بفرماييد شام، آكادمی و دكتر از نوع مجاز!

يكي از دم‌دستي‌ترين نمونه‌های كپي‌برداری شده صداوسيما مجموعه «شايد برای شما هم اتفاق بيفتد» است؛ مجموعه‌ای ايرانی كه از روی مجموعه تركيه‌ای «كليد اسرار» ساخته شده است.
نكته جالب اين است اين بار اول مجموعه اصلی از سيما پخش شد و بعد بر اساس همان تم و مضمون و با داستان‌هايی مشابه مجموعه داخلی ساخته و پخش شد، يعنی حداقل اين صداقت وجود داشت كه نمونه ايرانی، بعد از نمونه اصلی پخش شد. البته در نسخه ايرانی در قسمت‌های مختلف نوآوري‌هايی هم ديده شد و بعضی قسمت‌های اين مجموعه كارهای متفاوت و قابل تامل و هنرمندانه‌ای از كار درآمدند. اين مجموعه به نسبت ساير مجموعه‌هاي معمول صدا و سيما كمتر خط قرمزها را رعايت مي‌كرد و گاه مضامينی در آن مطرح مي‌‌شد كه كمتر به آن ها اشاره ‌شده بود و اين يكی از نقاط قوت مجموعه بود.

كپی بهتر از اصل؟

نود

«نود» بدون شك موفق‌ترين، پربيننده‌ترين و جذاب‌ترين برنامه تلويزيونی ايرانی در دهه اخير بوده و مجري- سازنده‌اش را به مقام يك فوق‌ستاره رسانده و حتی رسانه‌هاي آن سوی مرزها هم به آن توجه كرده‌اند اما همه اين ها دليل نمي‌شود كه نگوييم اين برنامه در اصل يك كپي‌برداري بوده است.
نود در واقع برداشتی از برنامه‌های قديمی و بسيار محبوب فوتبال در جهان مثل برنامه فوشبال شو شبكه ZDF و برنامه كالچيو كولونی شبكه  ono RAI و البته برنامه soccer fever شبكه اسكای و چند برنامه ديگر است.
نود اما چند ويژگی داشته و دارد كه آن را از يك كپي‌برداري صرف فراتر برده و به يك برنامه تاثيرگذار بدل كرده است. نود طی سال‌ها بخش‌های زائد و اضافی خود را حذف كرده و بخش‌های جديدي را به برنامه اضافه كرده كه هويت جديدی به آن داده است. اين برنامه به دليل شفافيت مالی و پاك بودن سازندگانش در جو پر ابهام و تا حدودي آلوده فوتبال ايران تاثيرگذاري بيشتري هم پيدا كرده است، اگرچه فردوسي‌پور و گروه مشاورانش در معيارهای ايران بسيار به روز هستند اما مقايسه با نمونه‌هاي جديدتر آن سوي مرزها يك واقعيت را آشكار مي‌كند كه آن هم اين است كه نود بايد بيشتر و بيشتر از تكنولوژي و امكانات آن استفاده كند اما به هر حال نود از آن نمونه‌هاي موفق است كه با تبحر و احاطه سازندگانش و استفاده از كار گروهي توانسته از مرزهاي كپي‌برداري صرف بگذرد و به يك برنامه مستقل و تماشايي بدل شود.

شام نيمه‌كاره

شام ايراني

موج محبوبيت يكي از شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان به خصوص چند برنامه محبوب آن بسياري از برنامه‌سازان اينجايي را به فكر كپي‌برداری، الگوبرداری يا اينجايی كردن آن برنامه‌های محبوب انداخت. شام ايراني يكي از اولين تلاش‌ها براي استفاده از اين فضا بود. سازندگان اين برنامه كه در شبكه رسانه‌هاي تصويري ارائه شد بارها تاكيد كردند برنامه‌شان را نه بر اساس برنامه آن شبكه فارسي‌زبان كه بر اساس الگوي اصلي برنامه‌هاي بفرماييد شام كه در بيش از 40 كشور جهان ساخته شده، ساخته‌اند اما به هر حال قطعا موج محبوبيت برنامه فارسي‌زبان باعث شد كه نسخه ايراني شده با نسخه شبكه لندني مقايسه شود. طبيعي است كه به رغم استفاده از چهره‌هاي مطرح و بازيگران سينمايي نسخه ايراني به دليل برخي محدوديت‌ها و به خصوص عدم امكان استفاده از وقايع خلق‌الساعه و شوخي‌ها، دوستــي‌ها و دشمنــــي‌هاي شكل‌گرفته در پشت يا جلوي دوربين آن موفقيت نسخه لندني را به دست نياورد. البته نسخه ايراني شده بفرماييد شام ويژگي‌هايي داشت كه باعث شد فروش آن در بازار رسانه‌هاي تصويري خوب از لحاظ سازندگانش «عالي» باشد اما ادامه نيافتن اين مجموعه مهم‌ترين برگ برنده مجموعه‌هاي اينگونه يعني استفاده از مداومت و بدل به عادت شدن براي تماشاگر را از بين برد. ساخت چنين برنامه‌هايي البته با مخالفت گروهي هم روبه‌رو شد كه كپي‌برداري از برنامه‌هاي شبكه‌هاي مشكل‌دار به هر شكل و شيوه‌‌اي را اشتباه مي‌دانند و بارها خواستار توقف ساخت و پخش برنامه‌هاي اينگونه شدند.

