مناظره معاون فرهنگی سپاه و معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد در تلویزیون

انتظامی در پاسخ به سوال مجری برنامه مبنی بر اینکه بسته‌ترین فضای سیاسی از نظر نقدپذیری در 35 سال گذشته را متعلق به کدام دوران می‌دانید، اظهار داشت: اگر منظورتان دولت‌های مختلف جمهوری اسلامی است، تقریبا در تمامی دوره‌ها این فضا مشابه بوده است.

وی با اشاره به اینکه این مسئله از ساخت دیوانی و فرهنگ عمومی کشورمان ناشی می‌شود، افزود: دولت‌ها در این زمینه خیلی نقش موثری نداشته‌اند، ممکن است تفاوت‌هایی را داشته باشند، اما تفاوت‌های موجود آن‌قدر آشکار نیست که بتوانیم نقاط عطفی را برای آن تعریف کنیم و براساس آن بگوییم دولتی با دولتی دیگر در این زمینه تفاوت داشته است. با این وجود طبیعتا در بعضی از دولت‌ها و دورانها فضای رسانه‌ای کمی متفاوت‌تر و آزادتر بوده است. 

معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد در ادامه در پاسخ به این سوال که آیا شما نیز تقسیم‌بندی آقای مقدم‌فر را در این زمینه قبول دارید که مثلا در دوران آقای هاشمی رفسنجانی جسارت نقد کمتر بوده است و یا در دوران آقای خاتمی فضا بازتر بوده و آسیب‌هایی را به همراه داشته است، پاسخ داد: طبیعتا در دولت آقای خاتمی به دلیل اینکه شعار دولت شعار فضای باز سیاسی بود و به رسانه‌ها توجه بیشتری شد، فضای نقد بیشتر وجود داشت. 

انتظامی با اشاره به اینکه بنده اشکالاتی که متوجه آن دوره بوده است را مربوط به نقد نمی‌دانم، تصریح کرد: به تبع باز شدن فضای سیاسی ممکن بود اشکالات دیگری ایجاد شود که در عرصه‌های دیگر خود را نشان دهد، اما اینکه فضای نقادی در آن دوره فعال‌تر بود، یک واقعیت است.

وی ادامه داد: اساسا ما در فرهنگ عمومی‌مان با وجود اینکه شعار نقدپذیری را زیاد سر می‌دهیم، خیلی از نقد استقبال نمی‌کنیم. به طور مثال اگر در اجتماع و در بین سیاسیون حضور پیدا کنید، نمی‌توانید کسی را پیدا کنید که بگوید من نقدپذیر نیستم. اما وقتی نقد به شکل جدی درباره همین افراد مطرح می‌شود آنها منتقدان را متهم به تخریب می‌کنند. همه خود را نقدپذیر می‌دانند، اما مهم این است که در وادی عمل این مسئله وجود داشته باشد. 

انتظامی با اشاره به اینکه قطعا عبارت نقد سازنده را بسیار شنیده‌اید، افزود: بنده 2 سال پیش مطلبی را نوشتم که موجب گله‌مندی برخی شد. در آن مطلب عنوان کرده بودم که اساسا کسی که پسوند سازنده را در کنار نقد به کار برده است، شاید برای این بوده که بخواهد مانع نقد شود. 

وی با اشاره به اینکه نقد سازنده و غیرسازنده با این مفهوم وجود ندارد، اضافه کرد: ما چیزی به اسم نقد داریم که یا نقد ما وارد است و یا نقدی نسبت به این موضوع وجود ندارد. حتی زمانی که منتقد نیت کینه‌توزانه داشته باشد، باز هم نمی‌توانیم بگوییم این نقد نیست. 

معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد در همین زمینه گفت: البته نقد باید چارچوب مشخصی داشته و روشمند باشد. ما در آموزه‌های دینی‌مان مسئله امر به معروف و نهی از منکر را داریم که می‌گوید حتما باید با هدف خیر و اصلاح باشد. کینه وجود نداشته باشد و حتی‌المقدور در فضای مخفی و به دور از چشم دیگران مطرح شود، چون هدف به نتیجه رسیدن است. اما در بحث نقد انگیزه خیلی مهم نیست و مهم رعایت چارچوب‌های موجود در این زمینه است. 

انتظامی با اشاره به اینکه در این بخش از فرهنگ عمومی‌مان نقص داریم، یادآور شد: باید همه کمک کنیم تا این فضا در فضای عمومی و اجتماعی کشور ایجاد شود و رسانه‌ها و مردم هر کدام وظایف خود را در این بین انجام دهند. 

وی در ادامه سخنان خود ضمن تایید سخنان مقدم‌فر در خصوص وجود مشکل در زمینه نقد در کشور گفت: در شرایط فعلی هم نقدکننده مشکل دارد و هم اینکه نقدشونده چندان پذیرنده نقد نیست و ما هنوز در حال تمرین این فضا هستیم و هزینه‌هایی را نیز در این زمینه پرداخت می‌کنیم. 

معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد با اشاره به اینکه یکی از کارویژه‌های اصلی رسانه‌ها در کنار آموزش و اطلاع‌رسانی نظارت اجتماعی است، افزود: اساسا رسانه‌ها با این کارویژه و کارکرد خود مطرح می‌شوند و در این بخش است که نقد برای آنها به عنوان یک مسیر حیاتی جلوه می‌کند و غیر از  آن نمی‌توانند کاری انجام دهند.

انتظامی با اشاره به شرایط کشور در این زمینه تصریح کرد: شرایط کشور ما به گونه‌ای که وقتی کسی وارد مقوله نقد می‌شود می‌گویند این مسئله خط قرمز است یا طرف دیگر نقد را نمی‌پسندد و یا اینکه فرد دیگری که قصد انتقاد از او دارید دوست شماست و در نهایت نمی‌توان در این فضا نقد کرد.

وی با اشاره به اینکه نقدکننده معمولا تخصص لازم در این حوزه را ندارد، با ذکر مثالی ادامه داد: قطعا این را شنیده‌اید که سینماگرها به منتقدین سیاسی می‌گویند سینماگران ناموفق، از نظر آنها منتقدین سینماگرانی هستند که ناموفق بودند و سپس منتقد شدند، اما هیچ‌کدام نمی‌گویند که این افراد در زمینه اصول مربوط به فیلم‌سازی بی‌اطلاع هستند. 

معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد با اشاره به اینکه باید فرهنگ درست نقد کردن و انتقاد درست و تخصصی را در فرهنگ‌مان ایجاد کنیم، افزود: کسی که در یک حیطه تخصص ندارد بسیار جدی باید در مقابل او بایستیم و بگوییم تو برای انتقاد در این حوزه مناسب نیستی و تنها می‌توانی احساسات خود را بیان کنی. اگر این نکته را در فرهنگ خود ایجاد کردیم، آنگاه اگر نقدی انجام شد و مقامی مورد نقد قرار گرفت و به آن بی‌توجهی کرد، آن زمان می‌توانیم به آن فرد مسئول بگوییم این فرد متخصص و با اطلاع بوده که انتقاد می‌کند. 

انتظامی در پاسخ به این سوال که فضای نقد و انتقادپذیری دولت موجود را شبیه به کدام دوران می‌دانید، گفت: طبیعتا دولت تلاش می‌کند که فضای رسانه‌ها را در این مقوله باز کند و به طبع آن فضای نقد نیز باز می‌شود.

وی افزود: ما در حال حاضر در دوره‌ای هستیم که این مسئله باید به فرهنگ عمومی تبدیل شود و طبیعتا هزینه‌هایی دارد و ممکن است اشتباهاتی هم در آن رخ دهد. 

معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد با ذکر مصداقی در این زمینه افزود: به عنوان مثال دولت در انتخاب معاون مطبوعاتی خود به مطبوعاتی‌ها اعلام می‌کند نماینده شما را در فضای مطبوعات، به عنوان معاون مطبوعاتی قرار می‌دهم و به این شکل به این صنف احترام می‌گذارد. از طرف دیگر آقای رئیس جمهور در سخنرانی‌های رسمی خود بر روی این فضا تاکید دارند و می‌توان گفت که این، مشرب دولت است.

انتظامی با اشاره به اینکه طبق قانون مطبوعات اختیار توقیف رسانه‌ها به هیئت نظارت بر مطبوعات و دادسراها داده شده است، گفت:‌ در بحث حدود مطبوعات که پس از فصل مربوط به حقوق مطبوعات آمده است، 12 مورد وجود دارد که در 8 مورد آن هیئت نظارت بر مطبوعات می‌تواند رسانه‌ها را توقیف کند. حرف دولت و خواسته رسانه‌ها در این زمینه این است که اگر رسانه‌ای اشتباه کرد، بلافاصله ابزار آخر را در این زمینه به کار نگیریم و با ابزارهای دیگری مانند تذکر، اخطار و حتی یک رویه دیگری که هیئت نظارت بر مطبوعات در دستور کار خود قرار داده که به رسانه ابلاغ شود که مدیرمسئول را عوض کنیم، با رسانه متخلف برخورد کنیم.

"در بین ما رسانه‌ای‌ها این بزرگترین مجازات است که مدیر مسئول یک رسانه عزل شود، لذا مسیر دولت این است که صبر و تحمل جامعه بالا برود. هر دولتی مشرب خود را در این بخش دارد و این دولت نیز دولت اعتدال است."

منتقد نباید در تاریکی بایستد و تیراندازی کند

معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد در ادامه در پاسخ به این سوال که نظر شما درباره شرط و شروط گذاشتن برای نقد و نقادی چیست، اینکه باید شناسنامه منتقد ارائه شود یا نه، گفت: بنده شخصا جزو مدافعین و موافقینی هستم و معتقدم اسم و رسم منتقد باید مشخص باشد. منتقد نباید در تاریکی بایستد و تیراندازی کند. اگر حرفش درست و قابل دفاع است رسما بیاید و اعلام کند. 

انتظامی در همین زمینه تصریح کرد: به نظر من این فضا به فضایی که عنوان کردم باید آن را تمرین کنیم، کمک می‌کند و به فرهنگ عمومی‌مان در این زمینه نیز کمک خواهد کرد. به این شکل که فرد باشجاعت و شهامت از حرفش دفاع کند و طرف دیگر هم این مسئله را بپذیرد. 

وی با اشاره به اینکه یکی از اساتید ما عنوان می‌کرد که توفان ذهنی در فرهنگ ما خیلی جواب نمی‌دهد، ادامه داد: این به آن دلیل است که ما در ضرب‌المثل‌های خود چیزی را داریم به این عنوان که "زبان سرخ سر سبز را بر باد می‌دهد" و این در حالی است که توفان ذهنی برای شرایطی است که رئیس و مرئوس کنار یکدیگر می‌نشینند و مرئوس حرف خود را بسیار راحت بیان می‌کند. اما ما در فرهنگمان عباراتی مانند اینکه "بعد از جلسه حسابت را می‌رسم" داریم که اگر بخواهیم وارد این فضا شویم، باید تمرین کنیم و البته لازم است که شناسنامه‌دار نقد کنیم. 

معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد با اشاره به سیاست‌های دولت و معاون مطبوعاتی در این بخش گفت: یکی از سیاست‌های جدی دولت این است که تمام ظرفیت‌های قانون مطبوعات را آزاد کند. یک عده معتقدند قانون مطبوعات قانون بسته‌ای است، زیرا در دوران جنگ و سال‌های دفاع مقدس و در آن شرایطی که کشور در فضای امنیتی بوده است، نوشته شده است، اما من که سال‌ها با این قانون از زوایای مختلف کار کرده‌ام، می‌گویم اتفاقا قانون خوبی است.

