شهید عدالت؛ شیخ علی قدوسی

به گزارش بولتن نیوز، عالمانی که بنا بر ضرورت پا را از حلقه های مباحث فقهی، کلامی و اصولی فراتر گذاشته و در کنار احیای حوزه های علمیه، تربیت طلاب و تاسیس مدارس علمی، توجه جامعه را به اخلاق و عرفان و دیگر عرصه های اجتماعی به قصد دفاع از کیان اسلام و مردم مسلمان و مقابله و قیام علیه بدعت ها، کژی ها و ظلم ها گذاشتند. بزرگان مسئولیت شناس و متعهدی که همتشان را مصروف شناخت روش و سیره علمای سلف صالح خود و احیای آن ها در جامعه طاعوت زده زمان خود نمودند.

آری مطالعه شناخت زندگی چنین عالمانی عبرت و پندگران بهایی است برای صاحبان خرد و اندیشه، طلاب و فضلاء‌ حوزه های علمیه، دانش جویان و مربیان تا از طریق عاشقان حوزه حقیقت مسیر هدایت و رشد کمال خویش را بشناسند و از زندگی پرفراز و نشیب آنان سرمشق و الگو برگیرند.

از روز گذشته با آغازیدن پروندۀ جدید در بولتن نیوز، راهی نو را در معرفی برخی از شخصیت های انقلابی به استناد کتب و مطالبی که توسط "مرکز اسناد تاریخی" در مجلدهای متعدد و تحت عنوان "یاران امام به روایت اسناد ساواک" به طبع رسیده، آغاز نمودیم. در قدم نخست به معرفی حجت الاسلام جمی، روحانی مبارز آبادانی پرداختیم و امروز قصد داریم به معرفی آیت الله شهید، حاج شیخ علی قدوسی بپردازیم.

بیست و چهارمین جلد از مجموعه "یاران امام به روایت اسناد ساواك"، مشتمل بر اسناد ساواك درباره شهید آیت الله حاج شیخ علی قدوسی است. در این كتاب، متن حروفچینی شده اسناد دركنار تصویر اصل اسناد به طبع رسیده درباره برخی اسامی و رویدادهای مندرج در متن اسناد، در زیرنویس آمده است. كتاب از دو بخش تشكیل شده است. بخش اول حاوی خلاصه ای از زندگی نامه و اقدامات شهید قدوسی است كه ذیل این عناوین آمده است: ولادت (1306 ش، در شهرستان نهاوند)، دوران تحصیل، عزیمت به قم، فعالیت های سیاسی، مدرسه حقانی، فعالیت های فرهنگی، ویژگی های اخلاقی، روایت دیگران از شهید قدوسی، شهادت (روز شنبه 14 شهریور 1360 در اثر بمب گذاری در دادستانی انقلاب اسلامی)، در بخش دوم اسناد آمده است. نمایه اسامی و عكس هایی از شهید قدوسی پایان بخش كتاب است."

اما به راستی شهیدقدوسی که بود؟ شهیدی عزیر که سالیان دراز درخدمت اسلام بوده و در دوران انقلاب اسلامی مجاهدات او در راه انقلاب او در راه انقلاب بر همگان روشن است. عالمی که به تقوا و حسن عمل و استقامت و تعهد در راه هدف شناخته شده بود. عالمی که در تربیت طلاب و اداره مدارس دینی کوشا و متبکر بود.

شهید آیت الله حاج شیخ علی قدوسی گرچه از نظر ساواک چندان شناخته شده نبود و نوع کارش با دیگر یاران امام متفاوت بود، ولی محتوای اسناد گویای «هشیاری»، «دقت» و «پنهان کاری» ایشان می باشد.

زندگینامۀ شیخ شهید، آیت الله قدوسی

در دوازدهم مرداد 1306 شمسی، در شهر کوچک نهاوند فرزندی به دنيا آمد که نامش را علی ناميدند. پدرش(آخوند ملااحمد) از علمای بزرگ شهر بود که پس از سال ها تحصيل درحوزه علميه نجف و استفاده از درس ‍بزرگانی چون آيت الله ميرزا محمد حسن شيرازي ، آيت الله ميرزا حبيب الله رشتی و آيت الله آخوند خراسانی، به درجه اجتهاد نايل شد و به زادگاه خود برگشت و به ارشاد مردم پرداخت.

