تهران؛ پارکینگی به وسعت یک شهر

گروه انرژی به نقل از شنا_ هانیه موحد: دود و دم بی امان این شهر، امانمان را بریده است. نه، شاید هم دیگر عادت شده است؛ شعار برای مسئولان و ماسک زدن گاه و بیگاه برای مردم. از آلودگی کلان شهرهایمان، دیو دوسری ساخته ایم که گویا شکست آن، تنها در قصه ها ممکن است و از قِبَل این همه نشست و جلسه های اضطراری نیز تاکنون چیزی جز تعطیلی های یک یا چندروزه کار و مدرسه عایدی نداشته ایم. شهرمان که تنها در ایام عید، رنگ و روی شهر بودن را به آن می بینیم، به پارکینگی مملو از خودرو مبدل شده است؛ پارکینگی روباز با آسمانی تیره. آیا کوچه و خیابانهای تمیز و خلوت شهر در ایام تعطیلات، گواهی بر سهم عمده حمل و نقل در آلودگی هوای پایتخت نیست؟

انجمن بین المللی سازندگان وسایل نقلیه موتوری در آخرین گزارش خود اعلام کرده است: ایران با سرانه 146 خودرو به ازای هر هزار نفر در رتبه 79 جهان و رتبه 8 خاورمیانه قرار دارد و سرانه خودرو در کشورمان از متوسط جهانی آن که 165 دستگاه به ازای هزار نفر  است، کمتر است. به عبارت دیگر، تهران در شرایطی به پارکینگ خودورها مبدل شده است که سرانه خودرو در کشورمان کمتر از استانداردهای جهانی است! این درحالیست که درامریکا به ازای هر هزار نفر، حدود 800 خودرو و در اروپا به ازای هزار نفر، بیش از 500 خودرو دارند. سرانه خودرو به عنوان شاخصی برای رفاه جوامع به شمار می رود و از این روست که این شاخص در پاکستان به ازای هر هزار نفر، 15 دستگاه خودرو و در بنگلادش تنها 2 خودرو است. همانطور که پیداست دردنیا تولید خودرو به عنوان یک مزیت به شمار می رود  اما این موضوع باید با حرکت اصولی به سمت سیستم حمل و نقلی منسجم و عقلایی همراه باشد. 

آخرین آمارها نشان می دهد شاخص متوسط طول خطوط بر هزار کیلومترمربع (کیلومتر خط به ازای هر هزارکیلومتر مربع وسعت) که متوسط آن در دنیا 27.2 کیلومتر است و در کشوری مانند آلمان به 94.9 کیلومتر و یا حتی در ترکیه نیز به 11.2 کیلومتر می رسد، در ایران کمتر از 6 کیلومتر است.

حدود 10 هزار کیلومتر راه آهن در کشورمان وجود دارد و متوسط طول خطوط بر میلیون نفر جمعیت ایران (کیلومتر خط به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت)، بین 110 تا 130 کیلومتر تخمین زده می شود. شاخصی که متوسط آن در دنیا به 313 کیلومتر می رسد و برای کشوری مثل آمریکا، به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت، بیش از 750 کیلومتر خط راه آهن وجود دارد.

در اروپا بیش از نیم قرن است از خودورهای دیزلی استفاده می شود و اتحادیه اروپا پیش بینی کرده است در افق 2030، 18 تا 20 درصد خودروها به سوخت بایودیزل مجهز شوند. کشورهای پیشرفته با جدیت برای استفاده بیشتر از انرژی های تجدیدپذیر و فاصله گرفتن از سوختهای فسیلی سرمایه گذاری می کنند  که از مزیتهای خودروهای دیزلی می توان به نداشتن مواد آروماتیک، مصرف انرژی و آلایندگی کمتر و راندمان بالاتر اشاره کرد. 70 درصد تولیدخودرو در فرانسه به خودروهای دیزلی اختصاص می یابد.

