نگاهی به نقش پوشش زنان ایرانی در برقراری و حفظ ارتباطات نسلی

به گزارش بولتن نیوز،محمد دشتی  در چهلمین شماره ماهنامه مدیریت ارتباطات و در یکی از مطالب پرونده « لباس به مثابه یک رسانه!» پس از شرح مفصل سفر و یافته‌های خود به 3 استان کهگیلویه وبویراحمد، خراسان شمالی و کردستان به تشریح  عوامل مؤثر در شکل‌گیری پوشش زنان ایرانی پرداخته و مشخصات و فرم و شکل پوشاک بانوان ایرانی را تشریح کرده است:

 پوشاك زنان كرد

پوشاك زنان كرد از سربند، زيرپوش، پيراهن، نيم‌تنه، قبا، روپوش و شلوار تشكيل شده است. پوشش سر زنان كرد كرمانشاهى پرپشت و از چندين دستمال بزرگ ريشه‏دار تشكيل شده است. اين دستمال‌ها را معمولاً بر دور كلاهكى كه گاه شبيه عرقچين است، مى‏پيچند. كلاهك ممكن است چند ترك يا بدون ترك و ساده باشد.

لباس آنان نيز شامل زيرپوش يا زيرپيراهني بلند قد با آستين ساده و مچ‌دار و پيراهن بلند گشاد، جليقه که تن‏پوشي بى‏آستين و با قد كوتاه و تا كمر است، نيم‌تنه که مانند جليقه كوتاه است و سراسر كناره‏هاى آن داراى نوارهاى الوان و يراق است، قباى بلند، شلوار و روپوش که چادري از پارچه ابريشمى مشكي است و در پيش روى سينه گره مى‏زنند، است و پاپوش سنتى آنان همان كفش دستباف رنگين است كه به گيوه معروف است.

 پوشاک زنان خراسان

لباس سنتي زنان خراسان شامل پيراهن زنانه معمولاً از پارچه‌هاي گل‌دار نازک دوخته مي‌شد و آن را روي زير جامه مي‌پوشيدند. پيراهن که تا روي سرين را مي‌پوشاند معمولاً با شلوار پوشيده مي‌شود. پيراهن‌هاي زنان روستايي و کارگران معمولاً کرباسي و گشاد بود و پيش از آنکه جوراب‌هاي ماشيني به بازار آيد جوراب را خود زنان و دختران با ميل مي‌بافتند که نخي، پشمي يا کرکي بود که رنگ‌هاي متفاوت داشت و بالاپوش معروف که زنان آن را روي سر مي‌اندازند و از فرق سر تا پشت را مي‌پوشانند. چادر عبايي از دو قسمت تشکيل مي‌شود: پایين‌تنه آن مانند دامن بلندي است که با بندي به کمر بسته مي‌شود و بالاتنه آن را روي سر مي‌اندازند، بدان سان که سر و بالا تنه را مي‌پوشانيد.

 پوشاك زنان گيلان

پوشاك بانوان گيلك داراى تنوع و جلوه خاصى است. از بين آنها پوشاك زنان قاسم‏آباد، شاخص‏ترين پوشاك از لحاظ تنوع و سليقه در منطقه است. چارقد زنان اين منطقه، تزئيناتى از نوارهاى الوان در قسمت جلو دارد و از پارچه مشكى تهيه مى‏شود و با شيوه خاصى به سر زنان بسته مى‏شود.

شلوار زنان گيلان بلند و چين‏دار است. چادر بانوان گيلانى بسيار جالب است. پارچه اين چادرها را خود زنان اين منطقه مى‏بافند. جنس چادر معمولاً از نخ پنبه و ابريشم است كه با نقوش بومى با طرح‌هاى بسيار زيبا بافته شده است. كلاه خانم‌هاى كوهپايه كوهستان مانند كلاه زنان كرد عرقچين است و اغلب از پارچه‏هاى سوزن‌‏دوزى تهيه مى‏شود.