انتظامی در همین زمینه افزود: ما در قانون مطبوعات حقوق مطبوعات را مقدم بر حدود مطبوعات داریم و در ماده 4 آن آمده است که هیچ مقام دولتی و غیردولتی نمی‌تواند مطبوعات را سانسور کند و یا به آنها بگوید که چه چیزی را منعکس کنند. ماده 5 قانون مطبوعات هم تصریح می‌کند که که جمع‌آوری اخبار و اطلاعات جزو حقوق رسانه‌هاست به شرطی که آنها قانون را در این مسیر رعایت کنند و همه مقامات باید با آنها همکاری کنند. بلافاصله پس از ماده 4 و 5 تبصره‌ای عنوان می‌شود که دستگاه‌ها و کارکنان دولتی به شرط داشتن شاکی خصوصی در این زمینه بین 6 تا 2 سال و در صورت تکرار مادام‌العمر از خدمت منفصل می‌شوند. 

وی با اشاره به اینکه ظرفیت بالایی در قانون مطبوعات وجود دارد که باید از آن استفاده شود، به قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات اشاره کرد و گفت: این قانون در سال 88  تصویب و به دولت ابلاغ شد، اما دولت به آن عمل نکرد. در یکی از بندها، تشکیل کمیسیون ماده 18 نیازمند دستور رئیس جمهور است و من اطلاع دارم که دستور آن به زودی ابلاغ می‌شود، لذا این دولت با فشار و سرعت درصدد است که این قانون را اجرایی کند. 

انتظامی با اشاره به اینکه نقد از طرف منتقد شناسنامه‌دار به اعتلای جامعه کمک می‌کند، یادآور شد: وظیفه دولت این است که فضای رسانه‌ها را در این مسیر باز کند و تلاش کند که اگر اشتباهی هم از طرف رسانه‌ها شد، با چشم‌پوشی بگذرد. الا در موارد بسیار حساس که در حوزه امنیت ملی و یا در حوزه اعتقادات دینی مردم باشد که در قانون مطبوعات هم آمده است که جای شوخی نیست و هیچ جای دنیا هم این مسئله شوخی‌بردار نیست.

وی ادامه داد:در عین حال وظیفه دولت این است که فضای تبادل اطلاعات را امن نماید. یعنی اینکه از زندگی خصوصی افراد مراقبت شود و مسائل خصوصی افراد در فضای رسانه‌ها فاش نشود. البته مردم نیز این انتظار را از حاکمیت دارند که رعایت شناسنامه‌دار بودن به ایجاد این فضا کمک می‌کند. در شرایط حاضر برخی از سایت‌ها را داریم که نقش شب‌نامه الکترونیکی را دارند و ما مطابق تاکید قانونی و مصوبه سال 88 قانون مجلس و ماده‌واحده‌ای که به قانون مطبوعات الحاق شد، موظفیم جلوی آنها را بگیریم.

"در عین حال تا به حال 200 سایت مجوز فعالیت گرفته‌اند و این یعنی اینکه اینها مجوز بگیرند و به اصطلاح شناسنامه داشته باشند. چیزی که در حال حاضر در روزنامه‌ها مشخص است و نام مدیر مسئول و آدرس و تلفن آن بر روی آن وجود دارد و برای مخاطب اعتمادبخش و اطمینان بخش است."

معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد در ادامه سخنان خود با بیان اینکه یک نقص در کشور ما وجود دارد و بارها کارشناسان متعدد به آن اشاره کرده‌اند، گفت: در کشورهای مختلف چون رقابت‌ها حزبی است و یک ساماندهی مشخصی وجود دارد که به افکار مسیر می‌‌دهد، در آنجا حزبی که رای نمی‌آورد دولت سایه می‌شود و دولت به آن امکانات، دفتر و اطلاعات می‌دهد. مثل همان چیزی که در اختیار وزرا است و طبیعتا آنها می‌توانند با استفاده از اطلاعات نقد و تحلیل داشته باشند و بعضا در پارلمان آن را مطرح کنند، اما متاسفانه در روابط سیاسی و رفتار مدیریتی و رفتار دیوانی ما چنین چیزی وجود ندارد.

