با آمدن روحانی، دشمنی عربستان نسبت به ایران برطرف می شود / تفاوت بین روحانی و احمدی نژاد تفاوت بین "کوکا کولا و پپسی" است

منافع هر دو کشور در گرو گفتگو با یکدیگر است : عربستان سعودی از ایران می خواهد به آنچه که دخالت در کشورهای عربی تلقی می شود - یعنی حمایت از شیعیان و یا متحدانشان در سوریه، عراق، لبنان، بحرین، یمن و همچنین در داخل کشور عربستان سعودی - پایان دهد

تهران هم از ریاض می خواهد تا از اصرار بر اقدام نظامی علیه سایت های اتمی ایران و کمک به تحریم های غرب از طریق افزایش عرضه نفت به جبران نفت خام تحریم شدۀ  ایران دست بردارد. دو طرف یعنی روحانی و ملک عبدالله پیش از این به برقراری صلح در منطقه تمایل نشان داده اند.

روحانی در سمت رئیس شورای عالی امنیت ملی ایران در سال 1998، تمام شب را با برادر مرحوم ملک عبدالله، و وزیر سابق کشور سعودی، شاهزاده نایف، به مذاکره نشست تا پس از سال ها اصطکاک در خصوص توافق نامه ای امنیتی با سران این کشور مذاکره کند.

دراثنای امضای این قرارداد، ملک عبدالله تصمیم گرفت از سوء ظن عربستان سعودی و ایالات متحده مبنی بر اینکه تهران در بمباران سال 1996پادگان آمریکایی ها در شهر آل خُبار عربستان دست داشته چشم پوشی کند. ایران نیز خاطرات تلخ حج سال 1987 که یادآور کشته شدن صدها تن از زائران ایرانی در درگیری با نیروهای امنیتی عربستان بود را کنار گذاشت.

 رابرت جردن، که از سال 3–2001 سفیر آمریکا در ریاض بوده می گوید: "ملک عبدالله زمانی با روحانی آشنائی داشته و فکر می کنم آنها رابطه ای مناسب و معقولی با هم داشته باشند، که بسیار بهتر از رابطه وی با احمدی نژاد خواهد بود. آنها توانایی برقراری ارتباط و ایجاد احترام متقابل را خواهند داشت.

اما در عین حال که این پیشینه ممکن است ، چیزی بیشتر از گشاده روئی نسبت به همکاری از سوی دو طرف را نشان دهد ، تحلیلگران و مقامات منطقه ای و دیپلمات ها برای ایجاد روابط حسنه میان دو این کشور شانس کمی قائلند.

در حال حاضر شرایط بسیار نا خوشایندتر از 15 سال پیش است یعنی زمانیکه قرارداد امنیتی فوق مورد موافقت قرار گرفت و منطقه درگیر جنگ و شورش داخلی بود.

منوچهر متکی وزیر خارجۀ وقت ایران در ماه مارس 2009، در تلاش برای کاهش تنش های موجود بین کشورهای رقیب از ریاض دیدن کرد ، اما دیدار وی با ملک عبدالله، چندان خوب پیش نرفت.

عبدالله چند روز بعد به جان برنان، مشاور بخش مبارزه با تروریسم ایالات متحده گفته بود که به وزیر امور خارجۀ ایران گفته : «شما ایرانیان حق هیچگونه دخالت در امور اعراب را ندارید".

با توجه به نامه ای که توسط ویکی لیکس منتشر شده گویا ملک عبدالله به برنان گفته: "هدف ایران ایجاد مشکل است ... بی شک چیزی ناپایدار در مورد آنها وجود دارد ... خدا ما را از شر آنها حفظ کند".

در ایران، سیاست خارجی بیشتر توسط مقام معظم رهبری، آیت الله علی خامنه ای تعیین می شود ، و این یعنی بعید است انتخاب روحانی که مواضع اساسی تهران را تغییر دهد.

علی اکبر صالحی، وزیر امور خارجه دولت قبلی ایران در مصاحبه ای با خبرگزاری مهر، با بیان این جمله که "آیا ممکن است کسی بدون نظر رهبری کاری بکند و یا چیزی بگوید؟" می افزاید که او از سفر به ریاض منع شده است.

ریاض امیدوار به نظر نمی رسد. عبدالله عسکر، رئیس کمیته امور خارجه در شورای شبه مجلس عربستان سعودی، تفاوت بین روحانی و احمدی نژاد را با تفاوت بین "کوکا کولا و پپسی" مقایسه می کند.