در شرایطی که دنیا به سمت خودروها و موتورسیکلتهای الکتریکی حرکت می کند، ما هنوز که هنوز، شاهد جولان انواع خودروهای سبک و سنگین فرسوده و موتورسیکلت های فرسوده تر در خیابانهای شهرهایمان هستیم. کشورهای پیشرفته از سیستمهای هیبرید الکتریکی در وسایل نقلیه خود بهره می برند و موتورسیکلتهای ایرانی هنوز به شکل کاربراتوری تولید می شوند و استاندارد یورو 2 را نیز با زحمت پاس می کنند. قانون حمل و نقل عمومی بر توسعه حمل و نقل ریلی و جایگزینی آن با حمل و نقل جاده ای تاکید می کند و نمی دانیم چرا همچنان با وجود بالا بودن مرگ و میر ناشی از تصادفهای جاده ای و حجم زیاد جابجایی مسافر و  بار در کشور، هنوز حمل و نقل ریلی به جایگاه مناسب خود دست نیافته است.

به رغم تاکید متولیان امر بر ضرورت توسعه مترو، شاهدیم که هم اکنون حدود 150 کیلومتر خط مترو ایجاد کرده ایم که از این میان نیز، بیش از 40 کیلومتر آن خارج از شهر تهران و روزمینی است. این آمارها در حالیست که بررسی ها نشان می دهد اگر 500 کیلومتر خط مترو احداث شود، تازه می توان  به ایجاد حداقل رفاه برای مردم امیدوار بود.  

مینی بوسهای فرسوده که در خیابانهای شهرمان تردد می کنند، به ازای هر 100 کیلومتر، 35 لیتر گازوییل مصرف می کنند، در حالیکه استاندارد مصرف گازوییل در مینی بوس 10 تا 12 لیتر است و یا اتوبوسهای فرسوده در حالی به ازای هر 100 کیلومتر، 70 لیتر گازوییل مصرف می کنند که استاندارد مصرف گازوییل در اتوبوس 30 لیتر است. کامیونهای فرسوده نیز حدود 70 تا 80 لیتر به ازای هر 100 کیلومتر مصرف می کنند که این رقم با استاندارد 35 لیتری، فاصله زیادی دارد. هم اکنون بیش از 9 میلیون موتورسیکلت در کشور تردد می کند که از این تعداد 2.3 دهم میلیون بالای 10 سال عمر دارند و هر کدام از آنها معادل سه خودرو آلودگی ایجاد می کند. 

آمارها نشان می دهد تا پایان سال 90، حدود 10 درصد از ناوگان خودروهای سبک (یعنی حدود یک میلیون و 400 هزار دستگاه) بالای 20 سال و نیمی از خودروهای سنگین کشور نیز بالای 15 عمر داشته اند و جالب تر آنکه همین 10 درصد خودروی سبک بالای 20 سال سن، به اندازه مجموع خودروهای سبک زیر 20 سال که بیش از 12 میلیون دستگاه خودرو است، آلایندگی ایجاد می کند. حال با وجود اینهمه وسایل نقلیه فرسوده سبک و سنگین، آلودگی بی حد و حساب شهرهای بزرگ کشورمان جای تعجب ندارد.

با این وجود به دنبال اجرای هرچند ناقص استانداردهای مصرف سوخت و حمایت های مالی شرکت بهینه سازی مصرف سوخت برای از رده خارج کردن خودروی پیکان و ارتقای کیفیت خودروهای تولید داخل، میانگین مصرف سوخت خودورهای داخلی در سیکل ترکیبی از 8.9 لیتر در یکصد کیلومتر در سال 82 به حدود 8.07 لیتر در یکصد کیلومتر در سال 91 رسید؛ به عبارتی طی 9 سال حدود 0.9 لیتر مصرف سوخت خودروهای تولیدی کشور کاهش یافت لیکن تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی باقیمانده است.

طبیعی است اگر بخواهیم استانداردها را رها کنیم و تنها به خارج از رده کردن خودروها بسنده کنیم، راه به جایی نمی بریم و از سوی دیگر، ناگفته پیداست صرف تدوین معیارهای استاندارد نیز کفایت نمی کند که نمونه های بسیاری از عدم پایبندی به استانداردها و نظارت ناکافی بر اجرای آنها را در این سالها شاهد بوده ایم. آنچه مسلم است باید سهم حمل و نقل ریلی چه در شهر و چه در بیرون از شهر افزایش پیدا کند. حرکت به سمت شهرهای الکترونیک نیز ضروری است تا مردم نیاز به رفت و آمدهای مکرر نداشته باشند و در نهایت بابد باور کنیم در ایران پتانسیل زیادی برای کاهش مصرف سوخت وجود دارد و اگر فناوری ها ارتقا یابد، زمینه برای تحقق این هدف فراهم می شود.