مورد به حوزه

علی دوران کودکی و نوجوانی را تحت تربيت درست خانواده سپری کرد. با خواندن، نوشتن، قرآن، نماز و احکام شرعی آشنا شد و سرانجام حادثه ای موجب شد که او در سنين نوجوانی واردحوزه علميه شود. روحاني مبارزي به نام شيخ(خطيب) که با حکومت رضا شاه مخالفت مي کرد و بدين سبب به زندان هم رفته بود در مسجدي که ملااحمد در آن اقامه نماز جماعت مي کرد، سخن مي گفت؛ روزی در بين صحبت هايش گفت:

"ديشب خواب ديدم فرزند کوچک آقا (ملااحمد) مورد لطف حضرت پيامبر صلي الله عليه و آله قرار گرفته و حضرت با دست مبارک خود، بر سر او عمامه گذاشته است."

اين حادثه موجب شد تا علی در پانزده سالگی(سال 1321) وارد حوزه علميه قم شود و در مدرسه فيضيه حجره اي تهيه نمايد .

در آن ايام رضاشاه با کشف حجاب، مخالفت با برگزاري مجالس روضه، متحدالشکل کردن لباسها و اقدامهاي ديگر در صدد دين زدايي بود. او بعد از بازگشت از ترکيه بر آن شد تا همانند آتاتورک ، به مبارزه با دين و روحانيت بپردازد. در چنين دوراني ، حوزه علميه قم در انزوا به سر مي برد. مدرسه هاي علميه خلوت يا بسته بود و بسياري از روحانيون به اجبار، خلع لباس شدند. رضاشاه از هر فرصتي استفاده نمود تا مانع فعال شدن از هر فرصتي استفاده نمود تا مانع فعال شدن حوزه هاي علميه شود. علي در چنين دورانی، در حوزه علميه قم مشغول تحصيل بود. و در نهايت تنگدستي از تحصيل دست برنداشت. مقدمات علوم اسلامي را نزد استاداني فرزانه مانند آية الله صدوقي فراگرفت و از محضر استادان اخلاق حوزه علميه قم بهره جست . او از ابتدای طلبگی به تهذيب اخلاق، ساده زيستی، نظم و استفاده از فرصتها اهميت بسيار مي داد. پشتکار او موجب شد تا دروس مقدمات و سطح حوزه را به پايان برساند و وارد عالي ترين مرحله دروس حوزه شود. علی سال ها در درس خارج آيت الله بروجردی و امام خمينی شرکت کرد و از خرمن دانش آن ها، خوشه ها چيد.

بسياری از خطبه های نهج البلاغه را حفظ بود. علاقه بسياری به اهل بيت داشت و هماره در مجالس سوگواري شرکت می کرد. بسيار محتاط بود و از غيبت و دروغ بسيار پرهيز می جست و به درس و بحث علاقه وافری نشان می داد.

او در این زمان دچار یک انقلاب فکری شده و تصمیم می گیرد که برای یادگیری دروس اسلامی به قم عزیمت نماید. لذا در سال ۱۳۲۱ وارد حوزه علمیه شده و مشغول فراگیری دروس اسلامی می شود.

ابتدای ورودش به حوزه با سختی و غربت همراه بود. اما هیچ کدام باعث نشد که او از تحصیل علوم دینی و رشد علمی باز بماند. در همان زمان جریان ضدیت حزب توده و جبهه ملی با روحانیت پیش آمد و او از کسانی بود که به مخالفت شدید با آن ها پرداخت.

شهید آیت الله قدوسی بعد از سال ها تتلمذ نزد استاد علامه مورد توجه ایشان واقع شده و استادش علامه طباطبایی او را به دامادی می پذیرد.

پس از کودتای ۲۸ مرداد به دروس خود در حوزه ادامه داد. درس خارج را نزد آیت الله بروجردی و امام خمینی ( ره ) و دروس فلسفه را نزد علامه طباطبایی فرا گرفته و از جمله شاگردان اصول فلسفه و روش رئالیسم ایشان بود. البته ناگفته نماند که اکثر شاگردان این دروس به شهادت رسیدند. بعد از سالها تتلمذ نزد استاد علامه مورد توجه ایشان واقع شده و استادش او را به دامادی می پذیرد.

