایز می دانند. این اختلاف و درگیری ها صرفاً مذهبی نبود و رنگ و بوی طایفه ای نیز داشت؛ به خصوص که نظام سوریه در کشتار معروف در سال 1982، سه مرکز عمده اسلام گرایان در حماه، حمص، و ادلب را مورد حمله قرارداد که بسیاری از اسلام گرایان رادیکال طی آن کشته شدند و در نهایت موجب شد رهبری اخوان در خارج مستقر شود و جریان های اسلام گرا نیز بر شدت اقدامات خود بیفزایند.اخوان المسلمین سوریه بخشی از جریان های اخوان است که بر اساس طرح واندیشه حسن البنا در مصر در پایان قرن بیستم شکل گرفت. اخوانی ها طی اشغال سوریه توسط فرانسه در زمینه سیاسی آشکارا فعالیت می کردند. در ابتدا این جنبش تمایلی به حرکتهای مسلحانه نداشت، اما با گذشت زمان و تحت تأثیر افکار «سید قطب» اخوانی ها از سال 1982 مبارزات مسلحانه خود را عليه علوي‌ها و حكومت علوي‌ها آغاز كردند و در گيري‌هاي شديدي در حماه و... به وجود آمد كه منجر به كشته شدن 20 هزار نفر از طرفداران اخوان المسلمين شد و اكنون نيز سلفي‌ها اين كشتار را به جريان‌هاي حاكم فعلي ربط مي‌دهند و درصدد انتقام از طايفه علوي هستند.

به طور کلی گروه های سلفی فعال در سوریه را می توان به دو دسته تقسیم بندی نمود: جریان های رادیکال سلفی که خارج از مرزهای سوریه وارد این کشور شده اند كهوابسته به سازمان جهانی القاعده می باشند. هدف آنها نيز تشکیل دولت اسلامی در سراسر مناطق جهان است و در قالب سازمان های متعددی سازماندهی شده اند. دولت اسلامی در عراق و شام (داعش) و جبهه النصره در زمره این گروه قرار می گیرند. جریان سلفی هاي تکفیری خارجی حاضر در سوریه، با توجه به پایگاه هایی که از آن به سوی سوریه عزیمت کرده اند به پنج دسته: جنگجویان تونسی و لیبیایی، سلفی های لبنان و عراق، سلفی های اردن و عربستان جنگجویان چچنی و اروپایی و در آخر، القاعده تقسیم می شوند. دسته دوم،گروه های سلفى جهادی داخلی می باشند که اغلب عناصر ان دارای تابعیت سوری هستند. این گروه اگرچه مبانی اصلی رفتار گروه های جهادی بین المللی را دارند، اما هدف آنها سرنگونی نظام سوریه و در نهايت تشكيل دولت اسلامی در داخل سوریه است، از جمله این گروه جبهه اسلامی سوریه می باشد.

در حال حاضر، سه گروه سلفی جهادي- تكفيريدر سوریه می جنگند که هر کدام دیدگاهایاعتقادی، انگیزه، اهداف، خواسته ها و تاکتیک مبارزاتی، متفاوتی دارند. از جمله مهمترین این گروه ها می توان به جبهه النصره، گروه داعش و گروه جبهه اسلامی سوریه اشاره کرد.

جبهه النصره

بعد از شروع درگیری­های سوریه در مارس ۲۰۱۱، مبارزین سوری (دردوله العراق الاسلامیه) عضو گروه های القاعده موجود در عراق تصمیم خود را برای تشکیل گروه جهادی برای مبارزه با نظام سوریه گرفتند. در همین راستا از ترکیب گروه های کوچک جهادی، جبهه ای تشکیل شد که بر روی خود «كتائب النصرة لأهل الشام» نام نهاد. در میان اعضای آن، جنگجویان متعددی از کشورهای خارجی و با نژاد و قومیت های مختلف حضور دارند. این گروه از همان ابتدا از پشتیبانی مالی و نظامی، ابوبکر بغدادی(رهبرالقاعده درعراق) برخوردار بود. جبهه النصره، در نهایت در 22 ژانويه 2012 به رهبري «ابومحمد الجولاني» اعلام موجوديت كرد.

