بررسی جامع وضعیت انرژی و ذخایر نفت و گاز در عربستان سعودی

بولتن نیوز_ صفحه انرژی به نقل از شانا، عربستان سعودی با ۲٫۱۴۹ میلیون کیلومتر مساحت بزرگترین کشور غرب آسیا و دومین کشور بزرگ عرب‌نشین (از نظر مساحت) پس از الجزایر است. این کشور حدود ۲۷ میلیون جمعیت ( جولای ٢٠١٣) دارد که فقط ۱۶ میلیون آن‌ها شهروند این کشور و بقیه از اتباع خارجی هستند.

عربستان سعودی از شمال با اردن، عراق و کویت، از جنوب شرقی با جمهوری دموکراتیک یمن و از شمال شرقی با قطر و امارات متحد عربی هم مرز است. این کشور مرزی طولانی با دریای سرخ و مرز کوتاه تری با خلیج فارس دارد و در جنوب غربی ایران واقع شده است. بخش وسیعی از این کشور را بیابان های غیرزراعی تشکیل می دهد.

 

شبه جزیره عربستان در قرن ۱۶ میلادی، بخشی از امپراتوری عثمانی ترکیه بود. پس از جنگ جهانی اول، امپراطوری عثمانی فروپاشید و به دنبال آن ابن سعود موفق شد مناطق اشغالی را به تدریج بازپس بگیرد. در سال ۱۹۵۳ اولین هیئت دولت سعودی ایجاد و به این ترتیب نظام دولتی در خاندان ابن سعود پایه گذاری شد.

تحولات اساسی که از آغاز دهه ۱۹۷۰ به ویژه در زمینه نفت و روابط کشورهای تولیدکننده و صادرکننده نفت خلیج فارس از یک سو و کشورهای صنعتی و شرکت های نفتی از سوی دیگر به وقوع پیوست، مهم ترین عاملی بود که سبب شد کشوری مانند عربستان سعودی که کمتر فعالیتی، فراتر از محدود جغرافیایی خود داشت، اهمیت و نفوذ ویژه ای در دنیای عرب و منطقه خلیج فارس بیابد.

تولید ناخالص داخلی عربستان در سال ٢٠١٢ با رشد ٦,٨ درصدی، بالغ بر ٧٢٧.٣ میلیارد دلار گزارش شده است. در این سال، بخش کشاورزی ١.٩ درصد، بخش صنعت ٦٤.٨ درصد و بخش خدمات ٣٣.٣ درصد از سهم تولید ناخالص داخلی این کشور را به خود اختصاص داده است.

حجم کل صادرات عربستان در سال ٢٠١٢، چیزی بالغ بر ٣٩٥ میلیارد دلار و واردات این کشور حدود ١٣٦,٨ میلیارد دلار اعلام شده است.

درآمدهای بودجه عربستان در سال ٢٠١٢، بالغ بر ٣٢٦,٥ میلیارد دلار و مصارف بودجه ای آن ٢٣٤.٨ میلیارد دلار اعلام شده و بدهی خارجی این کشور تا ٣١ دسامبر ٢٠١٢، حدود ١٣٤ میلیارد دلار گزارش شده است.

عربستان سعودی اولین ذخایر تجاری نفت خود را با همکاری شرکت استاندارد اویل کالیفرنیا در چاه شماره ٧ دمام و درسال١٩٣٨ کشف کرد.

عربستان با دارا بودن تقریبا یک پنجم از ذخایر اثبات شده نفت جهان، در سرجمع مایعات نفتی بزرگترین تولید کننده و صادر کننده نفت در جهان است. این کشور در سال ٢٠١٢، پس از روسیه، رتبه دومین تولید کننده بزرگ نفت در جهان را به خود اختصاص داد.

اقتصاد عربستان به شدت وابسته به نفت است. برابر بولتن سالانه آماری سال ٢٠١٢ منتشره از سوی اوپک، صادرات نفت بیش از ٩٠ درصد از مجموع کل صادرات عربستان در سال ٢٠١١ را به خود اختصاص داده است.

 

نفت

برابر آمار منتشره از سوی مجله بین المللی نفت و گاز (  OGJ – oil and gas journal  )، تا اول ماه ژانویه سال ٢٠١٣، ذخایر اثبات شده نفت عربستان سعودی بالغ بر ٢٦٥ میلیارد بشکه ( به علاوه ٢,٥ میلیارد بشکه نفت در منطقه مشترک بین عربستان و کویت) گزارش شده است که کمی کمتر از یک پنجم ذخایر اثبات شده نفت جهان است.

