دوبله‌ ای که «گذشته» را از سکه انداخت!

مهر: در حالی که قرار بود دوبله فارسی "گذشته" این فرصت را فراهم آورد تا مخاطب فارسی‌زبان با این اثر بهتر ارتباط برقرار کند ولی نداشتن یک مدیر دوبلاژ حرفه‌ای و انتخاب صداپیشگان کم‌تجربه باعث شده دوبله فارسی این فیلم کیفیت پایینی داشته باشد و این سوال مطرح شود که چرا اصغر فرهادی از تجربه بزرگان عرصه دوبله استفاده نکرده است.

 به جرأت می‌توان گفت که در سینمای معاصر ایران اصغر فرهادی یکی از مستعدترین و در عین حال خلاق‌ترین کارگردان‌هایی است که توانسته علاوه بر خلق آثاری قابل توجه، جایگاهی خاص در داخل و خارج از کشور را به خود اختصاص دهد. این فیلمساز با کارگردانی و اکران فیلم "جدایی نادر از سیمین" و درخشش در جشنواره‌های بین‌المللی و کسب جوایز متعدد سینمایی، اولین جایزه اسکار را برای سینمای ایران به ارمغان آورد و در عین حال خود را به عنوان فیلمسازی بین‌المللی مطرح کرد.

این هنرمند عرصه سینما در جدیدترین تجربه خود با حضور بازیگران مطرح سینمای جهان نظیر برنیس بژو و طاهر رحیم فیلم سینمایی "گذشته" را کارگردانی کرد. این فیلم در داخل ایران نیز ابتدا به زبان اصلی و با استفاده از زیرنویس فارسی اکران شد.

فرهادی در فیلم "گذشته" باز هم توانایی خود را در نگاه دقیق به ظرایف رفتارهای انسانی، شخصیت پردازی باورپذیر، هدایت درست بازیگران فیلم برای قرار گرفتن در موقعیت مدنظر و قابلیت‌های دیگری که یک کارگردان و فیلمساز صاحب سبک بین‌المللی باید دارا باشد، نشان داد.

این فیلم با وجود اینکه به زبان فرانسوی و با زیرنویس فارسی در سینماهای ایران اکران شد اما با استقبال مخاطبان سینما مواجه شد اما تصمیم اصغر فرهادی برای دوبله فارسی فیلم "گذشته" برای اینکه برقراری ارتباط با آن برای جمع کثیری از علاقه‌مندان به سینما از اقشار مختلف اجتماعی، میسر شود شرایط متفاوتی را برای این اثر سینمایی ایجاد کرد.

شاید در کل دوبله فیلم "گذشته" از دید بسیاری از علاقه‌مندان و کارشناسان سینما ایرادی نداشته باشد اما روندی که اصغر فرهادی در این زمینه طی کرده و نتیجه و خروجی نهایی دوبله فیلم سؤال برانگیز و قابل تأمل است. فرهادی در دوبله فارسی فیلم "گذشته" از صداهایی استفاده کرده که پیش از این کمتر برای دوبله اثری سینمایی استفاده و شنیده شده‌اند. البته این اقدام در گام اولیه اقدامی مناسب و برای دوری دوبله اثر از صداهای بارها شنیده‌شده است. این تصمیم به نوعی از کلیشه‌ای شدن شخصیت‌ها به دلیل ذهنیت مخاطبان از صداهای آشنا جلوگیری کرده است.

اما نکته قابل تأمل در دوبله "گذشته" استفاده از هنرمندانی است که تجربه لازم و کافی برای دوبله یک اثر سینمایی با شخصیت‌هایی عمیق و تأثیرگذار را ندارند. در دوبله فیلم "گذشته" بازیگران ایرانی اثر نظیر علی مصفا و بابک کریمی به جای خود صداپیشگی کردند. ساره بیات، سحر دولت‌شاهی، علی سرابی، آزاده صمدی و مسعود رایگان هنرمندان دیگری بودند که در دوبله فارسی "گذشته" به عنوان صداپیشه حضور داشتند.

این واقعیت را نمی‌توان کتمان کرد که بازی یک بازیگر سینما با درک درست از موقعیت و توانایی اجرای موقعیت مدنظر تأثیرگذاری خود بر مخاطب را انجام می‌دهد. یکی از شاخصه‌های انتقال موقعیت و شخصیت مدنظر توسط مخاطب، استفاده از بیان کلامی مناسب و تأثیرگذار است.