مجاهد پيرو امام

آيت لله قدوسي با انديشه هاي سياسي امام خميني بخوبي آشنا بود. او پس ‍ از افشاگيري هاي امام خميني در سال 1341 که عليه لايحه کاپيتولاسيون و ديگر مصوبات خائنانه دولت و مجلس صورت پذيرفت، هماره همدوش ‍ همفکرانش به پشتيباني از قيام همت گماشت. او در قيام 15 خرداد 1342 و تبعيد امام خمين در 13 آبان 1342 همراه همه طلبه ها، استادان و مردم انقلابي به صحنه آمد و به مبارزه با رژيم پهلوي پرداخت. اوج مبارزات آيت الله قدوسي در آن دوران، همکاري گسترده او با هياءت مدرسين بود. هيات مدرسين نخستين تشکيلات منسجم روحانيت بود که در سال 1337. در زمان مرجعيت آية الله العظمي بروجردي تاءسيس شده بود. اين هيات در سال های1341-1342 بسيار فعال بود. اعلاميه های فراوان از سوي هياءت مدرسين در سراسر کشور پخش و جنايتهاي رژيم پهلوي برملا شد. هيات مدرسين با انتشار اعلاميه ها، پشتيباني اساتيد حوزه علميه قم از نهضت امام خميني را به مردم آشکار ساخت.

اين هيئت که بعد به گروه يازده نفري شهرت يافت (و امروزه با نام جامعه مدرسين شناخته مي شود) نخستين هسته مبارزه مخفي عليه رژيم پهلوي بود و در پوشش اهداف اصلاحي نظام آموزشي حوزه علميه قم، به فعاليت هاي سياسي مي پرداخت . آيت الله قدوسي از بنيانگزاران اين هياءت بود. هياءت مدرسين در سال 1345 به دست ساواک کشف و افراد آن تحت تعقيب ماموران پهلوي قرار گرفتند. آية الله قدوسي در اين ماجرا دستگير شد. اما چون ساواک نتوانسته بود مدارکي عليه او پيدا کند، پس از چند ماه از زندان آزاد شد.

آيت الله قدوسي پس از آزادي، در تابستان 1345 به زادگاه خود برگشت و به اقامه نماز جماعت در مسجد جامع نهاوند پرداخت . او پس از نماز منبر مي رفت و هميشه در ضمن سخنراني از امام خميني ياد مي کرد. ساواک چند بار به وي تذکر داد که نبايد اسمي از امام خميني برده شود اما او نمي پذيرفت . بدين علت سخنراني او تعطيل شد و آيت الله قدوسي به قم برگشت.

آية الله قدوسي در دوران مبارزات در حالي که بسياري از انقلابيون در زندانهاي رژيم پهلوي به سر مي بردند به خانواده هاي آنان رسيدگي مي کرد.

در همين ايام تبعيد امام به ترکيه ، موجب شد که انقلابيون از ضعف رهبري رنج ببرند. بسياري از جوانان انقلابي که مسلحانه با رژيم مبارزه مي کردند در خطر التقاط فکري گرفتار آمده بودند. آية الله قدوسي با اغلب اين افراد تماس داشت و ضمن نشستهاي مختلف آنها را هدايت مي کرد .

مدرسۀ حقانی؛ پايگاه فضيلت

ايام پديداري مدرسه حقاني از فصول درخشان زندگي آية الله قدوسي است . آية الله قدوسي با همفکري برخي از استادان برجسته انقلابي حوزه علميه در پي تغييرات بنيادي در ساختار اداري - آموزشي حوزه علميه قم برمي آيد. بدين خاطر تصميم مي گيرند نقشه خود را ابتدا در مدرسه اي آغاز نمايند تا پس از موفقيت ، در سراسر حوزه هاي علميه اجرا نمايند. آية الله العظمي ميلاني که با برنامه هاي اصلاحي آنان موافق بود مدرسه علميه اي را در قم به آنها واگذار مي نمايد .

مدرسه حقاني در سال 1343 با مديريت آية الله قدوسي و با همکاري شهيد بهشتي ، آية الله مصابح يزدي ، آية الله جنتي آغاز به کار مي نمايد. آية الله قدوسي با دعوت از اساتيدي با تجربه و انقلابي مانند آية الله مشکيني ، آية الله جنتي ، آية الله محمدي گيلاني ، بنيه علمي مدرسه را تقويت نمود. نظم در حوزه هاي علميه در جايگاه خود قرار نداشت . مدرسه حقاني نخستين مدرسه علميه قم بود که بسيار منظم بود. آيت الله قدوسي نظم شديدي را در مدرسه به اجرا درآورد. و در مدت چهارده سال اداره مدرسه، هماره به رعايت مقررات مقيد بود .