 پوشاك زنان مازندران

پوشاك زنان مازندران شامل سربند که به شكل سه‏گوش و سفيد تهيه مى‏شود، روسرى، پارچه‏اى است چهارگوش و معمولاً به رنگ سفيد كه آن را به صورت دولا بر سر مى‏گذارند و دو طرف آن را در زير گلو سنجاق مى‏زنند يا با منجوق زيوردار، بند مى‏كنند، پيراهن با آستين بلند، جليقه، شليته كوتاه و پرچين، شلوار ساده، جوراب پشمى، كفش و چادر است.

 پوشاك زنان آذربايجان شرقى

پوشاك زنان اين ديار شامل سربند، روسري، پيراهن‌هايي شبيه زنان بختيارى و زيرپوش آنها مانند پيراهن بانوان كرد است، جليقه ساده و سکه‌دوزي شده، شلوار ساده و بلند و کفش است.

 پوشاك زنان بختيارى

بختياري‌ها در لرستان زندگى مى‏كنند، بنابراين تحت تأثير آداب و رسوم لرى هستند و پوشاكشان به لرى نزديك‌تر و شبيه‏تر است. چادر بانوان بختيارى مشخص‏كننده پوشاك زنان بختيارى است كه از جنس پارچه تورى و گاه مزين به تارها و نقش‌ها و حاشيه‏هاى زرين است. حاشيه و كناره‏هاى چادر زنان بختيارى اغلب به وسيله زر و زيور و سكه‏هاى مختلف تزيين مى‏شود. پوشش زن بختيارى آميخته‏اى از پوشاك همسايگان خود به ويژه اصفهاني‌هاست.

نوع تركيب رنگ‌ها و شكل هندسي مردمان سرزمين چهارمحال و بختياري برگفته و الهام‌گرفته از طبيعت است و اين نوع لباس آينه‌اي بر باور اعتقادي، صنعت و هنر آنهاست و علاوه بر خوداتكايي اقتصادي و توليد آفرينش هنر و صنايع دستي است.

 پوشاك زنان قشقايى

پوشاك قشقايى‏ها مشخص، متنوع و مختص قشقايى‏ها است. این نوع از پوشاك بسيار موقر، باشكوه و مجلل است. پوشش زنان قشقايى مانند پوشاك بختيارى‏ها رنگين، بانشاط و ساده و شامل كلاهكي نظير كلاهك زنان بختيارى، روسرى که پارچه‏اى سه‌گوش و لچكى بزرگ است. این نوع از پوشش همچنین شامل پيراهني داراى دامن بلند، نيم‌تنه نواردوزى شده، شلوار گلدار و پاپوش است.

 پوشاك زنان بلوچ

مردم سخت‏كوش اين سامان در قبايل بسياری پراکنده هستند. هنر سوزن‏دوزى زنان اين خطه بى‏نظير است. پوشاك عمده زنان بلوچ از سربند که از پارچه يا مخمل تهيه مى‏شود و كلاهكى شبيه نيم‏تاج روى آن قرار مى‏گيرد، پيراهن که غالباً در قسمت سينه و سر دست سوزن‏دوزى بسيار زيبايى مى‏شوند، شلواري با دم پاي تنگ و سوزن‌دوزي شده، قبايي به شكل راسته و ساده با آستين‌هاى بلند و يقه گرد و در روى همه پوشاك خود چادر تشكيل مى‏شود.

 پوشاك زنان تركمن

ايل‌هاى تركمنى عموماً پوشاك تزيين شده و زيبايى دارند. این پوشاک از لحاظ برش ساده اما چشمگير است. زنان تركمن عموماً هنر قالى‏بافى داشته و مهارت خاصى در زمينه هنرهاى قالى‏بافى و سوزن‏دوزى دارند. پوشاك اين زنان هنرمند از كلاهي به شكل استوانه و نسبتاً بلند که روى آن را اغلب از پارچه ساده و ابريشمى به رنگ قرمز با دنباله چين‏دار و بلند مى‏پوشانند، پيراهن با برشى ساده، شلواري که دم‏پاى آن از قسمت مچ تنگ‏تر است و قباى سوزن‏دوزى‌شده بلند، روسرى ابريشمى بزرگ، جوراب پشمى و كفش تشكيل يافته است.

