گفتمان و پادگفتمان هسته‌ای در سال 93

خبرنامه دانشجویان ایران: شاید مهمترین اتفاقی که در سال گذشته به وقوع پیوست و بیشتر حوزه های سیاسی، فضای اجتماعی و حتی برخی جریانهای فرهنگی را نیز در گیر کرد، توافقنامه ژنو یا همان برنامه اقدام جامع مشترک بود.

به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در رابطه با "گفتمان و پادگفتمان مذاکرات هسته ای" و نحوه مواجهه دولت با مسئله توافقنامه با دکتر پرویز امینی به گفت و گو نشستیم. در زیر متن این گفت و گو را می خوانید:

خبرنامه دانشجويان: آقای امینی در سال گذشته مهم ترین مسئله ای که توسط دولت یازدهم به فضای اجتماعی آورده شد، مذاکرات هسته ای و توافقنامه ژنو بود. شکستن ساختمان تحریم ها از نتیجه روند مذاکرات و توافقات رویکردی بود که دکتر روحانی و کابینه حتی از زمان تبلیغات روی آن تاکید داشت. به نظر شما دولت يازدهم چه گفتمانی را در مذاكرات هسته اي دنبال می‌کند؟

امینی: اگر موافق باشيد اجمالا يك توضيح مختصر درباره گفتمان بدهم؟

خبرنامه دانشجويان: بله بفرمایید.

امینی: به طور خلاصه، گفتمان یک « نظام معنایی» است که واسطه ما با جهان خارج است، یعنی ما به حوادث، رخدادها و پدیده‌ها از دریچه آن نظام معنایی نگاه می‌کنیم و تصویر ما از پدیده‌های واحد، تصویر خاصی  است به دليل آن كه از دريچه نظام معنايي خاصي به آن نگاه مي كنيم. بنابراين اگر با يك گفتمان ديگر يا يك نظام معنايي ديگر به آن پديده واحد نگاه كنيم، با درك و تلقي متفاوتي از همان پديده واحد روبرو ميشويم.

يك توضيح ديگر اين است كه هر گفتمان مجموعه اي از «نشانه» هاست و هر نشانه متشكل از «دال» و «مدلول» است. دال در حكم «علامت»، و مدلول در حكم «معنا يا مصداق» آن است و نشانه از رابطه بين اين دو كه «دلالت» ناميده مي شود، بوجود مي آيد. مثلا دال «چراغ قرمز» بر مدلول« عبور ممنوع» دلالت مي كند و يك نشانه را مي سازد. بنابراين هر گفتمان را مي توان  مجموعه اي از دال ها و مدلول ها دانست.

 ساخت گفتمان ها مستلزمِ «فراخواني» برخي «دال ها» و «طرد» برخي دال هاي ديگر است، يا به تعبيري، ساخت هر گفتمان، متكي به دو نوع كنش گفتماني است. يكي «برجسته سازي» برخي «دال ها» و ديگري به «حاشيه راندن» برخي «دال هاي» ديگر است.

خبرنامه دانشجويان: با توجه به توضیحاتی که فرمودید، دولت چه نظام معنایی را در بحث مذاكرات هسته اي دنبال می‌کند؟

امینی: بنابر توضيحات گفته شده، براي شناخت گفتمان دولت يازدهم در بحث مذاكرات هسته اي، بايد ببينيم دولت روحاني چه دال هايي را فرا مي خواند و چه دال هايي را طرد مي كند تا از این طریق، نظم گفتماني به خصوصي دولت يازدهم  در توافقات هسته اي علي الخصوص توافق ژنو روشن شود.

 اولین دالي كه دولت در مذاكرات  هسته اي فرا مي خواند، دال «توافق» است؛ یعنی دريچه معنايي كه براي ارزيابي جامعه از  مذاكرات هسته اي مي گشايد، بر اين مسئله استوار است كه آيا اين مذاكرات به توافق منجر مي شود يا نه؟ تا حصول به توافق، مثل توافق ژنو به ارزيابي مثبت جامعه از عملكرد دولت يازدهم در مذاكرات هسته اي منجر شود.