عربستان سعودی دارای حدود ١٠٠ میدان عمده نفت و گاز است، اما بیش از نیمی از ذخایر نفت عربستان تنها در هشت میدان از میدان های نفتی این کشور قرار گرفته است.در این بین، میدان عظیم نفتی الغوار در عربستان، با باقی مانده ذخایر حدود ٧٠ میلیارد بشکه ای، بزرگترین میدان نفتی جهان است.

 

مصرف

عربستان سعودی بزرگترین مصرف کننده نفت در خاورمیانه است و بخش های حمل ونقل و تولید برق بیشترین سهم را در این بخش به خود اختصاص داده اند. رشد اقتصادی عربستان به قیمتهای بالای نفت گره خورده و این کشور همواره با مشکل یارانه های بزرگ سوخت روبرو بوده است.

مصرف داخلی نفت عربستان در سال ٢٠١٢ به حدود ٣ میلیون بشکه در روز رسید که نشان دهنده افزایش تقریبی دو برابری آن از سال ٢٠٠٠ است. رشد شتابان صنعتی و قیمتهای یارانه ای سوخت را می توان از دلایل اصلی افزایش شتابان مصرف سوخت در عربستان دانست. افزایش استفاده مستقیم از نفت خام برای تولید برق که در ماه های تابستان به یک میلیون بشکه در روز می رسد و استفاده از مایعات گاز طبیعی (NGL ) برای تولیدات پتروشیمی از دیگر عوامل موثر در افزایش مصرف داخلی نفت در این سالها است.

خالد الفالح، مدیرعامل شرکت آرامکو عربستان، هشدار داده است در صورتی که بهبودی در بهره وری انرژی به وجود نیاید، تا سال ٢٠٣٠ تقاضای داخلی سوخت در عربستان به سرعت به بیش از ٨ میلیون بشکه ( معادل نفت ) در روز افزایش خواهد یافت.

همچنین وی هشدار داده است در صورتی که روند افزایش مصرف انرژی در این کشور بدون هیچ تغییری ادامه یابد، این امر می تواند منجر به از دست دادن و کاهش ٣ میلیون بشکه ای در صادرات نفت این کشور تا پایان سال ٢٠٢٠ شود.

شرکت آرامکو سرمایه گذاری در طرح های استخراج نفت از منابع جدید لایه های صخره ای را که هزینه بسیار سنگینی دارد ، آغاز کرده است اما الگوی مصرف نفت خام در این کشور نیز در دراز مدت بسیار پرهزینه خواهد بود و شرکت آرامکو در سال ٢٠١٢ با هدف جلوگیری از مصرف بی‌رویه انرژی چندین بار درخصوص احتمال افزایش بهای سوخت هشدار داده بود.

چالش مصرف داخلی نفت در عربستان واقعی است و باید فکری به حال آن شود.این کشور با آن که (بیش از ٢٧ میلیون نفر) جمعیت دارد از برزیل با جمعیت (حدود ١٨٠ میلیون نفری) بسیار بیشتر نفت مصرف می کند.

 

تولید

به گزارش مرکز مطالعات انرژی آمریکا، عربستان در طول سال ٢٠١٢ به طور متوسط، روزانه ١١,٦ میلیون بشکه مایعات نفتی شامل ٩.٨ میلیون بشکه نفت خام و ١.٨ میلیون بشکه مایعات گازی شامل NGL و دیگر مایعات، تولید کرده است.

عربستان سعودی مدعی است که دارای بزرگترین ظرفیت تولید نفت خام در جهان است. ظرفیت تولید نفت خام این کشور در سال ٢٠١٢، کمی کمتر از ١٢ میلیون بشکه در روز تخمین زده شده است ( دیگر مایعات نفتی که شامل سهمیه بندی اوپک نیست در ظرفیت کامل تولید می شود ).

