واکاوی دلایل ناخوشنودی اعراب از پیشرفت توافقات ایران و غرب

به گزارش بولتن نیوز به نقل از پترونت: به نظر می‌رسد که با گذشت نزیک به یک دهه از حملات 11 سپتامبر و حمله‌ی نظامی ایالات متحده به افغانستان و عراق، اکنون این کشور قصد دارد حضور خود در خاورمیانه را کم‌رنگ‌تر کند. در واقع، در سال‌های اخیر، مردم آمریکا از جنگ‌هایی که ظاهراً پایانی برای آن متصور نیست، به ستوه آمده‌اند و با توجه به مشکلات اقتصادی گسترده‌ در این کشور، دیگر توجیه مداخله‌‌ی نظامی و هزینه‌های سنگین جنگ، برای دولتمردان آمریکایی امکان‌پذیر نیست.

اما اکنون شاهد ناخوشنودی برخی کشورهای عربی و به‌خصوص عربستان سعودی، از این قضیه هستیم که با عصابنیت می‌پرسند چرا آمریکا در حال ترک خاورمیانه است؟ برخی آمریکا را به مصالحه با اسلام‌گراها متهم می‌کنند و برخی به دلیل عدم مداخله‌ی جدی در سوریه و کنار کشیدن آمریکا از حمله‌ی نظامی به این کشور، ابراز نارضایتی می‌کنند.

با این وجود، آنچه که بیش از همه هم‌پیمانان سنتی ایالات متحده در حوزه‌ی‌ خلیج و به‌خصوص عربستان سعودی را رنجانده است، توافقات اولیه‌ی ایالات متحده با ایران بر سر برنامه‌ی هسته‌ای و کاهش تحریم‌های یک‌جانبه علیه این کشور است.

شاهزاده محمد بن نواف دیپلمات عربستان سعودی در بریتانیا، چندی پیش در بیانیه‌ای غیرمعمول اعلام کرد که دولت‌های غربی- که منظور وی بیشتر آمریکا است- سیاست‌هایی را دنبال می‌کنند که «ثبات و امنیت» خاورمیانه را به مخاطره می‌اندازد. وی ماه دسامبر نیز در نیویورک تایمز نوشت: عربستان در مقابل این «قمار خطرناک» سکوت نخواهد کرد.

یکی از تحلیل‌گران برجسته‌‌ی اماراتی در مقاله‌ی خود می‌نویسد: «اکنون دیگر دولت‌های حوزه‌ی خلیج فارس به هیچ‌وجه نمی‌توانند مانند شش دهه‌ی گذشته، به آمریکا اعتماد کنند.»

حال باید دید دلیل این نگرانی اعراب از سیاست‌های جدید کاخ سفید چیست. بسیاری از سیاست‌مدارن سرسپرده عرب می‌گویند با توجه به ناآرامی‌های همیشگی خاورمیانه، حضور آمریکا در منطقه، چتری امنیتی برای حوزه‌‌ی خلیج فارس است که ایمنی عرضه‌ی نفت از کشورهای منطقه را تضمین می‌کند. برخی دیگر از آن‌ها نیز با اشاره نقش ایران و هم‌پیمانانش در منطقه نظیر حزب‌الله لبنان، نسبت به برهم خوردن توازن قدرت میان شیعه و سنی در منطقه ابراز «نگرانی» می‌کنند. اما به نظر می‌رسد که در پس این نگرانی‌های ظاهری شاهزادگان عرب، ترس و نگرانی جدی‌تری وجود داشته باشد. در راستای شفاف‌سازی این نگرانی‌ها، توجه به واقعیت‌های زیر راه‌گشا خواهد بود.

دولت‌های عربی حاشیه خلیج فارس شدیداً به درآمدهای نفتی متکی هستند. برای نمونه، 92.5 درصد از درآمدهای بودجه‌ای عربستان سعودی از بخش نفت به‌دست می‌آید و صادرات نفت خام و میعانات نفتی، 90 درصد از کل درآمدهای صادراتی این کشور را به خود اختصاص می‌دهد. در واقع، به لطف درآمدهای سرشار نفتی، استاندارد زندگی در بسیاری از این کشورها بالا رفته است و این امر اصلاحات ساختاری در عرصه اقتصادی این کشورها را تا حد زیادی غیرممکن ساخته است. علاوه‌ بر این، دولت‌ها در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با افزایش شدید مصرف انرژی و نیز افزایش هزینه‌های استخراج نفت روبرو هستند. اگر مصرف انرژی به همین نحو ادامه داشته باشد، نفت بسیاری کمتری برای صادرات باقی خواهد ماند و این امر، کاهش درآمدهای دولتی آن‌ها را به‌همراه دارد.

از طرف دیگر، ایالات متحده اخیراً توانسته است با استفاده از تکنولوژی‌های جدید، از ذخایر نفت شیل خود بهره‌برداری کند. این ذخایر گرچه در بلندمدت جوابگوی نیازهای انرژی این کشور نیست، اما در کوتاه‌مدت خودکفایی نسبی ایالات متحده در حوزه انرژی را به‌دنبال دارد. این امر به‌معنای کاهش قابل‌توجه تقاضا برای نفت در بازارهای جهانی است.

اکنون با توجه به توافقات اولیه ایران و قدرت‌های جهانی، حضور ایران در بازارهای جهانی نفت نیز پر رنگ‌تر خواهد شد و در صورت پیشرفت توافقات، عرضه نفت این عضو اوپک، افزایش قابل‌توجهی خواهد داشت.

به این ترتیب، با در نظر گرفتن کاهش تقاضای نفت ایالات متحده و افزایش عرضه از جانب ایران، نه‌تنها قیمت‌های جهانی نفت کاهش خواهد یافت، بلکه سهم کشورهای عربی و به‌خصوص عربستان سعودی، از بازار کاهش می‌یابد.

این امر علاوه‌ بر افزایش قدرت انکارناپذیر ایران در منطقه، کاهش درآمدهای نفتی کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس را درپی دارد و این به‌معنای ناتوانی این کشورها در ارائه خدمات تأمین و رفاه اجتماعی خواهد بود.

به این ترتیب دولت‌های توتالیتر حوزه خلیج که تاکنون با پول نفت روی اقتدارطلبی خود و سرکوب آزادی‌های مدنی سرپوش گذاشته‌اند، اکنون خطر بروز شورش‌های اجتماعی گسترده را پیش‌روی خود مشاهده می‌کنند.

بنابراین، عصبانیت پادشاهان عرب از سیاست‌های جدید کاخ سفید و تلاش‌های آن‌ها در راستای اخلال در توافقات ایران و غرب و دور نگه‌داشتن شرکت‌های بین‌المللی نفتی از ایران، به دلیل اختلافات تاریخی میان سنی و شیعه نیست. در واقع، آن‌ها بقاء سیاسی خود را در گرو تداوم تنش‌های خاورمیانه می‌دانند و در این راه حتی از اعطای امتیازت ویژه نظیر امضای قراردادهای تسلیحاتی با برخی کشورهای غربی نیز ابایی ندارند.