چالش‌هایی که پیش‌روی گفتمان اعتدال قرار دارد

گروه سیاسی- محمد پورغلامی: چند روز پیش رییس کتابخانه ملی از برگزاری همایش اعتدال در بیست و چهارم خردادماه امسال خبر داد و در گفتگویی که به همین منظور صورت گرفت، سخنان قابل تأملی بیان کرد.

به گزارش بولتن نیوز، آقای سیدرضا صالحی امیری، در ابتدای سخنان خود به این موضوع اشاره کرد که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، چهار دوره گفتمانی شامل گفتمان ارزش و مقاومت، گفتمان سازندگی، گفتمان اصلاحات و گفتمان عدالت را پشت سر گذاشته و اینک در دوره گفتمان پنجم یعنی گفتمان اعتدال به سر می بریم.

او در مورد چگونگی شکل گیری این گفتمان گفت: "ما در هشت سال گذشته در مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام یک تیم بودیم که با آقای روحانی همکاری داشتیم و لیدر این جریان نیز آقای روحانی بود؛ در این هشت سال بحث و جدل و گفت‌وگوی متعددی در خصوص اینکه اعتدال چیست و در عرصه قدرت و دولت باید چه مشی‌ای داشته باشد انجام شد."

وی در پاسخ به این سؤال که آیا دولت تعریفی از این گفتمان دارد که در حوزه‌های مختلف در چه مسیری حرکت کند، توضیح داد: یک واقعیت عینی وجود دارد، ما در هشت سال گذشته در مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام یک تیم بودیم که با آقای روحانی همکاری داشتیم و لیدر این جریان نیز آقای روحانی بود؛ در این هشت سال بحث و جدل و گفت‌وگوی متعددی در خصوص اینکه اعتدال چیست و در عرصه قدرت و دولت باید چه مشی‌ای داشته باشد انجام شد.

صالحی امیری با اشاره به تدوین تحلیل‌‌ها و کتب بسیار در حوزه سیاست خارجی و حوزه فرهنگی و اجتماعی تصریح کرد: ما آن را «مکتب نیاوران» نامگذاری کردیم، اینها چارچوب فکری مکتب نیاوران بود، بنابراین اگر بخواهیم بگوییم تبار گفتمان اعتدال از کجاست، من می‌گویم این گفتمان یک تبار تاریخی در فرایند تحولات فکری جامعه ایران و یک تباری نیز پس از انقلاب دارد که نماد آن را در آقای هاشمی و طیف گسترده‌ای از روحانیت می‌توان دید.

رئیس کتابخانه ملی ایران در پاسخ به این سؤال که برخی معتقدند اعتدال گفتمان نیست، آیا این گفتمان تعریف مشخصی دارد؟ گفت: هر گفتمانی باید تعریف مشخصی داشته باشد، مبانی فلسفی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و دینی هر گفتمانی باید مشخص باشد تا دیگران بدانند در چه چارچوبی با این گفتمان ارتباط برقرار می‌کنند.

با توجه به سخنان آقای صالحی امیری به نظر می رسد بزرگ ترین مشکل و چالشی که دولت یازدهم با آن مواجه است، عدم ریشه داشتن چارچوب فکری دولت، یعنی اعتدال در میان جامعه و مردم است. در حقیقت واژه اعتدال اگر چه در ظاهر کلمه ای است که همگان معنای آن را می فهمند، اما بدان دلیل که هر کسی می تواند خود و عملش را مصداق اعتدال بنامد، با دشواری هایی روبرو است. از هاشمی تا خاتمی و احمدی نژاد، از اصولگرا تا اصلاح طلب، و حتی سران فتنه نیز ممکن است عملکرد خود را معتدلانه بنامند. به همین علت است که اعتدال در عرصه عمل، به یک تعریف مشخص و واحد نرسیده و احتمالا نخواهد رسید. از همین روی نیز، به نظر می رسد دولت تصمیم گرفته تا همایشی با این نام برگزار کند تا بتواند ادبیات این بحث را پُر بار کند.

البته همانگونه که آقای صالحی امیری اشاره کرد، مبانی فکری اعتدال را باید در مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام جستجو کرد. جایی که آقای روحانی سال ها بر آن ریاست داشته و اعضاء اصلی پیرامون آقای رئیس جمهور نیز در آن گرد هم آمده بودند.

در دوره ای که آقای روحانی ریاست این مرکز را بر عهده داشت، کتاب ها، مقالات و همایش های مختلفی برگزار شد که می توان با توجه به آنها، به فهم صحیح تری از عملکرد دولت یازدهم رسید. برای مثال چند سال پیش کنفرانسی برگزار شد با عنوان "کنفرانس ملی چشم انداز بیست ساله و الزامات سیاست خارجی توسعه‌گرا”، که در آن خط مشی دولت در زمینه موضوعاتی چون سیاست خارجه، توسعه و اقتصاد تا اندازه زیای مشخص شده است.