جبهه النصره به عنوان معروف‌ترین و بارزترین جریان سلفی جهادی– تکفیری حاضر در سوریه، شدیدترین ضربه ها را بر علیه ارتش سوریه وارد کرده است. پیشرفت های النصره در میدان نبرد در برابر ارتش سوریه به دلیل برخورداری فرماندهان آن از تجربه بالای نظامی می باشد. اکثر اعضای النصره سابقه حضور در جنگ های افغانستان، عراق و چچن را دارا می باشند. اعضاء و جنگجویان این جبهه با قومیت و نژادهای مختلف بوده است که به غیر از نیروهای عرب می توان به جنگجویان ازبک، ترک، چچن و اروپایی اشاره کرد. این گروه با حمایت های تسلیحاتی آمریکا، غرب و متحدان منطقه ای خود توانسته است فجایع بزرگی را در سوریه رقم بزند. جبهه النصره همچنین مسؤلیت بسیاری از حملات انتحاری و تروریستی صورت گرفته در این کشور را بر عهده گرفته است.با این حال این گروه از مشروعیت بخشی، برخی علمای سلفی نیز بهره می برد. عبدالمنعم مصطفی حلیم (ابو بصیر طرطوسی) ایدئولوگ سلفی- جهادی است که خشونت های جبهه النصره را مشروع جلوه می دهد. ابوالمنذر الشنقیتی، یک عالم سرشناس کشور موریتانی نیز با انتشار فتوایی به هرکسی که قصد دارد برای جهاد به سوریه برود، توصیه کرده است تا به جبهه النصره بپیوندد. همچنین باید یادآور شد که جنگجویان عرب پس از فتوای شیوخ جهادی و تشویق «یوسف القرضاوی» برای ادای فریضه ی جهاد ضد نظام بشار اسد معادله جدیدی را برای سوریه خلق کردند

.

دولت اسلامی عراق و شام (داعش)

زمانی که آمریکا عراق را اشغال کرد گروهی تحت عنوان دولت اسلامی در عراق شکل گرفت. این گروه به عنوان یک گروه با تفکر القاعده ای ظهور یافت. ایده تشکیل حکومت اسلامی عراق در اکتبر 2006 به رهبری ابوعمر بغدادی بود. وی درسال2010،همراه با المصری دیگررهبر بلندپایه سازمان، در حمله نیروهای عراقی و آمریکایی جان باخت. پس از کشته شدن ابوعمر بغدادی، ابراهیم البدری معروف به ابوبکر بغدادی به این سمت رسید. ابوبکر البغدادی، یکی از افراد نزدیک به «ابومصعب الزرقاوی» از بارزترین رهبران القاعده می باشد.وی به دنبال اعلام وحدت از طریق ادغام جبهه النصره با تشکیلات دولت اسلامی عراق تحت عنوان «دولت اسلامی عراق و شام» به شهرت رسید. در سه سال گذشته و بعد از حوادث سوریه، دولت اسلامی عراق، موضوع تشکیل دولت عراق و شام را مطرح و در قالب و فرایند جدیدی تحت عنوان داعش (دولت اسلامی در عراق و شام) سامان یافت و همچنان زیر نظر القاعده به رفتارهای قبلی خود ادامه داد.

داعش وابسته به سازمان جهانی القاعده است که دارای ساختاری است که پا را از حوزه و حیطه جغرافیایی خاص فراتر می‌نهد و به همین دلیل محدود به حد و مرزی نیست. سازمان دولت اسلامی در عراق و شام، وزنه ای سنگین در معادله سوریه، به خصوص در مناطق شمال به شمار می رود. «گروه دولت اسلامی عراق و شام» به دنبال بروز اختلاف هایی میان «ابوبکر البغدادی» و «ابو محمد الجولانی» پای به عرصه میدانی سوریه گذاشت. از حیث خط مشی و دیدگاه فکری از سازمان تروریستی «القاعده» پیروی می کند و از حیث عملکرد و فعالیت، تنها به اعلام جنگ علیه ارتش سوریه اکتفا نکرده، بلکه تلاش دارد تا دیگر گروه های مسلح فعال در سوریه را از جمله «ارتش آزاد سوریه» و گروه «جبهه النصره» را نیز کنار بزند و خود تنها میدان دار عرصه سوریه باشد. برای داعش پیروزی انقلاب یا سرنگونی نظام مهم نبوده، بلکه تمام تلاش این گروه بر سیطره یافتن بریک منطقه جغرافیایی معین و تحت سلطه خود درآوردن آن متمرکز است». داعش گروهی اسلامی، افراطی و تکفیری است و قتل هر کسی را که وابسته به این گروه نباشد، حلال و جایز می داند، داعش همچنین به سوریه و عراق با یک دید نگاه می‌کند و حل مسأله این دو را با هم میخواهد.در واقع داعش به دنبال ایجاد دولت اسلامی در عراق و شام است.