موسسه پلاتس اویل گرام (  Platts Oilgram, ٢٠٠٦  )، نرخ کاهش طبیعی تولید برای میادین موجود عربستان را بین ٦ تا ٨ درصد در سال تخمین زده است. به این معنی که این کشور فقط برای ثابت ماندن ظرفیت تولید فعلی و جبران افت طبیعی تولید از میادین، می بایست سالانه حدود ٧٠٠ هزار بشکه در روز ظرفیت اضافی ایجاد کند. این در حالی است که وزارت نفت و منابع معدنی عربستان معتقد است که نرخ کاهش در میادین این کشور تنها ٢ تا ٣ درصد در سال است.

شرکت آرامکو اعلام کرده است که این شرکت برای جبران کاهش طبیعی تولید از میادین قدیمی، حفاری های جدیدی را در میادین موجود انجام خواهد داد. پادشاهی عربستان در این راستا، بودجه ٢٠ تا ٣٠ میلیارد دلاری را برای پنج سال آینده و جهت جبران نرخ کاهش طبیعی تولید از میادین و حفظ سطح ظرفیت در سطوح فعلی تخصیص داده است.

 

توان تولید پایدار ١٠ میلیون بشکه نفت در روز

از نظر IEA  عربستان با افزایش ظرفیت ١,٢ میلیون بشکه در روز از میدان خریص ظرفیت تولید پایدار نفت خام خود را در سال ٢٠١٠ به کمی بیش از ١٢ میلیون بشکه در روز رسانیده است. این در حالی است که هفته نامه Business Week  در ژوئیه ٢٠٠٨ خاطر نشان کرده بود عربستان اگر هم بتواند تا سال ٢٠١٠ ظرفیت تولید خود را به ١٢,٥ میلیون بشکه در روز برساند، تنها برای مدت کوتاهی و آن هم در مواقع اضطراری خواهد توانست آنرا عملیاتی کند و در این سال بتواند تولید پایدار خود را حد اکثر به ١٠ میلیون و ٤٠٠ هزار بشکه در روز برسانند.

برابر گزارش مرکز مطالعات انرژی آمریکا، عربستان در طول سال ٢٠١٢ به طور متوسط، روزانه ٩,٨ میلیون بشکه نفت خام تولید کرده است. که با پیش بینی هفته نامه Business Week  تقریبا مطابقت می کند.

این موضوع نشان می دهد همانطور که کارشناسان انرژی پیش بینی کرده اند، اگر چه عربستانیها از طریق پروژه های بالادستی خود ممکن است به ظرفیت تولیدی بیشتری دست پیدا کرده باشند اما با لحاظ کردن افت طبیعی سالانه از مخازن تولیدی، تنها می توانند روی تولید پایدار حدود ١٠ میلیون بشکه در روز حساب باز کنند. موضوعی که نمودار ذیل بهتر می تواند آن را نشان دهد! و این کشور احتمالا تا سالهای آینده قادر به تولید پایدار بیش از این نخواهد بود.

 

در واقع آنچه عربستان را به توسعه و افزایش بیشتر ظرفیت تولید وادار می کند میزان افت طبیعی مخازن تولیدی این کشور است که بر اساس گزارش Platts Oilgram سالیانه بین ٦ تا ٨ درصد براورد می شود. این به این معنی است که عربستان تنها برای جبران این میزان افت تولید خود مجبور است سالانه بیش از ٧٠٠ هزار بشکه در روز ظرفیت سازی نماید.

 

 

ظرفیت تولید میادین عمده نفت در عربستان سعودی

 

   

 

منطقه بی طرف عربستان-کویت

منطقه بی طرف بین عربستان و کویت، با مساحتی حدود ٣٥٠٠ کیلومتر مربع شامل حدود ٥ میلیارد بشکه نفت خام اثبات شده است که به طور مساوی بین این دو کشور مشترک است. روزانه حدود ٦٠٠ هزار بشکه نفت خام از این منطقه تولید می شود، اگر چه در نیمه دوم سال ٢٠١٢ مقداری از این میزان تولید کاسته شده است.

در داخل منطقه بی طرف، شرکت نفت عربستان ژاپن ( AOC - Japan's Arabian Oil Co  )، به طور سنتی، بهره برداری از دو میدان دریایی خفجی و هوت با تولید ٣٠٠ هزار بشکه در روز را بر عهده داشت، اما در فوریه سال ٢٠٠٠، شرکت AOC امتیاز انحصاری خود را از دست داد و آرامکو بهره برداری از میادین سابق AOC را بر عهده گرفت.