او به خبرگزاری رویترز گفته: " فکر نمی کنم او مانند احمدی نژاد رفتار کند و با لحنی خصمانه سخن بگوید. اما وقتی پای مسائل اصلی در میان باشد به تصور من او نیز مجبور خواهد بود در چارچوبی حرکت کند که توسط رهبر معظم انقلاب ایران طراحی شده است."

روزنامۀ سعودی گزت عربستان در سرمقالۀ هفته گذشتۀ خود نوشته : "تهران همان ترفندهای قدیمی را در پیش می گیرد اما اینبار با یک جادوگر جدید."

ادای احترام به دشمنان

برای عربستان سعودی، هر گونه بهبود در روابط دو کشور به قطع حمایت ایران از اسد بستگی دارد، فردی که حمله به مناطق تحت کنترل شورشیان از دید وزیر امور خارجۀ این کشور ، شاهزادۀ سعود الفیصل، برادر زاده ملک عبدالله، به نسل کشی تشبیه شده است.

این حرکت به احتمال زیاد خط قرمز رهبران ایران خواهد بود ، که گویا سوریه را به منزلۀ حلقه کلیدی ظرفیت خود برای گسترش نفوذ بر سرتاسر خاور میانه تا لبنان و مرزهای اسرائیل می دانند.

چیزی که ایران را بیش از سیاست عربستان سعودی در سوریه آزار می دهد و موجب تحریک رهبران این کشور می شود تصمیم سال گذشتۀ ریاض مبنی بر افزایش صادرات انرژی به جبران نفتی است که به خاطر تحریم ایران از بازارهای کاسته شده، و به طور موثر به تاسی از تحریم های غربی صورت می گیرد.

ناصر سودانی، معاون رئیس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی ایران در ژانویه 2012 ، ضمن اظهار نظر در خصوص عرضۀ بیشتر نفت عربستان گفته: " آنها به جای خدمت به مسلمانان، به دشمنان مسلمانان ادای احترام می کنند و درجانب آنها را می گیرند."

و در مورد امور داخلی، عربستان سعودی ایران را به تلاش برای دامن زدن به مشکلات موجود میان اقلیت شیعۀ خود ، همچنین به ایجاد یک حلقه جاسوسی در داخل این کشور و تلاش برای ترور سفیر عربستان در واشنگتن متهم می کند. تهران تمامی این اتهامات را رد کرده است.

این خصومت به سال 1979باز می گردد ، زمانی که ایران برای صدور انقلاب اسلامی خود به شیعیان سرتاسر خاور میانه، از جمله در عربستان سعودی تلاش می کرد، و توازن قوای منطقه ای را مورد تهدید قرار می داد.

 پس از آن عربستان سعودی و دیگر کشورهای خلیج فارس، با کمک هم برنامه ای را طراحی کردند که تهران آن را به عنوان میثاق با شیطان قلمداد می کند: پس از حملۀ صدام حسین به ایران در سال 1980، آنها با جانبداری از وی ، به مدت هشت سال هزینۀ جنگ صدام با ایران را تامین مالی کردند در حالی که او از سلاح های شیمیایی برعلیه نیروهای نظامی و غیرنظامیان ایرانی استفاده می کرد.

پس از سرد شدن آتش این فتنه ، پروژۀ سرنگونی صدام به رهبری آمریکا در سال 2003 ، جنب وجوشی جدید برای دامن زدن به آتش اختلاف میان عراقی های سنی و شیعه به راه انداخت، و ریاض و تهران نیز هر یک از یکی از طرفین متخاصم حمایت کردند.

کنکاش های خصمانۀ آنها طی سال های اخیر بیشتر جنبۀ فرقه ای به خود گرفته است. هر دو کشور رفتارشان را مبتنی بر دستورات اسلام و روحانیت توصیف می کنند و هر یک دیگری را به دیدۀ تحقیر می نگرد.

امروز، حاکمان فارسی زبان ایران  ازشیعیان سرتاسر جهان عرب ، از جمله دولت و شبه نظامیان عراق، حزب الله لبنان، معترضان بحرینی که علیه خانوادۀ حاکم سنی در این کشور مبارزه می کنند و شورشیان حوثی یمن پشتیبانی می کنند. رئیس جمهور سوریه، بشار اسد هم اهل فرقۀ علوی، یکی از شاخه های مذهب شیعه است.

عربستان سعودی، خواستگاه اسلام  و هوادار محافظه کارترین مکتب سنی ، یعنی وهابیت نیز در هریک از این مناقشات منطقه ای از جناح مقابل ایران حمایت می کند.