حضور و غياب درکلاس، برگزاری امتحانات و پيگيري مدام رشد علمی-اخلاقي طلاب از امتيازات اين مدرسه بود.

اندک اندک آوازه مدرسه حقاني به همه جا پخش شد. بسياري از جوانان به اين مدرسه روي آوردند و تجمع انبوه استادان جوان و انقلابي در مدرسه ، ساواک را به هراس انداخت . مدرسه حقاني پايگاه مبارزان شناخته شده بود. ساواک بارها به مدرسه حمله کرد، اما به دليل مديريت کارآمد آية الله قدوسي کاري از پيش نبرد .

در آن زمان آموزش زبان انگليسي در حوزه هاي علميه مطلوب نبود اما در مدرسه حقاني براي آشنايي طلاب با زبان های خارجی، به اين مهم اقدام ورزيد. برخي از دروس دانشگاهی مانند جامعه شناسی، روان شناسی و اقتصاد نيز در اين مدرسه از سوي استادان دانشگاه تدريس مي شد .

برخي از کتاب هاي درسي حوزه ، کتاب هاي آموزشي نبودند. سبک نگارش آنها براي تدريس مناسب نبود و بسيار از متون درسي براي قرنهاي پيشين تدوين شده بود. مدرسه حقاني نخستين گام را براي تغيير کتب درسي برداشت . کتاب(صرف ساده) بسيار شيوا و روان از سوي دو تن از استادان مدرسه تدوين شد و به عنوان متن درسي در مدرسه تدريس ‍ گرديد .

آيت الله قدوسي هماره طلبه ها را به تهذيب اخلاق سفارش مي کرد. درسهاي اخلاق او، هر هفته روح تشنه طلاب را با پندهاي آسماني سيراب مي ساخت . خطبه همام و برخي ديگر از سخنان روح بخش امام علي عليه السلام را براي طلبه ها، از حفظ مي خواند و با صدايي لرزان و چشماني گريان طلاب را با اوصاف پرهيزگاران آشنا مي ساخت .

بسيار مواظب بود که طلبه ها گرفتار غيبت، دروغ و سخنان لغو نشوند. هماره طلبه ها را به خواندن نماز شب سفارش مي کرد و مي گفت: افرادي که در ظاهر مقدس تر از شما بودند و بعدها منحرف شدند و روحاني نماياني که حوزه را رها کرده ، با رژيم همکاري کردند. همه در اين مسائل اشکال داشتند.

ايشان نيمه هاي شب به مدرسه مي رفت تا ببيند که طلبه ها براي نماز شب بر مي خيزند يا نه.

قدوسی با تمام توان در راه پيشبرد هدف هاي اصلاحی مدرسه تلاش مي کرد. رهبر انقلاب ، حضرت آيت الله العظمي خامنه اي در اين باره فرموده است:

"چند خصوصيت در ايشان وجود داشت. که نه تنها من، بلکه همه را جذب مي کرد، يکي از آن ها صداقت و صفاي اين مرد بود... خصوصيت دوم پرکاري و پشتکاري ايشان بود... اگر رياست مدرسه حقاني با کسي غير از آقاي قدوسي بود من باور نمي کردم که اين مدرسه به اين اندازه از ارزش و آثار مي رسيد."

مدرسه حقاني از زماني که آيت الله قدوسي مديريت آن را بر عهده گرفت ، تا پيروزي انقلاب اسلامي ، يکي از سنگرهاي مبارزه در برابر رژيم پهلوي بود. طلاب مدرسه همگي مقلد امام بودند. ساواک بارها به مدرسه يورش برد و شماري از طلبه ها را دستگير کرد. بسياري از اعلاميه ها در اين مدرسه تکثير مي شد .

مدرسه حقاني ، مدرسه علميه نمونه قم بود. نظام آموزشي و اداري مدرسه چنان به موفقيت رسيد که متوليان بسياري از مدارس علميه قم و مشهد از الگوي موفق اين مدرسه درس گرفته ، به اصلاح نظام اداري - آموزشي مدارس پرداختند .