همچنین، شرکت شورون، بهره برداری از سه میدان خشکی ( وفرا، حوما و ام قودیر جنوبی) در منطقه بی طرف مشترک عربستان و کویت را تحت یک مجوز ٦٠ ساله که در ماه جولای ٢٠٠٨ تمدید شد را در اختیار دارد. ذخایر اثبات شده این میادین تا پایان سال ٢٠١٢ بالغ بر ٢ میلیارد بشکه اعلام شده است و امکان تولید روزانه حدود ٢٦٠ هزار بشکه نفت از نوع سنگین عربی را فراهم می کند.

در نهایت، عربستان سعودی و بحرین در میدان مشترک دریایی ابو صفاح، حدود ٣٠٠ هزار بشکه در روز نفت تولید می کنند.

 

پالایشگاه

به گزارش مجله بین المللی نفت و گاز (the Oil and Gas Journal )، عربستان سعودی دارای هفت پالایشگاه داخلی با توان عملیاتی ترکیبی با ظرفیت حدود ٢,١ میلیون بشکه در روز (سهم شرکت آرامکو حدود ١.١ میلیون بشکه در روز است) است.

علاوه بر این، عربستان سعودی دارای حدود ٢ میلیون بشکه در روز ظرفیت پالایش در خارج از این کشور از طریق مشارکت و سرمایه گذاری سهام در تاسیسات در ایالات متحده آمریکا، چین، کره جنوبی، ژاپن و فیلیپین است.

عربستان سعودی همچنین به ادغام پروژه های پالایشگاهی خود با مجتمع های بزرگ پتروشیمی در آنچه به عنوان شهرهای پتروشیمی ایجاد شده ادامه می دهد.

 

پالایشگاه های داخلی برنامه ریزی شده و یا در حال توسعه عبارتند از:

·         در یک سرمایه گذاری مشترک، شرکت پالایش و پتروشیمی آرامکو-توتال (ساتورپ) (SATORP  - Saudi Aramco Total Refining and Petrochemical Company  ) در جبیل در حال ساخت یک واحد پالایشگاهی با ظرفیت ٤٠٠ هزار بشکه در روز است، که انتظار می رود تا پایان سال ٢٠١٣ به طور کامل عملیاتی شود. این پالایشگاه صادراتی، وظیفه پالایش نفت خام سنگین عربی و به حد اکثر رساندن تولید دیزل و سوخت جت را بر عهده خواهد داشت.

·         پالایشگاه شهر ینبع به وسیله شرکت پالایش نفت سر مایه گذاری مشترک سعودی آرامکو و سینوپک چین (Yanbu Aramco Sinopec Refining Company - Yasref) با ظرفیت تولید روزانه ٤٠٠ هزار بشکه نفت خام سنگین عربی تا پایان سال ٢٠١٤ به بهره برداری می رسد.

·         شرکت آرامکو در برنامه های توسعه ای خود یک پالایشگاه دیگر با نام جازان (Jazan) در جنوب غربی عربستان، با ظرفیت تولید ٤٠٠ هزار بشکه در روز نفت خام را نیز در دست دارد که قرار است در سال ٢٠١٦ به بهره برداری برسد و قادر به فراورش اکثر گریدهای نفت خام عربی خواهد بود.

·         شرکت آرامکو سعودی در حال مطالعه طرح توسعه ای مجتمع پترو پالایشگاه ربیق به وسیله سرمایه گذاری مشترک است که در حال حاضر دارای ظرفیت پالایشی ٤٠٠ هزار بشکه در روز است.

 

صادرات نفت

به گزارش خبرگزاری رویترز، تازه ترین آمارهای موسسه ابتکار داده های نفتی (جودی) نشان می دهد تولید نفت خام عربستان سعودی در ماه اوت ٢٠١٣ با افزایش روزانه ١٥٦ هزار بشکه نسبت به ماه ژوئیه گذشته به ١٠ میلیون و ١٩٠ هزار بشکه رسیده است.

بر اساس این گزارش، صادرات نفت عربستان سعودی نیز در ماه اوت با افزایش روزانه ٣٢٥ هزار بشکه نسبت به ماه ژوئیه به هفت میلیون و ٧٩٥ هزار بشکه در روز رسیده است.