وی با اشاره به اینکه در ادبیات تقنینی و قانونی مطبوعات نقد سازنده تعریف دارد، گفت: نقد به شرط داشتن اصولی مانند استدلال، منطق، دوری از تخریب، توهین و افتراء سازنده است، چنین نقدی باید محکم و با استدلال باشد.

معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد با بیان اینکه رهبر انقلاب نیز در سخنان خود در مشهد به مسئله نقد و میدان دادن به جوانان نقد کننده تاکید کردند، گفت: ایشان شروطی را نیز عنوان کردند که تکفیر، تهمت‌زنی و جنجال‌آفرینی در آن نباشد. تکفیر همان چیزی است که منطقه را به آشوب کشیده است. تکفیر همان دیدگاهی است که شیعیان را کافر و تنها خود رامسلمان می‌داند که تبعات آن را در منطقه می‌بینیم.

"رهبری نظرشان این است در نقد مراقب باشیم به کسی نگوییم که تو جاسوسی، عامل بیگانه هستی، از جای دیگر فرمان می‌گیری و یک مشی عمومی که ایشان دارند این است که هر دولتی که بر سر کار بوده‌اند را حمایت کردند و تاکید داشتند که دولت در حال حاضر کار می‌کند و باید به این مسئله توجه داشته باشیم. "

انتظامی گفت: با این وجود در بعضی از مسائل برخی چیزها خطوط امنیتی پیدا می‌کند و در جایگاه امنیت ملی قرار می‌گیرد. من جزو کسانی هستم که به هر چیزی انگ امنیت ملی نمی‌زنم و معتقدم هر کشوری در هر زمان حداکثر دو یا سه موضوع برای بحث امنیت ملی دارد. 

وی در بخش دیگری از سخنان خود در پاسخ به این سوال که آیا قبول دارید برخی از حاشیه‌ها از سوی خود دولت ایجاد شده است، گفت: حاشیه‌‌سازی‌ها و نوارسازی‌ها همه ضد سازندگی است و اگر می‌خواهیم رو به جلو حرکت کنیم باید از این حاشیه‌سازی‌ها فرار کنیم؛ البته حاشیه‌ها معمولا ایجاد کننده اولیه دارد.

معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد با اشاره به مصداقی در این زمینه گفت: فرض کنیم نشستی به عنوان دلواپسیم برگزار می‌شود. به قول آقای دکتر مقدم‌فر افراد می‌توانند دلواپس باشند و هیچ اشکالی ندارد. به هر حال این کشور برای همه است. اما برخی نکات را هم باید مدنظر قرار داد. در این نشست پلاکاردهایی با این مضمون روی دست گرفته بودند که قاتل شهید احمدی روشن را از اتاقش بیرون کنید. این یعنی چه؟!

انتظامی ادامه داد: اگر منظورشان بازرسان خارجی است که آنها در اتاق شهید احمدی روشن نیستند. آنها بازرسی‌شان را انجام داده‌اند و رفته‌اند. پس منظور در این بین چیست؟ این دیگر نامش نقد و دلواپسیم نیست، بلکه تشویش افکار عمومی است. در عناوین مجرمانه نیز همانطور که گفتم نباید توهین و افترا وجود داشته باشد، چون در این صورت دیگر نقد نیست، بلکه افتراء است.