اما دولت در اين ارتباط چه دالی را طرد می‌کند؟ دولت يازدهم دال «توافق خوب» را طرد می‌کند. در واقع دولت يازدهم با طرد این دال، «محتوي» توافقات را در مذاكرات هسته اي براي داوري كيفيت ديپلماسي دولت در نظر مردم «بلاموضوع» و به شكلي از بازي خارج مي كند. بنابراين مطابق اين فراخواني و طرد دال ها در گفتمان دولت يازدهم، آنچه مهم است اصل توافق با طرف غربي است و نه محتواي توافق.

بنابراين ديپلماسي دولت يازدهم نيز بر ديپلماسي پيشين برتري دارد. چرا كه ديپلماسي دولت پيشين به توافق منجر نشد و لو اين كه تيم پيشين ديپلماسي معتقد باشد كه معامله نكردن بهتر از معامله بد كردن است.

نكته در اينجاست كه اگر اين فراخواني و طرد دال ها جابجا شود، داوري ها نيز جابجا مي شود. مثلا اگر دال توافق و عدم توافق طرد شود و توافق خوب و توافق بد فراخوانده شود، آنگاه محتوي توافق است كه مهم است نه اصل توافق يا عدم توافق و در اين صورت معلوم نيست توافق ژنو در برآورد عمومي مثبت و مشي تيم ديپلماسي پيشين منفي گردد.

البته تمركز بر دال توافق، در مذاكرات هسته اي كه در واقع نوعي مذاكراه با غرب نيز است، با مبناي نظري دولت يازدهم منطبق است كه توسعه گرايي را به تعامل و توافق با جهان توسعه يافته غربي مشروط مي داند.

خبرنامه دانشجويان:  دال هاي ديگر چيست؟

امینی: دومین دالی که دولت در مذاكرات هسته اي به صحنه می‌آورد، دال «کاهش تحریم‌هاست». یعنی تمرکز جامعه را در فهم مذاكرات و توافق ژنو روی اینکه آیا در روند مذاكرات، تحریم‌ها کاهش پیدا کرده است یا نه؟ قرار می‌دهد. بنابراين دال «هزینه‌هایی» که در قبال کاهش تحریم‌ها داده ميشود، را طرد ميكند. مثلا روي 4 ميليارد دلار يا هر گونه رفع تحريمي ولو ناچيز مانور ميشود و بزرگ نمايي و مهم جلوه داده ميشود و در عوض تعليق غني سازي 20 درصد  با اين گزاره كه به آن نياز نداشتيم يا صفر شدن همه اورانيوم 20 درصد و يا مهمتر از اينها كه هرگونه غني سازي با هر درصدي از نظر اندازه و مكان و ...مشروط به قبول طرف غربي است، به عنوان مدلولِ دالِ هزينه هاي توافق به حاشيه رانده ميشود. . همچنين دالِ كاهش تحريم ها  بر  مدلولِ «هر ميزان و هر كيفيتي» از كاهش تحريم ها استوار است.  يعني اينكه كاهش تحريم ها در نتيجه توافق، تحريم هاي اصلي و مادر را شامل ميشود يا نميشود، در فضاي گفتماني آورده نمي شود. بنابراين روشن است كه چناچه در طرد و فراخوان اين دال ها جابجايي صورت گيرد يا در يك فضا گفتماني، دال كاهش تحريم ها با دال هزينه ها توامان ديده شوند، داوري هاي اجتماعي متفاوت خواهد شد.  

سومین دالي كه دولت در نظام گفتماني خود فرا ميخواند، دال «تفسیر محوری» است و «متن محوري»  دالي است كه طرد ميكند. در اين نظم گفتماني دولت از مخاطب ميخواهد كه  مذاكرات و توافق ژنو  را به‌شکل تفسیری بفهمد و از تكيه به خود متن پرهيز كند. بنابراين می‌گویند که در توافق نامه آمده است که حق غنی‌سازی در داخل کشورمان به رسمیت شناخته شده است اما هیچ جا در متن چنین چیزی نیست. بلكه اين تفسيري است كه آنها ميكنند و از مخاطب ميخواهند كه تفسير آنها را جدي بگيرد و نه خود متن را. باز در اين فقره نيز روشن است كه اگر دال متن محوري فراخوانده شود و تفسير گرايي به حاشيه رانده شود، ارزيابي فضاي اجتماعي از روند ديپلماسي دولت يازدهم و مذاكرات هسته اي متفاوت خواهد شد.