عربستان سعودی در سال ٢٠١٢ حدود ٧,٥ میلیون بشکه در روز نفت خام صادر کرده است. حدود ٥٤ درصد از صادرات نفت خام و همچنین اکثریت صادرات محصولات نفتی پالایش شده و مایعات گاز طبیعی ( NGL ) عربستان به کشورهای شرق آسیا بوده و این کشور پس از کانادا دومین صادر کننده بزرگ نفت به ایالات متحده است.

عربستان سعودی در ١٠ ماه نخست سال ٢٠١٢، به طور متوسط ١,٤ میلیون بشکه مایعات نفتی به ایالات متحده صادر کرد که حدود ١٦ درصد از کل واردات نفت خام ایالات متحده را در این دوره زمانی شامل می شود.

دیگر مشتریان عمده نفت عربستان در سال ٢٠١٢ عبارتند از؛ ژاپن ( ١,١ میلیون بشکه در روز)، چین ( ١.١ میلیون بشکه در روز)، کره جنوبی( ٨٠٠ هزار بشکه در روز) و هند ( ٧٠٠ هزار بشکه در روز).

 

بنادر مهم و اصلی

عربستان سعودی دارای سه پایانه اصلی صادرات نفت است:

·         مجموعه رأس تنورة (The Ras Tanura complex) در خلیج فارس با ظرفیت حدود ٦ میلیون بشکه در روز (این ظرفیت شامل ٢,٥ میلیون بشکه در روز بندر راس تنورا می شود) ، بزرگترین مرکز بارگذاری دریایی نفت در جهان است. عربستان سعودی در حال حاضر ٧٥ درصد صادرات نفتی خود را از طریق ترمینال راس تنورا در خلیج فارس انجام می دهد که باید از تنگه هرمز عبور کند.

·         مرکز رأس الجعیمة (   The Ras al-Ju'aymah facility) در خلیج فارس با ظرفیت ٣ تا ٣,٦ میلیون بشکه در روز.

·         ترمینال ینبع (  The Yanbu terminal) در دریای سرخ که اغلب از آن برای حجم باقی مانده از صادرات نفت عربستان استفاده شده است. این ترمینال دارای ظرفیت بارگیری حدود ٤,٥ میلیون بشکه در روز نفت خام و حدود ٢ میلیون بشکه در روز NGL و دیگ فراورده ها است.

علاوه بر این، عربستان سعودی دارای مجموعه ای از سایر پایانه های کوچکتر در سراسر کشور است.

 

خطوط لوله نفتی عمده و بزرگ داخلی

شرکت آرامکو سعودی مسئولیت اداره و بهره برداری از بیش از ٩٠٠٠ مایل (  حدود ١٤٤٠٠ کیلومتر ) خطوط لوله سراسری نفت در عربستان سعودی را بر عهده دارد که از جمله این خطوط می توان به دو خط لوله طولانی و بزرگ ذیل اشاره کرد:

خط لوله شرق – غرب ( پترولاین -  Petroline)، با طول ٧٤٥ مایل بزرگ ترین خط لوله عربستان است که در سال ۱۹۸۴ اداره آن از شرکت موبیل گرفته و به شرکت آرامکو واگذار شد. این خط لوله، نفت خام سبک و بسیار سبک را از مجموعه بقیق به پالایشگاه های استان های غربی و پایانه صادراتی دریای سرخ انتقال می دهد تا از آنجا به بازارهای اروپا صادر شود.

سیستم خط لوله پترولاین از دو خط لوله با ظرفیت اسمی مجموع ٤,٨ میلیون بشکه در روز تشکیل شده است:

خط لوله ٥٦ اینچ، با ظرفیت اسمی ٣ میلیون بشکه در روز که توان عملیاتی فعلی آن ٢ میلیون بشکه در روز است.

خط لوله ٤٨ اینچ، در سالهای اخیر به عنوان یک خط لوله گاز طبیعی مورد استفاده قرار می گرفت، اما عربستان سعودی آن را به یک خط لوله نفتی تغییر کاربری داده است. این خط لوله قرار است سوئیچ یدکی عربستان برای دور زدن تنگه هرمز باشد و در موقع لزوم ظرفیت انتقال نفت عربستان از طریق خطوط لوله به دریای سرخ را از یک میلیون تا ٢,٨ میلیون بشکه در روز افزایش دهد، و البته فقط در صورتی قابل دسترسی است که این سیستم قادر باشد ظرفیت اسمی کامل خود را به کار گیرد.