انتظامی ادامه داد: نکته دیگری که باید در این زمینه بگویم این است که آمریکای‌ها دو جنگ در خلیج فارس داشتند. آمریکایی‌هایی که مدعی جهان آزاد اطلاعات هستند و خیلی از روشنفکرهای ما آنها را الگو قرار می‌دهند به خبرنگاران خود گفتند چون ایام، ایام جنگ است، هیچ خبرنگاری حق ندارد خبری را قبل از هماهنگی با دایره ویژه‌ای در پنتاگون منتشر کند و یا اینکه آنها را در جنگ با مسائل و تجهیزات همراهی می‌کند. در حالی که این خلاف اصول روزنامه‌نگاری است. خبرنگار نباید در جنگ طرف خاصی را بگیرد. اما روزنامه‌نگاران اعتراضی به این مسئله نکردند، چون این مفاهیم برای آنها درونی شده است و می‌دانند امنیت ملی آمریکا را در زمان جنگ روزنامه‌نگار، نماینده پارلمان و کنگره هر چقدر هم دلسوز باشد، تامین نمی‌کند بلکه پنتاگون است که در زمان جنگ این مسئله را پیگیری می‌کند. 

وی با اشاره به اینکه نباید به هر چیزی مسئله‌ای برچسب امنیت ملی زد، گفت: حداکثر مقوله‌های امنیت ملی برای هر کشوری دو یا سه موضوع است. البته این تدبیر یک کشور است که این مقوله‌ها را از سطح امنیت ملی به سطح امنیت اجتماعی و سیاسی بیاورد.

معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد خاطرنشان کرد:  ما در آستانه یک مذاکرات حساس قرار داریم. همانطور که می‌‌دانید مذاکرات این دوره بسیار حساس است و قرار است روی ادبیات و کلمه به کلمه مسائل مذاکره انجام شود و این در حالی است که ما حمایت‌های مقام معظم رهبری را هم می‌بینیم.بالاخره ولی فقیه چارچوب‌های مذاکرات را تایید کرده‌اند و چند بار گفتند که این کسانی که به مذاکره می‌روند مورد اعتماد من و فرزندان انقلاب هستند، اما متاسفانه برخی در آستانه مذاکرات و دو روز قبل از اعزام وزیر خارجه می‌گویند از ظریف در مجلس سوال کنیم و به او کارت زرد بدهیم. 

انتظامی همچنین با اشاره به مستند "من روحانی هستم"، گفت: این سی‌دی (مستند من روحانی هستم) ساخته می‌شود و در آن گفته می‌شود که آقای روحانی با مک‌فارلین ملاقات داشته و نعل عشق می‌بافتند و بعدا گفته می‌شود که این واقعیت تاریخی ندارد و ما این را از خاطرات آقای هاشمی برداشته‌ایم و یا اینکه اینگونه القاء کنیم که این کلیدی که شعار انتخاباتی شده است، از روی آن کیک ساخته شده است و این مسائل را به یکدیگر وصل کنیم. اینها چه تصویری از رئیس جمهور می‌دهد؟

معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد در بخش پایانی سخنانش، در واکنش به انتقاد مقدم‌فر از اظهارات وزیر ارشاد که بدون دیدن مستند "من روحانی هستم" از آن انتقاد کرده بود، گفت: درست است که آقای جنتی سی‌دی را ندیده‌اند، اما می‌دانند مضمون آن چیست. البته قبول دارم اگر فرد ببیند خیلی تاثیر آن بیشتر است. 

وی در پاسخ به انتقاد مقدم‌فر از موضع‌گیری جنتی درباره ممیزی کتاب پیش از انتشار نیز گفت: ایشان دیدگاه خود را مطرح کردند و بعد که دیدند دیدگاه مقام معظم رهبری چیست، دیدگاه خود را اصلاح کردند و دقیقا نمایشگاه کتاب امسال هم بر همین اساس برپا شد. شما قطعا نامه‌های مراجع تقلید را دیدید که نمایشگاه از نظر آنها نمایشگاه طاهر و مطهری بود که این نتیجه زحمات وزیر ارشاد طی چند ماه اخیر بود.