آكادمی كه شروع نشده...

تقليدهای موسيقی

جدا از «بفرماييد شام» ديگر برنامه‌ پر سر و صدای شبكه فارسي‌‌زبان لندن، برنامه مسابقه يا آكادمی بود كه به اسم موسيقی برگزار مي‌شد. اين برنامه بر اساس اعلام‌ها قراربود به صورت يك برنامه تلويزيوني از شبكه 3 سيما پخش شود و حتی جلسات مقدماتی اعلام مسابقه و ثبت‌نام داوطلبان هم انجام شد اما بعد از آن خبری درمورد اين برنامه منتشر نشد البته شايعات حاكی از اين بود كه قرارشده اين برنامه برای پخش در شبكه رسانه‌های خانگی ساخته شود اما اين شايعه هنوز تاييد نشده است.

يكي از بخش‌‌هاي آن آكادمي يعني بخش صداهاي غايب هم در چند جا مورد كپي‌برداري قرار گرفت كه مثلا يكي از آنها برنامه 1،2،3،4 شبكه چهار سيماست. طبيعي است كه كپي‌برداري‌هاي اين مسابقه- آكادمي به خاطر محدوديت‌ها و كلي مسائل حاشيه‌اي نمي‌تواند آن سر و صداي مجموعه اصلي را ايجاد كند و كاملا طبيعي است كه چنين برنامه‌ها و چنين بخش‌هايي اگر هم ساخته و پخش شوند با برنامه اصلي مقايسه مي‌شوند و اين مقايسه خيلي به نفع نمونه‌هاي كپي شده نخواهد بود كه واقعا هيچ نوآوري و خلاقيتي هم ندارند.

تقليد حتي از خبر گفتن

دكتر و كلاغ خبرگو

در بخش‌هاي خبري هم برنامه‌هاي آن طرف آب مورد توجه قرار گرفت و قالب گزارش‌هاي نرم و  «اتاق خبر» و «دكتر...» مورد كپي‌برداري قرار گرفت، كلاغ خبرگو كپي‌برداري شده از يك الگوي آن طرفي است و شيوه خبرگويي به صورت مكالمه و حرف زدن با هم در برخي برنامه‌ها و شبكه‌هاي سيما هم مورد الگوبرداري واضح قرار گرفت.

داستان ادامه دارد

نمونه‌هاي ديگر

نمونه‌هاي ديگري را هم مي‌توان در ميان برنامه‌هاي راديويي و تلويزيوني مثال زد كه تمام و كمال شبيه نمونه‌هاي آن‌سويي است مثلا مسابقه كليد و چند مسابقه مشابه تلويزيوني كه در آن شركت‌كننده‌هايي از ميان آدم‌هاي عادي اجتماع در موقعيت‌هاي خاص براي گذر از يك موقعيت قرار مي‌گيرند كه يادآور مسابقه‌هاي تلويزيوني مثل «مكعب»، «جعبه‌ها» و «Run prize» است و برنامه‌اي در راديو كه به شدت يادآور برنامه «شعر يادت نره» شبكه فارسي‌زبان آن طرف مرزهاست و برنامه دكتر سلام كه يادآور برنامه تلويزيوني دكتر اوز (Dr.Oz) است كه از برنامه تلويزيوني اوپرا وينفري شروع كرد و حالا برنامه مستقل خودش را دارد و... .

البته اين نمونه‌ها خيلي جاي بحث ندارند چرا كه نتوانسته‌اند چندان توجه عمومي را به خود جلب كنند و برخلاف نمونه‌هاي كپي‌برداري شده از شام و آكادمي آنقدر ديده نشده‌ و آنقدر سر و صدا نكرده‌اند كه در مورد كپي بودن يا ارجينال بودن آنها بحث صورت بگيرد. اين داستان قطعا ادامه خواهد داشت،به هر حال كپي‌برداري و تكرار الگوهاي موفق آن طرفي و به اصطلاح حاضري‌خوري ساده‌تر و راحت‌تر از «فكر كردن» و «نوآوري» و ارائه فكرهاي ارجينال و طرح‌هاي خلاقانه است اما آن چيزي كه بايد مهم ارزيابي شود و اصلا در نظر گرفته نمي‌شود تلاش براي ارائه كار خلاقانه در حاشيه و متن همان الگوي كپي‌برداري شده و تلاش براي اينجايي كردن ايده‌هاست.