استراتژی و تاکتیک روسیه در مواجهه با تحریم‌های غرب
روسیه چگونه با تحریم‌های احتمالی آمریکا به خاطر مسئله اوکراین مقابله می‌کند؟ اهرم‌های این کشور برای جلوگیری از اعمال تحریم‌های شدیدتر و بی‌اثر کردن تحریم‌های فعلی کدام است؟ در این نوشتار سعی خواهیم کرد، این مسئله را مورد واکاوی قرار دهیم.
بیایید ابتدا از «مجمع اقتصادی بین‌المللی سن‌پترزبورگ» شروع کنیم که اوایل خرداد ماه در روسیه برگزار شد. جی کارنی، سخنگوی کاخ سفید پیش از برگزاری این اجلاس گفته بود مقامات آمریکایی در مورد این کنفرانس که پاسخ روسیه به مجمع جهانی اقتصاد داووس است، «جلسه‌ای با رهبران تجاری و شرکت‌های بزرگ داشته‌اند و برای آن‌ها روشن کرده‌اند که شرکت در آن با توجه به شعله‌ور شدن خشونت‌ها علیه یکپارچگی سرزمینی یک کشور (یعنی اوکراین) مناسب نخواهد بود.»
اما در نهایت این اجلاس با موفقیت برگزار شد و مهم‌تر از همه دو شرکت معروف بریتیش پترولیوم و اگزون موبیل بر خلاف درخواست کاخ سفید نه تنها در این اجلاس شرکت کردند، بلکه قراردادهایی نیز با شرکت روس‌نفت به امضاء رساندند. اهمیت این قراردادها وقتی بیشتر می‌شود که بدانیم، ایگور سچین رئیس این شرکت روسی در فهرست تحریم‌های آمریکا قرار دارد. شرکت آمریکایی اگزون موبیل قراردادی را با شرکت روس‌نفت مبنی بر احداث یک ترمینال صادرات گاز طبیعی مایع‌شده (ال ان جی) در شرق این کشور به امضاء رساند.
درست یک روز پس از امضای این قرارداد بود که در حاشیه «مجمع اقتصادی بین‌المللی سن‌پترزبورگ»، شرکت بریتیش پترولیوم یک قرارداد اکتشافی مشترک با روس‌نفت به امضاء رساند. این قرارداد که به تولید نفت شیل در روسیه مربوط می‌شود در قالب همکاری مشترک بین روس‌نفت و بریتیش پترولیوم اجرایی خواهد شد و 51 درصد سهام آن متعلق به روس‌نفت و 49 درصد متعلق به بریتیش پترولیوم خواهد بود.
این شرکت‌ها در حالی با طرف روسی قرارداد منعقد کردند که از طرف کاخ سفید برای عدم شرکت در این اجلاس تحت فشار بودند. باب دادلی مدیر عامل بریتیش پترولیوم در حاشیه این مجمع عنوان کرده بود که «ما بسیار خوشحال می‌شویم که بخشی از مجموعه انرژی روسیه باشیم. امروز رئیس‌جمهور پوتین ما را تشویق کرده است تا در نفت شیل سرمایه‌گذاری کنیم... منابع طبیعی بسیار زیادی در روسیه وجود دارد؛ گشودگی و همکاری روسیه با شرکت‌های سراسر جهان، برای حوزه انرژی، خوب و مفید است.» پوتین نیز اعلام کرد که روسیه قصد دارد یکی از رهبران آغاز تغییرات در حوزه انرژی جهان باشد.
علاوه بر این، شرکت فرانسوی توتال نیز یک قرارداد برای اکتشاف نفت و گاز شیل، با شرکت روسی لوک‌اویل در حاشیه همین مجمع امضاء کرد. مدیر عامل توتال در سخنانی عنوان کرد که «پیام ما به روس‌ها ساده است: کسب‌وکار طبق معمول ادامه دارد.» این در حالی است که آمریکا ظرف ماه‌های گذشته تمام تلاش خود را انجام داده بود تا کسب‌وکار روس‌ها را مختل کند.
استراتژی گرایش به شرق؛ تاکتیک همکاری با شرکت‌های غربی
روسیه سعی کرده است از منابع انرژی خود در مواجهه با تهاجمات غرب حداکثر استفاده را بکند. این کشور در بحران اوکراین، از وابستگی گازی اروپا به خود به عنوان یک اهرم استفاده می‌کند. گازپروم بارها تهدید کرده است که گاز اوکراین را قطع خواهد کرد و مسؤولیتی در قبال قطع گاز اروپا، به‌واسطه برداشت غیرقانونی اوکراین از خطوط لوله انتقال گاز این کشور نخواهد داشت.
روسیه در یک چشم‌انداز کلی می‌داند که بسیاری از کشورهای اروپایی به شدت تحت نفوذ آمریکا هستند. کشورهای اروپایی در حال حاضر به این دلیل به تحریم تمام‌عیار روسیه تن نمی‌دهند که به نفت و گاز این کشور به شدت وابسته‌اند. پوتین اخیراً گفته بود که کشورهای اروپایی هنوز تحت تأثیر «سیاست اردوگاهی» هستند و داوطلبانه مقداری از حق حاکمیت خود را به آمریکا واگذار کرده‌اند. بنابراین، استراتژی روسیه این است که در میان‌مدت با متنوع‌سازی مسیرهای صادرات نفت و گاز، نزدیکی خود با کشورهایی نظیر هند و چین را افزایش دهد. قرارداد 400 میلیارد دلاری روسیه با چین به‌خوبی نشان داد که این کشور آماده است تا به چین به چشم یک شریک استراتژیک در حوزه انرژی نگاه کند.