بانیان این کنفرانس چهار ویژگی را برای آن در نظر گرفتند:

۱. پیشبرد توسعه در صدر اولویت های آن قرار دارد.

۲. تولید و حفظ ثبات در محیط امنیتی کشور را پی می گیرد.

۳. به گسترش و تعمیق روابط با تعداد هر چه بیشتری از کشورها و نهادهای بین المللی که به نوعی در راستای تحقق اهداف برنامه قرار می گیرد، اولویتی ویژه می دهد.

۴. از ورود جدی در مناقشات و بحران ها تا جایی که به منافع حیاتی آن مربوط نمی شود، احتراز می کند.

بعدتر، مجموعه مقالاتی که در این کنفرانس ارائه شد در چند جلد کتاب نیز جمع آوری شد. یکی از آن کتاب ها، کتابی است با عنوان "الزامات سیاست خارجی توسعه گرا” که به کوشش آقای محمود واعظی، وزیر ارتباطات کنونی و مدیریت گروه پژوهش های سیاست خارجی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع در زمان آٔقای روحانی جمع آوری شده است. واعظی در مقاله خود با عنوان "جایگاه تعامل سازنده در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران” چنین می نویسد:

"مقاله حاضر در صدد تبیین این موضوع است که علاوه بر ضرورت فراهم کردن شرایط داخلی ، توسعه کشور به تامین شرایط مناسب بین المللی از طریق جهت گیری تعاملی و توسعه گرای سیاست خارجی نیز وابسته است. به عبارت دیگر ، توسعه کشور منوط به ایجاد فضایی غیرمتشنج در روابط خارجی و بهره گیری هر چه بیشتر از امکانات جهانی از جمله تکنولوژی پیشرفته و امکانات مالی بین المللی می باشد و سیاست خارجی مبتنی بر تعامل سازنده با جهان، آن گونه که در سند چشم انداز آمده، می تواند از طریق برقراری روابط متعادل و عاری از تشنج و حرکت به سوی اعتماد سازی، امنیت و آرامش، فضای مناسب سرمایه گذاری خارجی و انتقال فن آوری های نوین را در جهت توسعه کشور فراهم کند.”

واعظی سپس به صراحت اعلام می کند که موضوعاتی مانند "خودکفایی” و "استقلال” در جهان امروزی محلی از اعراب ندارد:

"راهبردهای تحقق توسعه، از الگوهای گذشته که بر پایه مفاهیمی مانند خودکفایی، استقلال و انزوا استوار بودند، از نظر محتوایی فاصله گرفته اند و به الگوی توسعه برون گرا نزدیک می شوند که البته در این الگو مفاهیم خودکفایی و استقلال باز تعریف شده اند.”

او معتقد است ایران تنها در صورتی می تواند توسعه مند شود که خود را به کانون اصلی ثروت و قدرت (بخوانید امریکا) نزدیک کرده و در مسیر "اعتمادسازی” گام بر دارد:

"ایران مانند هر کشور دیگر در حال توسعه ای برای پیشبرد توسعه نیازمند منابع بین المللی (اقتصادی و سیاسی) است و در صورتی می تواند این منابع را کسب کند که روابط آن با جهان، به ویژه با کانون های ثروت و قدرت، نه تنها تقابلی و خصمانه تلقی نشود، بلکه در مسیر اعتمادسازی متقابل هدایت شود.”

با توجه به آنجه گفته شد به نظر می رسد نظریه ها و مبانی مکتب نیاوران با چالش ها و مشکلات جدی نظری و عملی مواجه باشد که در پاره ای از موضوعات حتی مغایر با مبانی کلی و سیاست های اصلی جمهوری اسلامی است. (مانند زیر سؤال بردن موضوع خودکفایی یا استقلال)

از همین روی پیشنهاد می کنیم تا برگزاری این همایش فرصتی را فراهم آورد تا منتقدین و یا حتی مخالفین مکتب نیاوران و گفتمان اعتدال نیز مجالی برای طرح موضوعات خود بیان کنند تا از این طریق، مجالی فراهم شود برای فربه تر شدن ادبیات گفتمان اعتدال. وگرنه خدای نکرده اعتدال نیز به همان جایی ختم خواهد شد که گفتمان اصلاحات ختم شد، جایی که امروزه هیچ ارزشی در بین توده های مردم ندارد و کسی برای آن تره هم خرد نمی کند.