بسياري از طلاب جوان ، با علم ، خوشفکر، متقي و آگاه به مسائل سياسي اين مدرسه ، پس از پيروزي انقلاب اسلامي در مسؤ وليتهاي اجرايي ، قضايي و سياسي ، خدمتهاي شاياني به انقلاب نمودند .

مکتب توحيد

زنان نيمي از پيکر جامعه اند. رژيم پهلوی با ترويج فحشا و بی بندباری نيمی از نيروي فعال جامعه را از سازندگي کشور، دور ساخته بود. افکار کمونيستي در دانشگاهها غوغا مي کرد. آيت الله قدوسي در سال 1352 با تاسيس(مکتب توحيد) در قم، گام بزرگي براي تحصيل علوم اسلام خواهران برداشت. قدوسی بار تجربه موفق اداره مدرسه حقاني توانست کانوني براي تربيت خواهران متعهد و متخصص فراهم سازد. بسياري از خواهران در اين مرکز با علوم اسلامي آشنا شده، سپس به تبليغ فرهنگ اسلامي و هدايت زنان جامعه پرداختند.

پيشتازان عدالت اسلامی

آيت الله قدوسي همراه روحانيت مبارز در برپايي راهپيماييها نقش رهبري داشت. او در کميته استقبال از امام، بسيار زحمت کشيد. پس از پيروزي انقلاب، از سوي امام ماموریت يافت تا در دادگاه هاي انقلاب به قضاوت بپردازد. چه اينکه بسياري از مسؤ ولان بلند پايه رژيم پهلوي، فرماندهان ارتش و ساواک که در شهادت هزاران نفر نقش داشتند، دستگير شده بودند.

مدتي بعد وي از سوي امام مامور اداره امور ستاد انقلاب اسلامی در قم مي شود و با ورود امام به قم، آيت الله قدوسی در دفتر ايشان به خدمت مشغول می شود.

آن روزها دادگاه های انقلاب در شهرها، بدون هماهنگي با يکديگر کار مي کردند. اوايل پس از انقلاب، به دليل فروپاشي رژيم ، ارکان اداری کشور از هم پاشيده شد. بنابراين نياز بود که دادگاه هاي انقلاب در يک هدف مشترک قرار بگيرند و سازماندهی شوند. بدين علت امام خمينی، در سال 1358، آية الله قدوسي را به دادستاني کل انقلاب بر مي گزيند. محاکمه ساواکيها، مسؤ ولان رده بالاي رژيم پهلوي و ضدانقلابيون بر عهده دادگاه هاي انقلاب بود .

گروه التقاطي فرقان با ترور آية الله مطهري و برخي از سران سياسی-فرهنگی خطر بزرگی براي انقلاب بود. آيت الله قدوسي توانست با کمک سپاه پاسداران انقلاب اسلامي، اعضای اين گروهک ضدانقلاب را شناسايی و دستگير نمايد.

آيت الله قدوسي در طول مدت تصدي رياست دادستاني انقلاب، از مزاياي قانوني شغل خود استفاده نکرد. او حتي حاضر نشد در منزل مصادره اي که در اختيارش گذاشته بودند، اقامت کند. مي گفت: "بگذاريد جنازه ام را از منزل مصادره اي بيرون نياورند." سرانجام؛ اصرار دوستان بر سکونت در منزل مصادره اي را نپذيرفت و منزلي اجاره کرد.

رياست قوه قضائيه پس از تصويب قانون اساسی، به شورای عالی قضايی سپرده شد. آيت الله قدوسي نيز عضو شوراي عالي قضايي بود. او با همفکري شهيد بهشتي توانست وضعيت نابه سامان قوه قضائيه را سروسامان بخشد. آيت الله قدوسی بر اين باور بود که بايد تغييرات اساسی در نظام قضايی کشور انجام پذيرد. او مي گفت:"با تغييرات ظاهری و عوض ‍ کردن چند مهره نمی توان دادگاه و قوه قضايی اسلامي ايجاد کرد. قوه قضائيه و دادگستري که از رژيم طاغوت باقي مانده است، سرتاسر آن خراب است؛ از قوانين قضايی گرفته تا سيستم اداري و بسياري از افراد آن."