خط لوله بقیق_ ینبع (Abqaiq – Yanbu)،در کنار و به موازات خط لوله شرق – غرب، با ظرفیت ۲۹۰ هزار بشکه در روز قرار دارد که مایعات گازی ( NGL ) را برای استفاده در صنایع پتروشیمی به « ینبع » انتقال دهد.

دیگر خطوط لوله داخلی، همچنین در سال ١٩٨٠ یک خط لوله چند منظوره با طول ٢٣٦ مایل ( حدود ٣٧٨ کیلومتر)، بین ظهران در شرق استان و ریاض و یک خط لوله چند منظوره کوچکتر به طول ٢٢٠ مایل (حدود ٣٥٠ کیلومتر) بین ریاض و قسیم ساخته شده است.

 

خطوط لوله بین المللی

خط لوله ترانس عربی (Tapline - Trans-Arabian Pipeline)، این خط لوله به طول ١٢١٤ کیلومتر و قطر ٣٠ اینچ در سال ١٩٤٧ احداث وباظرفیت اولیه ٣٠٠ هزار بشکه در روز شروع به کار نمود که بعدها ظرفیت آن به ٥٠٠ هزار بشکه در روز افزایش پیدا کرد. این خط لوله بندر آل جعیمه واقع در خلیج فارس و شرق عربستان را پس از گذشتن از اردن و سوریه به لبنان متصل می کند.

در سال ١٩٩٠ به خاطر همکاری و حمایت اردن از عراق در جنگ اول خلیج فارس، عربستان کلا نفت صادراتی خود از این خطوط را قطع کرد و در حال حاضر نیز این خطوط لوله بلا استفاده است. البته علی رغم قدیمی بودن سیستم انتقال نفت آن، همچنان به عنوان یک مسیر صادراتی بالقوه نفت خام به اروپا و آمریکا مطرح است.

خط لوله بین عراق و عربستان IPSA  ( Iraq Pipeline through Saudi Arabia)، به قطر ٤٨ اینچ و ظرفیت ١,٦٥ میلیون بشکه در روز در سال ١٩٨٩ به طور کامل توسط عراق سرمایه گذاری شد. این خط لوله نفتی برای انتقال نفت خام جنوب عراق به عربستان و از آنجا به موازات خط لوله پترولاین به بندر Muajjiz در جنوب بندر ینبع واقع در دریای سرخ جهت صادرات نفت خام عراق احداث شد.

خط لوله IPSA در اوت ١٩٩٠ و به دنبال حمله عراق به کویت بسته شد و پس از آن، در ژوئن سال ٢٠٠١، عربستان مالکیت آن را مصادره کرد.

از لحاظ تئوریک، خط لوله IPSA می تواند برای انتقال نفت عربستان سعودی به دریای سرخ مورد استفاده قرار گیرد. اگر چه مسئولین عربستانی گزارش داده اند که در حال حاضر از این خط لوله به عنوان بخشی از خط سراسری انتقال گاز خود استفاده می کنند.

خط لوله بین عربستان و بحرین، تنها خط لوله نفت خام بین المللی فعال و در حال کار عربستان، متشکل از چهار خط لوله قدیمی با طول عمر ٦٠ سال است که نفت خام سبک میادین ابو صفاح و دمام را با ظرفیت ٢٠٧ تا ٢٥٠ هزار بشکه در روز از طریق زیر دریا به بحرین منتقل می کند. این خط لوله قدیمی انتظار می رود که پس از ساخت خط لوله جدید در حال اجرای عربستان، بین بقیق و پالایشگاه بحرین در ستره، از خط خارج شود.

 

گاز طبیعی

عربستان سعودی دارای پنجمین ذخایر گاز طبیعی بزرگ جهان است، اما تولید در این بخش محدود مانده است.

با توجه به براوردهای سازمان مطالعات انرژی آمریکا، مجموع ذخایر گاز طبیعی عربستان (با در نظر گرفتن ذخایر گازی منطقه بی طرف) تا پایان سال ٢٠١٢ بالغ بر ٢٨٨ تریلیون فوت مکعب (حدود ٨,١٥٦ تریلیون متر مکعب)، گزارش شده است و بر این اساس عربستان دارای رتبه پنجم در بین دارندگان بزرگترین ذخایر گاز طبیعی جهان بعد از ایران، روسیه، قطر و ایالات متحده است.