مکتب وهابیه، مذهب شیعه را رافضی ، مبتنی بر فساد و بدعت آمیز می داند . اولین پیروان بدوی این مکتب با حمله به عراق در قرن 18ام ، زیارتگاه این فرقه را ویران کردند.

ملک عبدالله تلاش زیادی بکار گرفته تا این دیدگاه را تعدیل کند. او سال گذشته گفت  قصد دارد مرکزی در ریاض برای بررسی تفاوت میان فرقه ها تاسیس کند. اما گزارش ها حاکیست که او خود به انتقاد از شیعیان می پردازد و آنها را برای پرستش گنبدها، مجسمه ها و افراد سرزنش می کند"این گفته در سال 2006 در وبسایت  ویکی لیکس ثبت شد.

شیعیان نیز به نوبه خود، وهابیت را یک عقیده خطرناک و افراطی  می دانند، که هیزم به تنور فرقه گرایی نظامی می ریزد. جنگ علیه اسد، جای پای جدیدی برای ستیزه جویان القاعده و سنی مذهب ایجاد می کند، همان ها که از الهیات و علوم و حکمت الهی برای توجیه حمله به علویت و شیعیان غیرنظامی در سوریه و عراق بهره می برند.

تحلیلگری به نام محمد صادق حسینی در مصاحبه ای در ماه ژوئیه با خبرگزاری محافظه کار فارس ایران ، با اشاره به حمایت ریاض از مخالفان سوریه گفته : "عربستان سعودی یک القاعده جدید ایجاد کرده است."

دیپلمات های خلیج فارس می گویند ریاض بسیار تلاش کرده تا از رسیدن سلاح و یا پول این کشور به دست گروه های اسلام گرای مبارز در میان ائتلاف شورشیان سوریه جلوگیری کند.

حال که بعید به نظر می رسد روحانی تغییری در سیاست های ایران ایجاد کند ،روش هایی که عربستان سعودی به تلخی با آنها مخالف است ، پس چشم انداز اندکی برای پیشرفت و بکارگیری لحنی عمومی و دوستانه تر باقی می ماند.

علی انصاری، استاد تاریخ ایران در دانشگاه سنت اندروز بریتانیا می گوید: "سطح آسیب های وارده ظرف 8 تا 10 سال گذشته فوق العاده است. این امر خود این سوال را در اذهان ایجاد می کند که آیا  ایرانی ها تصور می کنند می توانند با ظاهر سازی از این آسیب ها رهایی یابند و یا مایل به ایجاد تغییرات واقعی هستند. ".

با این حال، چگونگی رفتار ایران از جمله بکارگیری زبان آشتی جویانه تر در رسانه ها در مورد بحرین و دیگر کشورهای خلیج فارس و پایان دادن به حمایت از گروه های یمنی ممکن است اوضاع را کمی آرام تر کند.

جردن، سفیر سابق آمریکا در ریاض گفت: "سوریه شاید پلی دور از دسترس باشد، خیلی دور ، اما قطعا این امکان وجود دارد که آنها بتوانند در مورد وضعیت شیعیان بحرین به نوعی درک تجربی برسند .این ولیعهد نشین در حال حاضر برای مذاکره در موقعیت بهتری قرار دارد و ممکن است مایل به مشارکت در رسیدن به نوعی راه حل باشد."

دیپلمات های خلیج فارس هنوز هم می گویند که حتی در مورد مسائل جنبی هم انتظار پیشرفت چندانی ندارند و احتمال کمی وجود دارد که ریاض در برابر پیشنهادهای ایران - بدون تغییر اساسی در سیاست های کلان این کشور - از خود انعطاف نشان دهد.

اما حتی چنین شک و تردید ریشه داری هم نتوانست اصلاح طلبان ایران را از تشویق روحانی به کشیدن شاخه های زیتون تا عربستان سعودی، باز دارد، سیاستی که توسط رئیس جمهوران سابق ایران، اکبر هاشمی رفسنجانی و محمد خاتمی دنبال می شد.

سعید حجاریان ، اصلاح طلب ایرانی در مصاحبه با روزنامه ای در ماه جاری می گوید :"وضعیت در سوریه بقدری پیچیده شده که جهان اسلام را در عمل به دو شقه تقسیم کرده و کار به جایی رسیده که نوعی جنگ نیابتی در حال وقوع است."

او می افزاید: " باید به آنها نشان دهیم که این جنگ میان شیعه و سنی نیست. و باید با تمام قدرت طرفین این دعوا را از تحریکات مذهبی دور نگاه داریم."