«ابوبكر البغدادي»‌ گروه «دولت اسلامي عراق و شام» (داعش) را رهبري مي كند. وي با الجولاني رهبر جبهه النصره اختلاف دارد. البغدادي سال گذشته اعلام كرد «النصره» بخشي از اين گروه است اما الجولاني بلافاصله اين مسأله را رد كرد. جولانی باپافشاری بغدادیبرای ادغام دو گروه تحت یک نام مخالفت کرده است. این امر منجر به دخالت ایمن الظواهری رهبر سازمان بین المللی القاعده برای پایان دادن به اختلافات بین گروه های مذکور شد. الظواهری بر جدایی این دو گروه تأکید کرد و دولت عراق اسلامی و جبهه النصره در شام را دو گروه مجزا و مستقل، اولی به رهبری ابوبکر البغدادی در عراق و دومی را به رهبری الجولانی در سوریه دانست.تحلیلگران بر این باورند «دولت اسلامی عراق وشام»، که با گروه ها و جریان های مسلح مختلف در شمال سوریه مبارزه می کنند، در راستای کنترل بلامنازع خود در مناطق مرزی ترکیه وعراق از طریق اخراج دشمنان احتمالی خود است. گروه دولت اسلامی عراق و شام اکنون کنترل بعضی از شهرهای سوریه را دست گرفته و درصدد دستیابی به هدف خود که تشکیل خلافت اسلامی فراگیر است می باشد.عناصر داعش دارای مهارت و تجربه بسیار در امر مبارزه هستند و دلیل این امر حضور آن‌ها در عراق و مبارزات چندین ساله در این کشور است.

جبهه اسلامی سوریه

سومین گروه سلفی حاضر در سوریه، جبهه اسلامی سوریه می باشد که از مهمترین گروه های سلفی داخلی در سوریه به شمار می رود. این گروه در 22 نوامبر 2013 از ترکیب گروه های نظامی و رهبران سلفی از جمله گروه احرار الشام، جیش الاسلام و سایر گروها از جمله جبهه التوحید تشکیل شد؛ که بزرگترین ائتلاف نیروهای سلفی جهادی در سوریه به شمار می‌آید. جبهه اسلامی بر خلاف ساير جریان های نئوسلفیسم خارجیائتلاف و همکاری با دیگر گروه‌های جهادي را تحریم یا منع نمی‌کند. در همين راستا گروه الجبهه الاسلامیه که به تازگی اعلام موجودیت کرده، از ادغام هفت گروه لواء التوحید، احرار الشام، لواء الصقور الشام ، لواء الحق، انصار الشام و جیش الاسلام، گروه کردی جبهه الاسلامیه الکردیه در سوریه تشکیل شده است. اغلب عناصر جبهه اسلامی دارای تابعیت سوری هستند و سرکردگان آن مانند «زهران علوش» سوری و از اهالی «دوما» یا «احمد الشیخ» از اهالی جبل الزوایه است، به همین دلیل تا حدودی برای سوری‌ها، دست‌کم برای اهالی مناطق‌شان شناخته شده هستند.

بر خلاف گروه داعش و جبهه النصرهپیوستن به گروه‌های مسلح وابسته به جبهه اسلامی مانند «احرارالشام» یا «لواء التوحید» یا «جيش الاسلام» یا «صقورالشام» نیازی به گذراندن دوره‌های آموزشی و فرهنگی ندارد و پیوستن به جبهه اسلامی و گروه‌های آن به راحتی صورت می‌گیرد.علاوه بر آن عناصر جبهه اسلامی دارای مهارت و تجربه لازم نیستند، اما به این جهت که اغلب عناصر آن سوری هستند، با مناطق مختلف و شهرها و روستاها و گذرگاه های کشور بیشتر آشنا هستند.این جبهههمچنین مورد حمایت عربستان سعودی می باشد و نه تنها با هیچ یک از اهداف آل سعود متناقض نیست بلکه بسیار هم پوشانی دارد.

این گروه را یک شورای متشکل از چندین فرماندهی اداره می‌کند که شخصی به اسم «احمد عیسى الشیخ ابوعیسى» فرمانده سابق تیپ صقورالشام در راس آنها قرار دارد. این جبهه از دو هیئت تشکیل شده است که یکی نظامی و دیگری سیاسی است و اولی را «زهرا نعلوش» فرمانده گروه جیش الاسلام و دومی را «حسان عبود» فرمانده جنبش احرار الشام بوده است و هدف خود را سرنگونی نظام سوریه معرفی کرده است. به گونه ای است که برآورد می شودجبهه اسلامی سوریه بیش از 75 هزار نیرو در اختیار داشته باشد.گروه جبهه اسلامی هدف از ساختار نظامی، سیاسی و اجتماعی جامع را سرنگونی نظام سوریه و تشکیل امارت اسلامی در سوریه‌اعلام کرده است.در هر صورت خلأ قدرت در سوریه به سایر گروه های سلفی پایگاهی ایده آلی بخشیده است. این گروه ها با بسط نفوذ خود در سراسر استان های سوریهو در مجاورت مرزهای ترکیه و در داخل عراق، تهدیدی برای امنیت منطقه و امنیت بین المللی به شمار می روند.

* کارشناس مسائل خاورمیانه