ارزیابی مذاکرات با ایران: گامی به سوی عمل‌گرایی

به گزارش بولتن نیوز به نقل از اشراف،اندیشکده «شورای روابط خارجی اروپا» در یادداشتی به ارزیابی مذاکرات امیدوارکننده ژنو می‌پردازد و معتقد است که محرمانه ماندن محتوای گفت‌وگوها بهترین شیوه برای امکان افشای جزئیات دقیق‌تر برنامه هسته‌ای از سوی ایران است که به نوبه خود می‌تواند گامی جدی در جهت اعتمادسازی محسوب شده و به علاوه مانع از آن خواهد شد که فشارهای داخلی از جانب رسانه‌ها و مخالفان پیشبرد دیپلماسی و بهبود روابط ایران و آمریکا، تمرکز مذاکره‌کنندگان هر دو سو را از تلاش برای دستیابی به راه‌حلی برای بن‌بست هسته‌ای ایران منحرف کند.

■ توصیف‌ها از گفت‌وگوهای ژنو، نشان‌دهنده پیروزی هواداران دیپلماسی است ■ 

وزیر امور خارجه ایران، محمدجواد ظریف، ژنو را با درد کمر، لبخندی دوستانه بر لب، و دست تکان دادن ترک کرد، و این پایان نخستین دور گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران تحت مدیریت دولت جدید روحانی، در برابر گروه اروپا 3 + 3 بود. ظریف، و در واقع تمام مذاکره‌کنندگان هسته‌ای ما را با این پرسش بی‌پاسخ ترک کردند که در طول این دو روز مذاکره، جمهوری اسلامی ایران چه کارت‌هایی را در جریان گفت‌وگوها رو کرده است. چیزی که از ارزیابی این گفت‌وگوها مشخص می‌شود این است که واژه‌های «اختلاف» ، «شکاف‌هایی جدی،» و «عدم اعتماد» که سابق بر این برای توصیف مذاکرات هسته‌ای با ایران مورد استفاده قرار می‌گرفت، اکنون جای خود را به «مصالحه،» «خوش‌بینی هوشیارانه،» و «بازسازی اعتماد» داده‌اند. و این خود فی‌نفسه، برای آنان که تعامل دیپلماتیک با ایران را مورد تحسین قرار می‌دهند، یک پیروزی، هر چند کوچک، محسوب می‌شود.

■ پیش‌داوری‌های منفی علیه ایران، می‌تواند انرژی تیم ظریف را به هدر دهد ■ 

ظریف در یک کنفرانس خبری این گونه گفت که گروه اروپا 3 + 3 (متشکل از انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه، چین، و آمریکا) احتمالاً به زمانی برای «هضم و پاسخ دادن» به پیشنهادهای طرح‌شده از سوی ایران نیاز داشتند. این نیاز به زمان را می‌توان به این علت دانست که اکنون پس از دهه‌ها بی‌اعتمادی، دو طرف نگرانی‌های عمیقی در مورد چگونگی رفع مسئله هسته‌ای احساس می‌کنند. توانمندی‌های ایران در زمینه انرژی هسته‌ای، ریشه‌های عمیقی در احساس غرور علمی و اقتدار سیاسی دارد. از سوی دیگر، کارنامه مستند دولت‌های پیشین ایران، مذاکره‌کنندگان بین‌المللی را در خصوص آشتی با این کشور محتاط و مردد ساخته و این مسئله تا حدودی منجر به ایجاد فضایی آلوده به پیش‌داوری‌هایی منفی علیه ایران شده است که اجازه نخواهد داد گروه ظریف بتواند به تمام آنچه ممکن بود به آن دست یابد، برسد.

■ ایران جدیت و اراده‌ای از خود نشان داده که پیش از این شاهد آن نبوده‌ایم ■ 

به طور کل، مذاکره‌کنندگان بر سر این مسئله اتفاق نظر داشتند که ایران، گفت‌وگوها را به شکلی مثبت و به شیوه بسیار متفاوتی نسبت به مذاکرات گذشته هدایت کرده است. کاترین اشتون، مسئول امور خارجی اتحادیه اروپا و ظریف این گفت‌وگوها را «اصولی و آینده‌نگر» توصیف کردند. کاخ سفید در اظهار نظری گفته بود که ایران «جدیت و اراده‌ای از خود نشان داده که پیش از این شاهد آن نبوده‌ایم.»

پیام کلیدی این اظهار نظرها این است که تیم ایران این بار به جای طرحی با چهارچوبی گنگ و غیرعملی، پیشنهاد خود را با «جزئیاتی» کاربردی ارائه کرده است. به علاوه، گزارش‌های مبنی بر افزایش سطح صراحت گفت‌وگوها با مذاکره‌کنندگان ایرانی نیز به کرات به چشم می‌خورد، که برخلاف دوره‌های پیشین همگی تمایل داشتند با زبان انگلیسی که بر آن تسلط کامل داشتند، ارتباط برقرار کنند. افشاگری‌های دقیق و مواضع صادقانه در مذاکرات، این امکان را فراهم می‌آورد که ایده‌ها و اندیشه‌ها در روند گفت‌وگو به شکلی سازنده به جریان درآمده و علاوه بر آن، اتخاذ چنین رویکردی از سوی ایران، فی نفسه اقدامی در جهت اعتمادسازی محسوب خواهد شد.

■ مهم‌ترین دغدغه گروه اروپا 3 + 3، کاهش سطح غنی‌سازی اورانیوم از 20% به 5/3 تا 5% است ■ 

با وجود اینکه محتوای گفت‌وگوهای ژنو تا کنون به مثابه اطلاعات بسیار محرمانه‌ای محفوظ مانده‌اند، اما موارد زیر شامل دغدغه‌هایی است که تصور می‌شود در طول ارائه پاورپوینت ظریف به آن اشاره شده و در ادامه در مذاکره با گروه اروپا 3 + 3 بحث‌هایی بر روی آنها انجام شده باشد:

1. کاهش سطح غنی‌سازی

بدون شک مهم‌ترین دغدغه گروه اروپا 3 + 3، پایین آوردن سطح غنی‌سازی اورانیوم، از 20% (ظرفیت کنونی ایران) به 5/3 تا 5% در هر سایت فعال هسته‌ای در سرتاسر خاک این کشور است. عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران اعلام کرده بود که ایران ممکن است بررسی پیشنهاد کاهش سطح غنی‌سازی اورانیوم را در دستور کار خود قرار دهد. ایران ممکن است در برابر تضمینی جدی برای حذف یا دست‌کم، کاهش تدریجی تحریم‌های طاقت‌فرسایی که علیه این کشور وضع شده است، با چنین پیشنهادی موافقت کند.

■ مذاکرات ژنو در بهترین حالت، به خودی خود تنها منجر به لغو تحریم‌های سازمان ملل خواهد شد ■ 

2. کاهش تحریم‌ها

خواسته اساسی ایران در جریان گفت‌وگوهای ژنو، به طور قطع کاهش تحریم‌ها خواهد بود. از سال 2006 بدین سو، شورای امنیت سازمان ملل متحد در دنباله‌ای از قطعنامه‌ها، افراد و نهادهایی را که تصور می‌شد در برنامه هسته‌ای ایران فعالیت داشته باشند، مورد تحریم قرار داده است. جدای از این تحریم‌ها، اتحادیه اروپا و آمریکا نیز به صورت یک‌جانبه تحریم‌هایی فرامنطقه‌ای را علیه سیستم بانکداری و بخش انرژی ایران اعمال کردند. در یک سناریوی آرمانی، ایران خواهان رفع سریع تحریم‌های سازمان ملل و همینطور تحریم‌های یک‌جانبه است. اما در حقیقت، گفت‌وگوهای ژنو احتمالاً در بهترین حالت نیز تنها می‌تواند به لغو تحریم‌های سازمان ملل منتهی شود.

■ اختلافات سیاسی در کنگره آمریکا، می‌تواند مانعی در مسیر مذاکرات ژنو باشد ■ 

ماهیت پیچیده تحریم‌های آمریکا، در کنار اختلافات سیاسی کنگره در خصوص روابط آینده واشنگتن با تهران، می‌تواند معرف مانع دیگری در مسیر گفت‌وگوهای ژنو باشد. ایران با این مسئله کنار آمده و فعالانه در جریان گفت‌وگوهایی دوجانبه با مذاکره‌کننده آمریکایی، وندی شرمن وارد تعامل شده است تا شاید بتواند مانع از تصویب تحریم‌های احتمالی آینده آمریکا شود. هنوز مشخص نیست که آیا سرنوشت تحریم‌های یک‌جانبه اعمال‌شده از سوی اتحادیه اروپا می‌تواند در جریان گفت‌وگوهای ژنو تعیین شود یا درست مانند تحریم‌های آمریکا، به مذاکراتی دوجانبه نیاز خواهد داشت. فرآیند تصمیم‌گیری در اروپا، این اتحادیه را قادر می‌سازد که با سهولت بسیار بیشتری نسبت به همتای آمریکایی خود، با تحریم‌های یک‌جانبه‌اش مانور دهد. بنابراین ایران ممکن است در طول گفت‌وگوهای ژنو، برای لغو تحریم‌های سازمان ملل و اتحادیه اروپا، فشارهای بیشتری وارد آورد.