خبرنامه دانشجويان: طرح نقض روح توافقنامه؛ نه مفاد توافقنامه بعد از چند مرحله تحريم هاي جديد، از سوي تيم ديپلماسي در همين راستا ست؟

امینی: بله! بعد از اینکه غرب بلافاصله بعد از توافق ژنو مجدداً ما را تحریم می‌کند، آنها دوباره تفسیرگرایی می‌کنند و می‌گویند که روح توافقنامه نقض شد، نه خود توافقنامه. یعنی تفسیرگرایی را دال متنی ميكنند و متن محوري را به حاشيه مي برند. چیزی که روحش نقض شود، جسمش نقض نمی‌شود و باقی می‌ماند؟!(خنده) می‌خواهند تفسیری درست کنند که نشان بدهند نوع توافقنامه با غرب مثبت است. اما چون نمی‌توانند به متن وفادار بمانند تلاش ميكنند دال تفسير گرايي را در كانون گفتماني خود وارد كنند.

خبرنامه دانشجويان: دال چهارم چيست؟

امینی: چهارمین دالي كه در گفتمان دولت فراخوانده ميشود، دال «واقع‌گرایی» است كه مدلول به خصوصي دارد. مدلولِ واقع گرايي بر اين مسئله دلالت دارد كه مشكلات اقتصادي ريشه در تحريم ها دارد و تا تحريم ها نقض نشود، مسايل اقتصادي حل نمي شود بنابراين واقع گرايي حكم ميكند كه مسيري را در پيش بگيريم كه تحريم ها نقض شود ولو اين كه برخي هزينه ها مثل نوعي تقليل در استقلال خواهي و عزت طلبي و..را بپردازيم. فضايي كه در اظهارات و عمل غربي ها مثل سفر اخير اشتون  و برخي ملاقات هاي وي در ايران پررنگ است.

در اينجا دولت هم دال «آرمان گرايي» را به حاشيه ميراند  و هم مدلول به خصوصي را بر دال واقع گرايي سوار ميكند. دو مدلولِ اصليِ دالِ آرمان گرايي كه در گفتمان دولت يازدهم، وضعيت حاشيه اي پيدا ميكنند، «استقلال» و «مبارزه با استكبار» است. چرا كه با برجسته كردن دال آرمان گرايي و برجسته شدن اين مدلول ها، وضعيت كنوني ديپلماسي دولت يازدهم به طور كلي و مذاكرات هسته اي به طور خاص زير سئوال ميرود.

مسئله دوم، مدلولي است كه بر دال واقع گرايي سوار ميشود كه مسئله تحريم ها را به كانون مسايل در حل مشكلات اقتصادي بدل ميكند. در حاليكه گفتمان رقيب دولت با تاكيد بر دال واقع گرايي، «مشكلات داخلي» را گره اصلي مشكلات اقتصادي به عنوان مدلولِ دالِ واقع گرايي مي داند. بنابراين از يك دال تركيبي به نام «آرمان گرايي واقع بينانه» دفاع ميكند.

خبرنامه دانشجويان: به طور جمع بندي شده، گفتمان و پادگفتمان دولت يازدهم در مذاكرات هسته اي چه ميشود؟

امینی: گفتمان دولت حول دال هاي «توافق»، « اصل كاهش تحريم»، «تفسيرگرايي» و «واقع گرايي» و پادگفتمان دولت حول دال هاي «توافق خوب»، «محاسبه هزينه ها (نسبت به فوايد كاهش تحريم ها)»، «متن محوري» و «آرمان گرايي واقع بينانه» شكل مي گيرد.