حدود ٥٧ درصد از ذخایر اثبات شده گاز طبیعی عربستان سعودی تشکیل شده  از گاز های همراه میدان خشکی عظیم قوار و میدان های دریایی صفانیه و زولف. میدان نفتی قوار به تنهایی حدود یک سوم از ذخایر گاز اثبات شده گاز طبیعی عربستان را در خود جای داده است.

بیشتر ذخایر گازی عربستان گاز همراه است. ذخایر مستقل گازی عربستان به طور عمده در میدان‌های خوف در مجاورت حوزه قوار و الدوره در منطقه بی‌طرف میان عربستان و کویت (مشترک با ایران) قرار دارد.

 

تولید و مصرف گاز طبیعی

عربستان سعودی هیچ گونه واردات و صادرات گاز طبیعی ندارد و تنها آن مقدار گازی که تولید می شود جهت مصارف داخلی مورد استفاده قرار می گیرد.

افزایش تولید گازطبیعی و توسعه طرح‌های برداشت بیشتر گاز در اولویت‌های برنامه‌های توسعه صنعت نفت و گاز عربستان است. تامین خوراک صنعت روبه‌رشد پتروشیمی، خوراک نیروگاه‌های برق و جانشین کردن مصرف گاز با نفت از هدف های بزرگ و مهم توسعه صنعت گاز این کشور است. توسعه صنعت گاز و جانشینی آن با نفت، علاوه بر توسعه صنایع داخلی، صادرات نفت را می‌تواند افزایش دهد و میزان نفتی را که هم اکنون در داخل مصرف می‌شود، کاهش دهد.

برابر پیش بینی های شرکت آرامکو عربستان، انتظار می رود تقاضای گاز طبیعی در عربستان سعودی تا سال ٢٠٣٠ به دوبرابر سطح  ٣,٥ تریلیون فوت مکعبی ( حدود ٢٧٢ میلیون متر مکعب در روز ) مورد مصرف در سال ٢٠١١ افزایش پیدا کند. 

برابر تخمینهای اوپک، حدود ١٣ تا ١٤ درصد از کل تولید گاز عربستان به موجب فرایندهای طبیعی، شعله ور شدن ( flaring) و تزریق مجدد از دست می رود.

 

توسعه بالادستی گاز به وسیله شرکت آرامکو

شرکت آرامکو عربستان، طی یک برنامه پنج ساله به دنبال توسعه تولید گاز طبیعی خود از میادین دریایی خلیج فارس است و در این راستا سه میدان گاز غیر همراه کاران، عربیه و حسبه را مورد توجه قرار داده است:

میدان فراساحل کاران، نخستین میدان گاز غیرهمراه در حال توسعه در عربستان است که در سال ٢٠١١ در مدار تولید قرار گرفت؛ گاز این میدان با خط لوله زیردریایی ١١٠ کیلومتری به کارخانه فراورش گاز خرسنیه در ساحل ترانزیت می شود.

شرکت سعودی آرامکو اعلام کرده است: با بهره برداری از دو واحد جدید در کارخانه خرسنیه، تولید گاز از میدان کاران احتمال دارد به ١,٨ میلیارد فوت مکعب در روز (  حدود ٥١ میلیون متر مکعب در روز ) برسد.

میدان گازی عربیه، با تولید ١,٢ میلیارد فوت مکعب گاز در روز ( حدود ٣٤ میلیون متر مکعب در روز  )، انتظار می رود ظرف ٥ سال آینده در مدار تولید قرار گیرد.

میدان گازی حسبه، با تولید ١,٣ میلیارد فوت مکعب گاز در روز (حدود ٣٧ میلیون متر مکعب در روز  )، پیش بینی می شود طی ٥ سال آینده در مدار تولید قرار گیرد.

انتظار بر این است که گاز طبیعی میادین عربیه و حصبه حاوی گاز طبیعی با گوگرد بالا باشد که برای تصفیه و فراورش به کارخانه گاز خرسنیه ارسال خواهد شد. سطوح بالای سولفور و موقعیت دریایی، هزینه های توسعه ای  این دو میدان را نسبت به دیگر میادین گازی عربستان گران قیمت تر کرده است.