قدوسي براي دادگاهها و دادسراهاي انقلاب قوانين و مقررات ويژه اي تهيه کرده هماره با مجلس شوراي اسلامي در ارتباط بود، با سعي او کميسيون ويژه اي در مجلس براي وضع قوانيني اسلامي براي قوه قضائيه ، تاءسيس ‍ شد هرگاه به مشکلي بر مي خورد و هيچ راهي براي بر طرف کردن آن پيدا نمي کرد، نزد امام خميني مي رفت و از ايشان نظر مي خواست .

آيت الله قدوسي در دوراني پرآشوب که گروهکهاي ضدانقلاب فاجعه مي آفريدند ليبرالها به پشتيباني رئيس جمهور، بني صدر بسياري از مسؤ وليتهاي کليدي کشور را در دست داشتند، به سروسامان دادن نظام قضايي کشور پرداخت .

وصل جانان

محمدحسن ، فرزند بزرگ آيت الله قدوسی دانشجوي رشته جامعه شناسی دانشگاه مشهد در 17شهريور1357، در مشهد زخمی شد و پس از پيروزی انقلاب اسلامی در تاسیس انجمن اسلامی دانشگاه مشهد بسيار فعال بود. با شروع جنگ تحميلی، به جبهه رفت و در پانزدهم دی 1359 در هويزه به شهادت رسيد. آيت الله قدوسي پس از شنيدن خبر شهادت فرزند، در حالی که قطرات اشک از چشمانش جاری بود به همسرش مي گويد:

"مواظب باش براي چيزي که در راه خدا داده اي ، طاقت خود را از دست ندهي و ضجه و ناله نکنی!"

شهادت آيت الله بهشتی و 72تن از ياران انقلاب در هفتم تير 1360، برای آيت الله قدوسی که بيش از بيست سال با او آشنايی داشت بسيار دردآور بود. قرار بود آيت الله قدوسی هم در آن جلسه شرکت کند، اما خداوند نخواسته بود که آن روز پيمانه عمرش به سرآيد.

هنوز يک ماه از شهادت آيت الله بهشتی نگذشته بود، که فاجعه انفجار نخست وزيری و شهادت رجايی و باهنر، ضربه اي سهمگين بر روح آيت الله قدوسی وارد می سازد.

آيت الله قدوسی در انتظار شهادت بود. بسياري از دوستان قديمی و صميمی اش به فيض شهادت نايل شده بودند. سرانجام او نيز به آرزوی خود رسيد و در صبح شنبه، 14شهريور 1360، يک هفته پس از شهادت شهيدان رجايی و باهنر، با بمبی که منافقين در دادستانی کار گذاشته بودند، به شهادت رسيد و به ياران خود پيوست.

پیام تسلیت امام خمينی به مناسب شهادت آيت الله قدوسی

بسم الله الرحمن الرحيم

انا الله و انا اليه راجعون

با کمال تاءسف و تاءثر، حجة الاسلام شهيد قدوسي به دوستان شهيد خود پيوست . شهيدي عزيز که ساليان دراز در خدمت اسلام بود و اخيرا مجاهدات او در راه انقلاب بر همگان روشن است . اينجانب ساليان طولاني از نزديک با او سابقه داشتم و آن بزرگوار را به تقوا و حسن عمل و استقامت و تعهد در راه هدف مي شناختم . شهادت بر او مبارک ، و فوزالي الله و خروج از ظلمات به سوي نور بر او ارزاني باد...

پیام شهید به تمام طلاب

دوستان من! اگر آمده اید که روحانی شده و به پست و مقام برسید و دنبال بزرگ شدن و به دست آوردن موقعیت و ثروت باشید، بدانید که در دنیا و آخرت ضرر کرده اید. تا دیر نشده است باز گردید، ولی اگر آمده اید که سرباز امام زمان(عج) و خادم اسلام بشوید خوش آمدید، بدانید که خداوند شما را یاری خواهدکرد.

انجام وظیفه

شهید قدوسی بسیار مقید بودند که شاگردان خوب درس بخوانند و وقت را بیهوده تلف نکنند. اگر شاگردان با استعداد در درس و بحث خود کوتاهی می کردند به شدت توبیخ می شدند. برایشان مهم این بود که شاگرد وظیفه اش را خوب انجام دهد نه این که نمره خوب بگیرد. در دوره ای که بسیاری از متدینین خواندن زبان انگلیسی را کاری نادرست یا حتی حرام می دانستند چه بسا شهید قدوسی شاگردی را بعلت نخواندن درس انگلیسی از مدرسه بیرون می کرد.