 پوشاك زنان خوزستان

امروزه مردم اين سرزمين از پوشاك معمولى استفاده كرده و از خود پوشاك مشخصى ندارند. پوشاك روستاييان و ايل‌هاى اين ناحيه مخلوطى از پوشاك كردها، لرها، بندري‌ها و اعراب مجاور است. زنان خوزستان به دليل گرماى زياد اين منطقه از پوشاك معمول مردم و از يك پيراهن بلند و گشاد و شلوار و سربند محلى استفاده مى‏كنند.

 پوشاك ساحل‏نشينان

پوشاك ساحل‌نشینان جنوب كشور به پوشاك بندرى مشهورند. پوشاك ساكنين اين منطقه غالباً دست‌خوش سليقه‏هاى مختلف بوده است. زنان بندرى در جنوب ايران داراى پوشاك سبك‏وزن و چادر تورى سياه هستند. پوشاك زنان بندرى از 7 يا 8 تكه لباس تشكيل شده كه شامل سربند که پارچه‏اى است سه گوش آستردار در رنگ‌هاى مختلف كه بر سر مى‏نهند، روسرى از تورى و به شكل مستطيل از رنگ‌هاى مشكى و بنفش ساده يا داراى گل‌هاى زركوب که در زير سربند روى سر گذارده مى‏شود، پيراهن ساده و راحت تا حوالي زانو با آستني‌هاي فراخ و راسته، شلوار با دم پاي تنگ، كفش از نوع صندل که تسمه اين كفش‌ها در لاى انگشتان قرار مى‏گيرد، چادرهاى تورى، روشن، گلدار و يا تيره زيوردار و نقاب از جنس پارچه مشكى يا چرمى ظريف به شكل نيم‌دايره و به اندازه پهناى صورت است.

 عقب‌نشینی رنگ‌ها و طرح‌ها از شهرها به دامنه طبیعت!

خلاصه کلام آنکه رنگ و طرح‌های پدید آمده در زمینه اجتماعی جامعه ایرانی که همانند طبیعت چهارفصل آن در گوناگونی و تنوع بی‌نظیر هستند، حالا از دامنه پرهیاهوی شهرها به پیچ و خم قبایل و عشایر ایران پا پس کشیده است. دیگر در کمتر مدرسه‌ای از مدارس ایرانی حتی در مناطق بومی و عشایری ایران شاهد پوشیدن لباس‌های بومی و سنتی آن منطقه هستیم. اگر چه هنوز هم اقوام اصیل و با پیشینه و فرهنگ کشورمان به‌خصوص در مناطق مرزی با پوشیدن لباس‌های سنتی و اصیل خود بر قومیت ایرانی و هویت تاریخی خود پای می‌فشرند، اما رانده شدن این نوع از پوشاک به حاشیه، خطری است که هویت و پیشینه بسیاری از اقوام اصیل ایرانی را تهدید می‌کند. نسل امروز ما ضمن فاصله گرفتن از نشانه‌های تمدنی خود ازجمله پوشاک ایرانی، در معرض خطر گسستگی نسلی، بیش از چیزی که اکنون او را تهدید می‌کند، قرار دارد. لذا به نظر می‌رسد برنامه‌ریزان و مدیران این بخش باید ضمن آسیب‌شناسی و شناخت تهدیدهای این حوزه زمینه بهره‌گیری بیشتر از این نشانه تمدنی را به عنوان یک سنبل هویتی و عامل جذاب هنری و فرهنگی و اجتماعی مورد توجه قرار دهند.

 متن کامل این گزارش را از اینجا تهیه و مطالعه فرمائید.