در جریان انجام عملیات توسعه ای فوق در بخش های جدید بالا دستی، انتظار می رود ظرفیت تولید و فراورش گاز طبیعی و مایعات گازی از ٩,٣ میلیارد فوت مکعب در روز ( ٢٦٣ میلیون متر مکعب در روز  ) به ١٢,٥ میلیارد فوت مکعب در روز (  ٣٥٤ میلیون متر مکعب در روز )، در خرسنیه، حویه، جعیمه، ینبع و خورایس افزایش یابد.

عربستان سعودی همچنین در حال ساخت کارخانه گاز واسط با ظرفیت روزانه ٢,٥ میلیارد فوت مکعب، به عنوان یکی از بزرگترین کارخانه های ساخته شده از سوی شرکت آرامکو عربستان است. تکمیل کارخانه تصفیه گاز واسط در اواسط سال ٢٠١٤، تولید گاز عربستان را بیشتر خواهد کرد؛ این کارخانه گاز میدان های فراساحل عربیان و حصبه را فراورش می کند.

 

ذخایر غیر متعارف (شیل گس)

به گزارش رویترز، عربستان سعودی نیز تحت تاثیر تحولات و افزایش تولید شیل گس (تولید گاز از سنگ های رسی) در آمریکا که این کشور را از بزرگ ترین واردکننده گاز جهان به یک صادرکننده تازه گاز تبدیل کرده، عملیات اکتشاف ذخایر نامتعارف گازی خود را آغاز کرده است.

خالد الافلاح، مدیر عامل شرکت سعودی آرامکو در کنگره جهانی انرژی اعلام کرده بود: آماده آغاز تولید شیل گس و ذخایر نامتعارف گاز ظرف چند سال آینده و تحویل گاز به مشتریان هستیم.

وی تصریح کرده بود: تنها دو سال پس از آغاز برنامه توسعه ذخایر نامتعارف گازی عربستان در منطقه شمالی این کشور، این شرکت آماده عرضه گاز به یک نیروگاه یکهزار مگاواتی برق در عربستان که خوراک تاسیسات تولید فسفات را تامین می کند، است.

شرکت سعودی آرامکو، بزرگ ترین صادرکننده نفت جهان، چاه های ارزیابی و حفاری های فراساحلی برای گازهای نامتعارف را در سه منطقه شمال غرب، جنوب قوار و ربع الخالی انجام داده است.

گاز تولیدی برای تامین خوراک یک نیروگاه برق در جیزان که به یک پالایشگاه ٤٠٠ هزار بشکه در روز متصل خواهد شد، استفاده می شود.

فلاح همچنین گفته بود: شرکت سعودی آرامکو امیدوار است که این پروژه را اواخر سال ٢٠١٦ یا اویل سال ٢٠١٧ تکمیل کند.

با این حال، منابع صنعتی می گویند که این پروژه می تواند ٦ تا ١٢ ماه به تعویق بیفتد زیرا کار و فعالیت روی زیرساخت های مرتبط دیرتر از برنامه زمانبندی شده انجام شده است.

با آغاز برداشت گاز از ذخایر نامتعارف، عربستان سعودی می تواند پاسخگوی تقاضای داخلی و نیروگاه های برق باشد و نفت بیشتری برای فروش به بازارهای جهانی ذخیره کند.

علی النعیمی، وزیر نفت عربستان ذخایر گازهای نامتعارف عربستان را بیش از ٦٠٠ تریلیون فوت مکعب برآورده کرده است که این مقدار دو برابر ذخایر  متعارف اثبات شده این کشور است.

بر پایه برآورد اداره اطلاعات انرژی آمریکا، عربستان در رتبه بندی میان ٣٢ کشور دارنده ذخایر شیل گس، مقام پنجم را در اختیار دارد.

 

گزارش: پیمان جنوبی

منابع:

سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا

مرکز مطالعات انرژی آمریکا؛ Last Updated: February ٢٦, ٢٠١٣

Arab Oil and Gas

بلومبرگ

International Energy Agency

Lloyd's List Intelligence - APEX database

Middle East Economic Survey

The Oil and Gas Journal

Saudi Aramco

U.S. Energy Information Administration

Business Week  

شانا

پایگاه اطلاع رسانی عسلویه

روزنامه الحیات چاپ عربستان

رویترز