بارها دیده شده بازیگری که درک مناسبی از نقش و موقعیت آن را دارد ولی فاقد بیانی مناسب برای انتقال بار حسی و معنایی دیالوگ‌ها به مخاطب است، از تأثیر شخصیت و نقش خود بر مخاطب می‌کاهد. ساره بیات با ایفای نقش "راضیه" در فیلم "جدایی نادر از سیمین" توانایی خود را به عنوان بازیگر تأثیرگذار نشان داده است اما نداشتن تجربه لازم در زمینه دوبله و صداپیشگی و فقدان توانایی لازم برای انتقال مفاهیم و احساسات نقش "مارین" از طریق بیان و کلام، لطمه‌ای جبران ناپذیر به ایفای نقش برنیس بژو و تأثیرگذاری شخصیت "مارین" وارد کرده است. آنهم در شرایطی که برنیس بژو بازیگر زن فیلم "گذشته" که ایفاگر نقش "مارین" است، برای بازی در این اثر سینمایی جایزه بهترین بازیگری از شصت و ششمین جشنواره بین‌المللی فیلم "کن" را از آن خود کرد.

این آسیب به نقش "سمیر" با بازی تأثیرگذار طاهر رحیم نیز وارد شده است. علی سرابی با وجود اینکه از بازیگران توانا و مستعد تئاتر است در زمینه دوبله و صداپیشگی تجربه لازم را ندارد و از این‌رو اختلاف سطح کیفی نقش آفرینی بازیگر و صداپیشه او بسیار فاحش است.

یکی از قابلیت‌های اصغر فرهادی در مقام کارگردان، گرفتن بازی‌های قابل توجه از بازیگران خردسال، کودک و نوجوان است. بازیگر نقش "فؤاد" در فیلم "گذشته" به زیبایی نقش‌آفرینی خود را انجام داده است ولی این نقش آفرینی در دوبله فارسی اثر لطمه خورده است. این وضعیت کم و بیش برای نقش‌های دیگر نظیر "لوسی" نیز وجود دارد گرچه سحر دولت‌شاهی در این بخش از کار سعی خود را کرده که با نقش همگام باشد. حتی دوبله‌ای که برای نقش "احمد" با بازی علی مصفا توسط خود بازیگر انجام شده است هم نتوانسته قابل قبول باشد. علی مصفا با وجود اینکه بازیگر توانایی است و در این فیلم نیز به خوبی نقش آفرینی کرده اما نتوانسته به عنوان صداپیشه عملکرد خوبی داشته باشد.

تنها صدایی که در دوبله فارسی فیلم "گذشته" توانسته قابل قبول باشد، صداپیشگی مسعود رایگان به جای قاضی دادگاه است. رایگان با وجود کم بودن دیالوگ‌ها ولی به دلیل توانایی صدا و بیان خود از پس این کار برآمده است.

این نقاط ضعف در دوبله "گذشته" در حالی دیده می‌شود که وقتی با نسخه اصلی فیلم که به زبان فرانسوی است مواجه می‌شویم، با شخصیت‌ها و بازی‌هایی رو به رو هستیم که هیچ کدام این نقص‌ها و کمبودها را ندارند. با توجه به کارنامه اصغر فرهادی به عنوان کارگردان سینما و با در نظر گرفتن ویژگی‌ها و توانایی‌های این هنرمند عرصه سینما، این سؤال اساسی در ذهن متبادر می‌شود که چرا فرهادی برای دوبله فیلم "گذشته" از افرادی حرفه‌ای و آشنا با این عرصه دعوت به همکاری نکرده است؟

بررسی و آشنایی با روند فعالیت و کارگردانی اصغر فرهادی و نگاهی بر کارنامه موفق کاری این هنرمند شناخته شده عرصه سینما بروز چنین اتفاقی را سؤال برانگیز می‌کند و جای تعجب دارد که وی چگونه با اتکا به تفکر شخصی خود و بدون در نظر گرفتن ویژگی‌های دوبله و انجام و اجرای یک دوبله تأثیرگذار چنین تجربه‌ تأمل برانگیزی را در کارنامه کاری خود قرار می‌دهد.

همچنین دلیل استفاده نکردن اصغر فرهادی از یک مدیر دوبلاژ حرفه‌ای که بتواند روندی حرفه‌ای را برای دوبله "گذشته" طی کند، مشخص نیست. نکته قابل تأمل دیگر این است که با وجود بازخوردهای نامناسبی که در بین مخاطبان نسبت به دوبله فیلم "گذشته" دیده می‌شود، هیچکدام از رسانه‌ها و کارشناسان سینما به نقد و ارزیابی این روند نپرداخته‌اند.

متأسفانه اهالی رسانه‌ و همچنین کارشناسان و صاحبنظران سینمای ایران تحت تأثیر توانایی اصغر فرهادی از نقد و بررسی و پرداختن به موضوعی که باعث آسیب دیدن یکی از تجربیات این هنرمند مطرح سینما می‌شود، خودداری می‌کنند. این رویه در تداوم رویه نادرست "تعارف" موجود میان اهل رسانه و نقد و هنرمندان و فعالان هنر و در این هنر هفتم یعنی سینما است.