قبرستان بقیع در 110 سال قبل/ عکس

از زمان پیامبر(ص) تا همین امروز، بسیاری از مسلمانان را که در مدینه از دنیا می‌رفتند، در بقیع به خاک می‌سپردند و هم‌ اکنون نیز قبرستان عمومی مدینه به شمار می‌رود.

قبرستان بقیع، مدفن چهار امام شیعه امام حسن مجتبی(ع)، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع)، «فاطمه بنت اسد» مادر امام علی(ع)، همسران پیامبر(ص) ام‌سلمه، ماریه و ...، «ام‌البنین» مادر حضرت عباس(ع)، عقیل بن ابیطالب، «عبدالله بن جعفر» همسر حضرت زینب، و بسیاری از صحابه پیامبر نظیر عثمان بن مظعون (این شخص با عثمان بن عفان، خلیفه سوم تفاوت دارد)، ابوسعید خدری، همچنین عقیل بن ابیطالب، «عبدالله بن جعفر» همسر حضرت زینب، مقداد بن اسود، عباس ‌بن عبدالمطلب، اسماعیل فرزند امام صادق(ع)، عاتکه و صفیه عمه‌های پیامبر(ص)، جابر بن عبدالله انصاری، شهدای واقعه حره، حسان بن ثابت و ... است.

قبرستان بقیع در گذشته به این شکل نبوده و بر اساس کتب تاریخی، بیشتر قبور دارای بارگاه و ضریح بوده‌اند تا اینکه در هشتم شوال 1344 هجری قمری (1926 میلادی)، وهابی‌های کوردل سعودی به دلایل واهی تمامی گنبدها و قبه‌های موجود را تخریب کردند.

حجت‌الاسلام رسول جعفریان، استاد تاریخ اسلام درباره کتاب تازه منتشر شده «مصور فی الحج» که در آن عکس‌های بی‌نظیری از مکه و مدینه منتشر شده، به وبگاه حج گفته است: در سال 1904 میلادی یک کارمند عالی‌رتبه وزارت العدل مصر با نام محمد افندی السعودی که البته هیچ ربطی به سعودی‌ها نداشت به حج اعزام شد. وی مرید سید جمال‌الدین اسدآبادی و شیخ محمد عبده بود.

افندی در این سفر حج همراه ابراهیم رفعت پاشا امیر الحاج مصری به حج آمد. دوربین داشت و ضمن گرفتن عکس‌های نفیس گزارشی هم از این سفر نوشت. اکنون آن گزارش به همراه تصاویر وی در کتابی با نام «مصور فی الحج» منتشر شده و اثری بسیار نفیس پدید آمده است.

وی دو سفر آمده و در سفر دوم تجهیزات بهتری برای عکاسی آورد و آثار با ارزشی از خود بر جای گذاشت. او می‌گوید که در این کار تحت تأثیر توصیه‌های شیخ محمد عبده بوده که از وی خواسته است تا اطلاعات تاریخی در باره حرمین را هم ضمیمه کار خویش سازد.

آنچه در این کتاب آمده بر اساس یادداشت‌های محمد افندی سعودی نوشته شده است. از این مطالب معلوم می‌شود که او قدم به قدم گزارش‌های دقیقی از وضعیت نوشته بوده است. با این حال مهم تصاویر قدیمی است که می‌تواند جنبه‌های مختلف حج را در این دوره نشان دهد.

برخی از این عکس‌ها می‌تواند توصیفاتی که ما از کاروان حج داشته‌ایم کامل کند. این که چطور هزاران نفر به صورت یک کاروان بیابان‌ها را طی می‌کردند، امری است که تصورش برای ما دشوار است. اما این عکس‌ها به خوبی این وضعیت را نشان می‌دهد:

یکی از نفیس‌ترین عکس‌ها از ضریح حمزه سید الشهداء است، عکسی که تا به حال دیده نشده است. تصویر خود محمد سعودی هم در آن دیده می‌شود:

عکسی هم از بقیع که دست‌کم بنده تاکنون آن را ندیده بودم: