بررسی جامع وضعیت انرژی و ذخایر نفت و گاز در کشور قطر

بولتن نیوز_ صفحه انرژی به نقل از شانا، در این گزارش سعی شده تا با مروری به بخشهای مختلف انرژی در کشور قطر، وضعیت کنونی و چشم انداز آینده این کشور در بخش نفت و گاز مورد بررسی قرار گیرد.

قَطَر کشوری عربی در جنوب غربی قارهٔ آسیا و در شرق شبه‌جزیره عربستان، در خاورمیانه و در بخش جنوبی خلیج فارس واقع شده‌است. قَطَر خود شبه‌جزیره‌ای کوچک‌تر واقع در شبه جزیرهٔ عربستان است که خلیج فارس آن را از غرب و شمال و شرق در بر گرفته‌است. پایتخت آن، دوحه است. قطر مرز مشترک زمینی با عربستان سعودی، و مرز دریایی با کشورهای بحرین و امارات متحده عربی دارد.
قطر به صورت امارتی مطلقه و ارثی از اواسط قرن ۱۹ میلادی توسط خاندان آل ثانی فرمانروایی می شود. قبل از کشف نفت، قطر عمدتاً به خاطر شکار مروارید و تجارت دریایی شناخته می شد. این کشور تا سال ۱۹۷۱ تحت الحمایه انگلستان بود. پس از استقلال به سبب درآمدهای سرشار نفتی و گازی، این کشور تبدیل به یکی از ثروتمندترین کشورهای منطقه گردید. تمام موقعیت های حساس حکومتی در قطر توسط خاندان آل ثانی یا افراد نزدیک آنان اداره می گردد. این کشور از سال ۱۹۹۲ روابط نظامی گسترده با ایالات متحده دارد.
قطر دارای ذخایر گسترده ی نفتی و گازی است. مجله فوربس قطر را ثروتمندترین کشور جهان معرفی کرده است. قطر بالاترین شاخص توسعه انسانی بین کشورهای جهان عرب را داراست.
قطر با مساحتی حدود ١١ هزار و ٥٨٦ کیلومتر مربع و با جمعیتی بالغ بر ٢ میلیون و ٤٢ هزار نفر ( پایان جولای ٢٠١٣ ، اداره اطلاعات و آمار آمریکا) شبه جزیره ای است که در جنوب ایران، بین خلیج فارس و عربستان قرار گرفته است.
تولید ناخالص داخلی قطر در سال ٢٠١٢ با رشد ٦,٦ درصدی، بالغ بر ١٩١ میلیارد دلار گزارش شده است. در این سال، بخش کشاورزی ٠.١ درصد، بخش صنعت ٧٣.٦ درصد و بخش خدمات ٢٦.٣ درصد از سهم تولید ناخالص داخلی این کشور را به خود اختصاص داده است. تعداد نیروی کار این کشور تا پایان سال ٢٠١٢ حدود ١.٤٣ میلیون نفر و نرخ بی کاری در این کشور ٠.٥ درصد اعلام شده است.
بیش از ٥٨ درصد از تولید ناخالص داخلی، حدود ٨٥ درصد از درآمدهای حاصل از صادرات و ٧٠ درصد از درآمدهای دولت قطر از محل تولید و صادرات نفت و گاز تامین می شود. نیروی کار خارجی نزدیک به ٧٥ درصد از ساکنان این کشور را تشکیل می دهد که بسیاری از آنها در دوحه زندگی می کنند.

حجم کل صادرات قطر در سال ٢٠١٢، چیزی بالغ بر ١٣٣,٧ میلیارد دلار و واردات این کشور حدود ٣٠.٧٩ میلیارد دلار اعلام شده است.
درآمدهای بودجه دولت قطر در سال ٢٠١٢، بالغ بر ٦٩,٧٦ میلیارد دلار، مصارف بودجه ای آن ٤٩.٣٢ میلیارد دلار و بدهی خارجی این کشور تا ٣١ دسامبر ٢٠١٢، حدود ١٣٤.٨ میلیارد دلار گزارش شده است.
قطر دارای سومین ذخایر بزرگ گازی و بزرگترین تامین کننده گاز طبیعی مایع ( LNG ) در جهان است. این کشور همچنین عضو سازمان کشورهای صادر کننده نفت ( اوپک ) است که سالانه مقادیر قابل تدجهی نفت به کشورهای مختلف صادر می کند.
دولت قطر به تازگی منابع بیشتری به توسعه گاز طبیعی و به ویژه برای صادرات گاز طبیعی مایع ( LNG ) اختصاص داده است. هر چند که تولید LNG در این کشور از اسال ١٩٩٧، یعنی تنها ١٥ سال پیش آغاز شده است، لیکن در حال حاضر این کشور بزرگترین تولید کننده LNG در جهان است.
قطر همچنین یکی از اعضای مجمع کشورهای صادر کننده گاز ( GECF ) است که در سال ٢٠٠١ برای پیشبرد منافع تولید کنندگان عمده گاز طبیعی جهان تشکیل شده است.
برابر آمار رسمی منتشره از سوی اداره آمار قطر، بخش نفت و گاز ٥٨ درصد از تولید ناخالص داخلی ( GDP )این کشور در سال ٢٠١١ را به خود اختصاص داده است. تولید رو به روشد قطر در بخش منابع هیدرو کربنی به همراه افزایش قیمتها در این بخش منجر به افزایش ٣٦ درصدی تولید ناخالص داخلی این کشور در سال ٢٠١١ نسبت به سال پیش از آن شده است.
علاوه بر این قطر برای مصارف انرژی اولیه خود، کاملا متکی به نفت و گاز است و بخش حمل و نقل همچنان بیشترین تاثیر را در افزایش رشد تقاضای مصرف فراورده های نفتی آن دارا است. این در حالی است که تمام ظرفیت تولید برق قطر از محل نیروگاه های گازی حرارتی تامین می شود.

نفت
ذخایر اثبات شده نفت قطر، رتبه سیزدهم را در بین بزرگترین کشورهای دارای ذخایر نفت خام جهان در در پایان سال ٢٠١٢ به خود اختصاص داد و این کشور همچنان یکی از تامین کننده های مهم نفت جهان است.

برابر آمار منتشره از سوی مجله بین المللی نفت و گاز ( Oil and Gas Journal ) در اول ژانویه ٢٠١٣، ذخایر اثبات شده نفت قطر بالغ بر ٢٥,٤ میلیارد بشکه اعلام شده است.
در حالی که درطی یک دهه اخیر، سیاست انرژی دولت قطر بر روی تولید و صادرات گاز متمرکز شده است، اما این کشور، همچنان در حال اقداماتی برای افزایش عمر میادین نفتی خود از طریق روشهای افزایش بازیافت است.

بر اساس آمارهای رسمی منتشره از سوی اوپک، قطر در سال ٢٠١١،در بین ١٢ کشور عضو اوپک، رتبه دهم را در تولید روزانه نفت خام به خود اختصاص داد که البته تنها کمی بیش از اکوادور و لیبی بود. در این سال، کل تولید مایعات نفتی قطر حدود ١,٦ میلیون بشکه در روز گزارش شده که ٨٥٠ هزار بشکه در روز آن ، نفت خام است.
به گزارش روزنامه قطری گلف تایمز در سپتامبر ٢٠١٣ ، بانک ملی قطر در گزارش «چشم انداز اقتصادی قطر» اعلام کرده است: به دنبال رشد سرمایه گذاری ها و تکمیل برنامه های توسعه ای، تولید نفت خام قطر تا سال ٢٠١٧ میلادی به روزانه ٨٠٠ هزار بشکه می رسد.
بر اساس برنامه چهار ساله شرکت ملی نفت قطر (قطر پترولیوم) از سال ٢٠١٠ تا ٢٠١٤ این شرکت در پروژه های تولید نفت خام ٦ میلیارد و ٦٠٠ میلیون دلار سرمایه گذاری می کند.
بانک ملی قطر اعلام کرده است: قطر برای تحقق اهداف تعیین شده تعدادی توافقنامه های خدمات فنی با شرکت های نفتی بین المللی برای ارزیابی میدان ها و اجرای برنامه های توسعه ای در بازه زمانی سال های ٢٠٠٨ تا ٢٠٠٩ امضا کرده است.
یک برنامه مر بوط به توسعه میدان دخان هم اکنون تکمیل شده است اما هیچ گونه افزایش تولیدی از میدان تا سال ٢٠١٥ انتظار نمی رود.
پروژه دوبرابر کردن تولید میدان بوالحنینه و رساندن سطح تولید آن به ٩٠ هزار بشکه هم اکنون به مرحله مهندسی و طراحی رسیده است.
شرکت آمریکایی اکسیدنتال پترولیوم در حال سرمایه گذاری سه میلیارد دلاری در پروژه تزریق آب برای حفظ سطح تولید پایدار روزانه ١٠٠ هزار بشکه ای میدان العد الشرقی (گنبد شمالی و جنوبی) است.
انتظار می رود به دنبال ادامه سرمایه گذاری ها و برنامه های توسعه ای، روند افزایش تولید نفت خام در میان مدت همچنان ادامه یابد.
بر پایه گزارش بانک ملی قطر، تولید نفت خام قطر به دو بخش خشکی و فراساحلی تقسیم می شود.
این گزارش می افزاید: تولید میدان خشکی دخان در پایان سال ٢٠١٢ میلادی روزانه به طور میانگین ٢٢٥ هزار بشکه نفت تولید کرده است.
باقیمانده تولید نفت خام قطر از میدان های فراساحلی و به ویژه میدان الشاهین بوده که در شمال راس لفان واقع شده است و هم اکنون روزانه ٣٠٠ هزار بشکه نفت خام از این میدان برداشت می شود.
قطر در هفت ماه نخست سال ٢٠١٣ به طور میانگین روزانه ٧٢٦ هزار بشکه نفت خام تولید کرده که این مقدار نسبت به اوج میانگین روزانه ٨٤٥ هزار بشکه در سال ٢٠٠٧ با افت رو به رو بوده است.
بانک ملی قطر اعلام کرده است: تولید شرکت قطر پترولیوم که به طور دائم مدیریت بر ذخایر و تولید نفت گاز قطر را بر عهده دارد، با افت رو به رو بوده است اما انتظار می رود با ادامه و تکمیل برنامه های توسعه ای تولید نفت این کشور افزایش یابد.
این بانک با استناد به گزارش بررسی آماری سالانه بی پی اعلام می کند با احتساب روند کنونی تولید قطر انتظار می رود ذخایر نفت خام، میعانات گازی و مایعات گازی (ان جی ال) این کشور ظرف ٣٩ سال آینده به پایان برسد.
تولید نفت خام قطر دو درصد از مجموع تولید نفت خام جهان را در سال ٢٠١٢ شامل شده است.

مصرف داخلی و پایانه ها
در سال ٢٠١١، مصرف داخلی نفت قطر حدود ١٨٣ هزار بشکه در روز گزارش شده است. این مقدار مصرف اگر چه در مقایسه با کل تولید روزانه نفت قطر، به نسبت کوچک به نظر می رسد، اما نسبت به سال ٢٠٠٠ بیشتر از ٣ برابر شده است.
پیش بینی های بین المللی در بخش انرژی از رشد متوسط ٥ درصدی مصرف فراورده های نفتی در قطر در بین سالهای ٢٠١٠ تا ٢٠١٥ خبر می دهد. افزایش میزان مصرف نفت قطر ، متاثر است از اقتصاد به سرعت در حال رشد این کشور و همچنین افزایش روز افزون تقاضا در بخش حمل و نقل.

همچنین، قطر دارای سه پایانه اصلی صادراتی به نامهای مساعید، جزیره هلول و راس لفن است که در درجه اول برای صادرات گاز طبیعی مایع شده ( LNG ) استفاده می شود. بیشتر صادرات نفت قطر به کشورهای آسیایی ارسال می شود که بزرگترین آنها ژاپن و در مرحله بعد کره جنوبی است.

پالایش نفت
برابر آمار منتشره از سوی مجله بین المللی نفت و گاز (Oil and Gas Journal ) در اول ژانویه ٢٠١٣، ظرفیت پالایشی قطر ٣٣٨ هزار و ٧٠٠ بشکه در روز اعلام شده است. در حال حاضر دو پالایشگاه در قطر وجود دارد که در بندر ام سعید و راس لفان واقع شده اند.
پالایشگاه میعانات راس لفان، از اواخر سال ٢٠٠٩ کار خود را با ظرفیت ١٣٨ هزار و ٧٠٠ بشکه در روز آغاز کرده است که توسط قطر گاز ادراه می شود و کنترل آن در اختیار کنسرسیومی از سرمایه گزاران است، شامل؛ قطر گاز ( ٥١ درصد)، اکسون موبیل ( ١٠ درصد)، توتال ( ١٠ درصد)، شرکتهای ژاپنی آیدمیتسو ( ١٠ درصد)، کوسمو ( ١٠ درصد)، میتسو ( ٤,٥ درصد) و ماروبنی ( ٤.٥ درصد).
این پالایشگاه ظرفیت تولید روزانه حدود ٦٠ هزار بشکه نفتا، ٥٠ هزار بشکه سوخت جت، ٢٥ هزار بشکه گازوئیل و ١٠ هزار بشکه گازهای نفتی مایع ( LPG ) را دارا است.
طرح هایی برای دو برابر کردن ظرفیت پالایش نفت پالایشگاه راس لفان تا سال ٢٠١٥ در حال اجرا است.

گاز طبیعی
قطر پس از ایران و روسیه دارای بزرگترین ذخایر گاز طبیعی جهان است و این کشور همچنین رتبه بزرگترین صادر کنند گاز طبیعی مایع شده ( LNG ) در جهان را به خود اختصاص داده است.
برابر آمار منتشره در مجله بین المللی نفت و گاز ( Oil & Gas Journal )، ذخایر اثبات شده گاز طبیعی قطر تا ژانویه سال ٢٠١٣، حدود ٨٩٠ تریلیون فوت مکعب ( معادل ٢٥,٢ تریلیون متر مکعب ) اعلام شده است. قطر دارای ١٣ درصد از کل ذخایر گاز طبیعی جهان است که در مجموع رتبه سوم در جهان، پس از روسیه و ایران را به خود اختصاص داده است.

ملاحظه: بریتیش پترولیوم در شصت و دومین گزارش سالانه خود با نام «مرور آماری انرژی جهان در سال ٢٠١٣»، ایران را با ٣٣,٦ تریلیون مترمکعب ذخایر گازی در رتبه نخست کشورهای دارنده ذخایر گازی جهان قرار داد. بریتیش پترولیوم برآورد ذخایر گازی روسیه را از ٤٤.٦ تریلیون مترمکعب در سال گذشته به ٣٢.٩ تریلیون مترمکعب کاهش داد. همچنین ذخایر گازی اثبات شده جهانی تا پایان سال ٢٠١٢ را ١٨٧.٣ تریلیون مترمکعب برآورد کرد.
میدان مشترک گازی پارس جنوبی، بین ایران و قطر قرار گرفته و منبع اصلی تولید گاز طبیعی در قطر است. حوزه پارس جنوبی ایران دارای ٤٥٠ تریلیون فوت مکعب ( حدود ١٢,٧٤ تریلیون متر مکعب) ذخایر قابل استحصال گاز طبیعی است.
قطر در کنار تولید گاز طبیعی نسبت به تولید میعانات گازی و مایعات گاز طبیعی ( NGL ) اقدام می کند. در سال ٢٠١١، اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، تخمین می زند که تولید میعانات و NGL قطر بیش از یک میلیون بشکه در روز ، از تولید نفت خام پیشی گرفته است. تحلیلگران تخمین می زنند که تا سال ٢٠١٥، تولید میعانات گازی قطر به تنهایی، از تولید نفت خام این کشور پیشی خواهد گرفت.

نفت قطر ( Qatar Petroleum - QP ) به یک اندازه و حتی بیشتر از بخش نفت خام، نقش مسلط خود را در بخشهای بالادستی و پایین دستی گاز حفظ کرده است.
تمرکز قطر در بخش توسعه گاز طبیعی متمایل است به پروژه های با مقیاس بزرگ یکپارچه مرتبط با صادرات LNG یا صنایع پایین دستی که در آنها از گاز به عنوان یک ماده خام استفاده می شود. بنا بر این، مشارکت با شرکتهای خارجی نفتی بین المللی با تکنولوژی روز و متخصص در پروژه های عظیم یک پارچه، مانند اکسون موبیل، شل و توتال از سوی قطر مورد نظر قرار گرفته است.
با این حال نفت قطر ( QP ) از سهم اکثریت خود در بیشتر پروژه های گاز حفاظت کرده است و شرکتهای غالب در بخش LNG قطر عبارتند از؛ شرکت با مسئولیت محدود عملیات قطرگاز و شرکت با مسئولیت محدود راس لفان ( راس گاز).

تولید و مصرف گاز
قطر همچنان به گسترش تولید گاز طبیعی با هدف توسعه بازارهای صادراتی خود ادامه می دهد. در سال ٢٠١١، سازمان مطالعات انرژی ایالات متحده تخمین زد که قطر نزدیک به ٥٢٠٠ میلیارد فوت مکعب ( حدود ١٤٧,٢ میلیارد متر مکعب در سال یا ٤٠٣ میلیون متر مکعب در روز ) گاز طبیعی تولید کرده است که بیش از سه برابر تولید گاز طبیعی این کشور در سال ٢٠٠٠ است.

برآورد سازمان مطالعات انرژی ایالات متحده از مصرف گاز طبیعی قطر در سال ٢٠١١ چیزی بالغ بر ٦٩٠ میلیارد فوت مکعب ( حدود ١٩,٥ میلیارد متر مکعب در سال یا ٥٣.٤ ملیون متر مکعب در روز ) است.

صادرات گاز
به گزارش سازمان مطالعات انرژی ایالات متحده، در سال ٢٠١١، قطر بیش از ٤٢٠٠ میلیارد فوت مکعب ( حدود ١١٩ میلیارد متر مکعب در سال یا ٣٢٦ میلیون متر مکعب در روز ) گاز طبیعی مایع صادر کرد که بیش از ٨٠ درصد از تقاضای LNG آسیا و اروپا را تشکیل می دهد.
در این سال ایالات متحده نیز ٩٠ میلیارد فوت مکعب ( حدود ٢,٦ میلیارد متر مکعب ) واردات LNG از قطر انجام داد که ٢٦ درصد از کل واردات LNG آمریکا را به خود اختصاص داده است.
باقیمانده صادرات گاز طبیعی قطر ( حدود ٦٨٠ میلیارد فوت مکعب معادل ١٩,٣ میلیارد متر مکعب ) نیز، از طریق خط لوله دلفین به امارات متحده عربی و عمان منتقل شده است.

GTL
فن آوری GTL ( gas-to-liquids) یا تبدیل گاز به مایع، فرایند تصفیه گاز طبیعی به سوخت های مایع مانند دیزل کم گوگرد و نفتا در میان سایر محصولات گازی است. قطر به همراه آفریقای جنوبی و مالزی یکی از سه کشوری است که دارای امکانات عملیاتی تولید و تبدیل گاز طبیعی به GTL است.
این تکنولوژی قادر است از گاز طبیعی، فراورده های میان تقطیر نفتی بدست آورد و در واقع در این تکنولوژی ئیدروکربورهای سنگین تر از سبکترین ئیدروکربور، یعنی متان بدست می آید .
در اواسط دهه ١٩٩٠، قطر چشم‎انداز تحقق بخشیدن به مزایای استفاده از GTL را به عنوان پوشش قیمت و هم به عنوان یک فرصت اضافی برای بهره‎برداری از منابع گازی خود به دست آورد.
قطر، با در نظر گرفتن ریسکی مشخص در زمانی که قیمت نفت اندک بود و همچنین چشم‌انداز تجاری نامشخص GTL، قطر مرحله جدیدی را با همکاری شرکای سرمایه‎گذار خود آغاز کرد.
قطر تعدادی از پروژه‎های ارائه‌شده بین سال‎های ٢٠٠٠ و ٢٠٠٤ را در نظر گرفت و با دو مورد به توافق رسید: ORYX GTL و Pearl GTL. ساخت Oryx GTL، اولین پروژه GTL در مقیاس تجاری در جهان، در سال ٢٠٠٣ آغاز شد و در سال ٢٠٠٧ این پروژه با ظرفیت ٣٤ هزار بشکه در سال به تولید رسید. این پروژه به صورت مشترک با ساسول آفریقای جنوبی صورت گرفت.
همچنین، کار بر روی پروژه ٢٣ میلیارد دلاری Pearl GTL، بزرگ‌ترین پروژه GTL حال حاضر جهان، در سال ٢٠٠٦ آغاز شد. پروژه Pearl GTL، متضمن قرارداد تولید مشترک بین قطر پترولیوم و شرکت شل بود که البته با ظرفیتی معادل ١٤٠ هزار بشکه GTL در روز، از مقیاس بسیار بزرگ‌تری برخوردار بود. Pearl GTL اولین محموله خود را در اواسط سال ٢٠١١ تحویل داد.
امروزه با قیمت بالای بین‎المللی نفت و قیمت اندک گاز در ایالات متحده آمریکا (که در نتیجه افزایش عرضه از محل شیل گاز روی داده است)، چشم‌انداز بازار برای GTL بسیار امیدوارکننده‎تر به نظر می‌رسد.
کشور قطر که تا پیش از این بزرگترین تولیدکنندۀ گازطبیعی مایع شده (LNG) جهان بود، از سال ٢٠١١ به بزرگترین تولیدکنندۀ GTL نیز تبدیل شد.
اهمیت خاص این پروژه در آن است که گاز آن به کارخانه یا پالایشگاه GTL می‌رود و به فرآورده‌های میان‌تقطیر نفتی و عمدتاً بنزین و گازوئیل تبدیل می‌شود.
در شرایط فعلی قطر به‌عنوان مهمترین شریک گازی ایران در پارس‌جنوبی عنوان بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده LNG و GTL جهان را یدک می کشد و حتی اخیرا به واسطه درآمدهای بالای گازی خود موفق به خرید سهام شرکت‌های بزرگ نفت جهان، همچون انی ایتالیا، شل انگلیس، توتال فرانسه شده و برای خرید سهم شرکت نفتی RWE آلمان هم خیز برداشته است.

هلیم
در حال حاضر، از پارس جنوبی با در اختیار داشتن بیش از ٢٨ درصد ذخایر گاز هلیوم جهان به عنوان بزرگترین ذخیره این گاز فوق سبک یاد می‌شود و پس از این میدان مشترک گازی بین ایران و قطر، روسیه و ایالات متحده آمریکا بیشترین ذخیره گاز هلیوم جهان را در اختیار دارند.
در سال ٢٠١٣ و به گفته وزیر انرژی قطر، این کشور پس از تبدیل شدن به بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده LNG و GTL جهان، با بهره‌برداری از تاسیسات جدید خود به بزرگترین صادرکننده گاز هلیوم در جهان نیز تبدیل شد.
تولید سالانه هر ٢ تاسیسات هلیوم یک و دو "راس گس" که برابر با ٢ میلیارد فوت مکعب ( ٥٦,٦ میلیون متر مکعب ) است، حدود ٢٥ درصد تقاضای کنونی جهان را تامین خواهد کرد.

نویسنده گزارش: پیمان جنوبی

برخی منابع:
سارمان مطالعات انرژی ایالات متحده_ Last Updated: January ٣٠, ٢٠١٣
اداره آمار و اطلاعات ایالات متحده_ LAST UPDATED ON SEPTEMBER ١٠, ٢٠١٣
مجله بین المللی نفت و گاز (Oil & Gas Journal)