■ ایران پیشنهاد بازرسی‌های سرزده از سوی آژانس اتمی را مد نظر قرار خواهد داد ■ 

3. بازرسی‌های سرزده

گروه اروپا 3 + 3 سابقاً از تهران خواسته بود که به ناظران بین‌المللی اجازه دهد بازدیدهای دائمی و اعلام‌نشده‌ای از سایت‌های هسته‌ای ایران داشته باشند. در جریان مذاکرات هسته‌ای 2003 ایران موافقت کرده بود که به صورت داوطلبانه به پروتکل الحاقی پیوسته و امکان انجام بازرسی‌های سرزده‌ای را به صورت دائمی برای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فراهم کند. با شکست این مذاکرات، ایران نیز به تعهدات خود در قبال پروتکل الحاقی عمل نکرد. با وجود اینکه ظریف اعلام کرده بود که در شرایط فعلی، بحث پروتکل الحاقی بار دیگر در مذاکرات مطرح نخواهد شد، اما طبق اظهارات عراقچی، ایران پیشنهاد بازرسی‌های سرزده از سوی آژانس اتمی را مورد ملاحظه قرار خواهد داد.

■ افشای اطلاعات کامل طراحی راکتور آب سنگین اراک می‌تواند از نگرانی‌ها بکاهد ■ 

4. تأسیسات فردو

گروه اروپا 3 + 3 احتمالاً درست مانند مذاکرات آلماتی، از ایران خواهد خواست که فعالیت سایت فردو (تأسیساتی هسته‌ای که وجود آن در سال 2009 افشا شد) را به حالت تعلیق درآورد. گفته می‌شود که غنی‌سازی‌های سطح بالای ایران در فردو انجام می‌شود. ایران ممکن است در نظر داشته باشد که برای فرو نشاندن نگرانی‌های موجود در خصوص سطح غنی‌سازی در این تأسیسات، در کنار موافقت با بازرسی‌های سرزده، اقدامات اعتمادساز جدی دیگری را نیز مد نظر قرار دهد.

5. راکتور آب سنگین اراک

ایران ادعا می‌کند که راکتور اراک تنها برای تولید غیرنظامی ایزوتوپ‌های مورد نیاز در پزشکی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. گروه اروپا 3 + 3 نگرانی خاصی در مورد سوخت مصرف‌شده این راکتور دارد که حاوی پلوتونیومی است که می‌تواند برای ساخت سلاح‌های هسته‌ای مورد استفاده قرار گیرد. از منظر گسترش تسلیحاتی، ایران ادعا می‌کند که هیچ گاه وارد فعالیت «بازفرآوری» (یعنی جدا کردن پلوتونیوم از سوخت مصرف‌شده که می‌تواند در سلاح‌های هسته‌ای مورد استفاده قرار گیرد) نخواهد شد. قراردادی مبتنی بر افشای اطلاعات کامل طراحی این راکتور و همینطور صدور مجوزی برای بازرسی‌های سرزده از جانب ناظران بین‌المللی در طول یک دوره زمانی مشخص برای کنترل فعالیت‌های سایت، می‌تواند نگرانی‌ها را در مورد راکتور اراک کاهش دهد.

■ حفظ ذخایر اورانیوم 20% در برابر توقف غنی‌سازی 20% ■ 

6. محدودیت ذخایر

قدرت‌های غربی نگران این مسئله‌اند که توان ایران در غنی‌سازی 20 درصدی اورانیوم، به این کشور این امکان را می‌دهد که مواد مورد نیاز برای ساخت سلاح‌های هسته‌ای را (که به غنی‌سازی در حدود 90% نیاز دارد) با سرعت بالایی فراهم کند. ایران ادعا می‌کند که تنها برای فعالیت راکتور تحقیقات پزشکی تهران به این سطح از غنی‌سازی اورانیوم نیاز دارد. در جریان مذاکرات آلماتی در فوریه گذشته، گروه اروپا 3 + 3 به ایران پیشنهاد داد که می‌تواند بخشی از ذخایر اورانیوم 20% خود را برای مصارف پزشکی حفظ کند، در صورتی که بپذیرد باقیمانده این ذخایر را به خارج از کشور منتقل کند. پیش از گفت‌وگوهای ژنو، عراقچی اعلام کرده بود که ایران «اجازه نخواهد داد که حتی یک گرم اورانیوم از کشور خارج شود» ، و این به وضوح خط قرمز مذاکره‌کنندگان ایرانی بود. گروه اروپا 3 + 3 می‌تواند به جای پافشاری بر چنین محدودیتی، پیشنهادی چون آزادی ایران در حفظ تمام ذخایر اورانیوم غنی‌شده 20% موجود در خاک خود را در برابر امتیازاتی دیگر، مانند تعلیق غنی‌سازی‌های بیشتر در این سطح، مد نظر قرار دهد.

■ نتانیاهو با سخنان دیوانه‌وار خود می‌کوشد که مانع از تعامل دیپلماتیک ایران و آمریکا شود ■ 

... گمانه‌زنی کافی است ...

همانطور که اشاره شد، پرهیز از افشای جزئیات پیشنهاد ایران، احتمالاً می‌تواند نشانه مثبتی برای دیپلماسی محسوب شود. این رازداری به مذاکره‌کنندگان اجازه می‌دهد تمام انرژی خود را بر روی یافتن راه‌حل‌هایی معقول متمرکز سازند و نه اینکه نگران پاسخگویی به رسانه‌ها و مخالفان تلاش برای مصالحه در کشورهای خود باشند. ظریف چندین بار بر وجود گروه‌های مخالفی در هر دو سمت مذاکره تاکید کرده بود که آشکارا با پیشرفت‌های دیپلماتیک و آشتی‌جویی سر ناسازگاری دارند. این مخالفت‌ها را می‌توان در اظهارات خام قانون‌گذاران آمریکایی در رابطه با ممانعت از هر تلاشی برای کاهش تحریم‌ها علیه ایران و سخنرانی‌های دیوانه‌وار نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل که می‌کوشد به تلاش‌های دیپلماتیک آمریکا در تعامل با ایران آسیب برساند، به وضوح قابل مشاهده است. دولت روحانی مشتاق است که نشان دهد کنفرانس ژنو نتایجی جدی دربرداشته تا بدین شیوه بتواند مخالفان داخلی خود را متقاعد سازد که گام بلندی برای پایان دادن به سال‌های انزوا که نقش ایران را در عرصه بین‌المللی به محاق برده بود، برداشته شده است.

■ مذاکره‌کنندگان اروپا می‌توانند امکان دسترسی ایران به بازارهای این قاره را فراهم کنند ■ 

در یک دهه گذشته، اتحادیه اروپا که نمایندگانش نیمی از اعضای تیم مذاکره هسته‌ای را تشکیل می‌دادند، نقشی کلیدی در تشویق آمریکا و ایران به شرکت در گفت‌وگویی دوجانبه بازی کرده است. اتحادیه اروپا باید به این تلاش‌ها برای دستیابی به یک راه‌حل دیپلماتیک ادامه داده و اقداماتی عینی و ملموس را که بالاتر از اختیارات و خارج از توان مذاکره‌کنندگان غیراروپایی است، به طور جدی در دستور کار خود قرار دهد. این اقدامات به ویژه در مورد امکان لغو تحریم‌های یک‌جانبه سیستم بانکداری اتحادیه اروپا کاربرد خواهد داشت و می‌تواند امکان دسترسی ایران به بازارهای اروپا را فراهم کند.

■ یخ پیش‌داوری‌های منفی علیه ایران، در فضای گرم عمل‌گرایی آب خواهد شد ■ 

با وجود اینکه ایران نشان داده که برای پایان دادن به «بحرانی غیرضروری» بر سر برنامه هسته‌ای خود احساس اضطرار می‌کند، اما از طرفی نیز آشکارا اعلام کرده است که گفت‌وگوهای مقدماتی در ژنو تنها به ترسیم یک «نقشه راه» برای راه‌حل‌های آینده منتهی خواهد شد و نباید انتظار یک پاسخ سریع و قطعی را داشت. در دور بعدی گفت‌وگوهای ژنو که برای اوایل ماه نوامبر برنامه‌ریزی شده است، احتمالاً جزئیات بیشتر و یک جدول زمان‌بندی برای اجرای برنامه سه‌مرحله‌ای ایران برای پایان دادن به بن‌بست برنامه هسته‌ای این کشور، ارائه خواهد شد. با افشای اطلاعاتی دقیق‌تر در دور آینده مذاکرات، آن هم در پشت درهای بسته، شاید شاهد ارزیابی مجدد تهران از احساس ژرف غرور ملی خود در مورد برنامه هسته‌ای ایران بوده و دریابیم که یخ پیش‌داوری‌های کنونی در خصوص عدم امکان اعتماد به ایران به تدریج در فضای گرم عمل‌گرایی در هر دو سو، در حال آب شدن است.