این استراتژی روسیه با موارد دیگری ترکیب شده است. روسیه سعی می‌کند رفته رفته نقش دلار را در مبادلات بین‌المللی تضعیف کند و قراردادهای جدید خود را با واحدهای پولی غیردلار منعقد نماید. علاوه بر این، این کشور در صدد آن است تا همکاری منطقه‌ای خود را با کشورهایی که سابقاً عضو اتحاد جماهیر شوروی بوده‌اند نظیر بلاروس، قزاقستان، ارمنستان، قرقیزستان و غیره افزایش دهد و به تدریج یک اتحادیه اقتصادی با محوریت خود ایجاد نماید. این استراتژی را ما در مجموع استراتژی گرایش به شرق می‌نامیم که احتمالاً نشان‌دهنده سیاست‌گذاری‌های روسیه در دهه آینده خواهد بود.
اما تحقق این موارد زمان‌بر است و تاریخ منتظر فعلیت یافتنِ چشم‌اندازها نخواهد ماند. در این راستا روسیه سعی دارد، تاکتیک‌های دیگری را اتخاذ کند تا بتواند در کوتاه‌مدت خود را از گرباد حوادث نجات دهد. روسیه سعی کرده است همکاری خود با شرکت‌های غربی، به ویژه شرکت‌های فعال در حوزه انرژی را افزایش دهد و درهم‌تنیدگی مقطعی اقتصاد خود با اقتصاد کشورهای غربی را به مانعی در برابر افزایش تحریم‌ها تبدیل کند. روسیه از این طریق می‌خواهد به غرب بفهماند که هرگونه تحریم بر علیه روسیه متقابلاً به اقتصاد کشورهای غربی نیز ضربه خواهد زد. در پی حوادث اوکراین شاهد این بودیم که ضرر شرکت روس‌نفت به سرعت به شرکت بریتیش پترولیوم نیز سرایت کرد و این شرکت را متضرر ساخت.
اقدامات تاکتیکی روسیه مبتنی بر ترک میدان و رها کردن قواعد بازی نیست. این کشور اعلام نمی‌کند که برای تلافی تحریم‌ها قصد دارد شرکت‌های اروپایی و آمریکایی را از روسیه اخراج کند. در عوض، شرایط را طوری مهیا می‌کند که شرکت‌های غربی علاقه و انگیزه بیشتری برای سرمایه‌گذاری در روسیه داشته باشند. روسیه بنا به این تاکتیک، قصد دارد از مزیت نسبی خود در حوزه نفت و گاز استفاده کند و شرکت‌های غربی را به‌عنوان سپری در برابر تحریم‌ها مورد استفاده قرار دهد.
بنابراین، گرچه روسیه در حال تغییر جهت‌گیری کلان خود و تقویت چیزی به نام جبهه شرق است؛ اما در این مقطع، به شدت سعی در همکاری فشرده با شرکت‌های اروپایی و آمریکایی نیز دارد. شرکت‌ها را سود به حرکت وامی‌دارد و دولت‌ها را برتری‌های اقتصادی-سیاسیِ کلان‌تر در دوره‌های طولانی‌مدت‌تر. روسیه این مطلب را به خوبی دریافته است. سیاست‌مداران روس می‌دانند که سودطلبی و کوتاه‌مدت‌گراییِ شرکت‌های غربی می‌تواند به عامل بازدارنده‌ای در برابر دولت‌های این کشورها تبدیل شود. در دوره‌ای که اقتصاد اروپا و آمریکا هنوز از رکود خارج نشده است، شرکت‌ها در وهله نخست به دنبال فرصت‌های سودزا هستند و تحت هر شرایطی حاضر نیستند قواعد و قوانین پایتخت‌های خود را پذیرا شوند. روسیه می‌داند که شرکت‌ها به دلیل فعالیت در حوزه اقتصادی عجول و سودطلب هستند و لذا سعی دارد با عرضه فرصت‌های سودآور، بین شرکت‌های غربی و دولت‌های آن‌ها شکاف ایجاد کند.
در درازمدت اما مسئله به گونه‌ای دیگر خود را به ما نشان می‌دهد. امروز بر هر ناظر باریک‌بین و ژرف‌اندیش مشخص شده است که روابط روسیه و غرب دیگر به دوران پیش از بحران اوکراین باز نخواهد گشت و کشوری در این منازعه ژئوپلتیک پیروز خواهد شد که در کوتاه‌مدت از حداکثر انعطاف و در بلندمدت از حداکثر دقت و ممارست برخوردار باشد. ما به دوران تدوین استراتژی‌ها و تاکتیک‌ها وارد شده‌ایم. نفت و گاز در کانون این استراتژی‌ها و تاکتیک‌ها قرار دارد و دولتی برنده است که برای هر سناریو، یک برنامه به‌خوبی اندیشیده‌شده داشته باشد.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
