محاسبه نفس؛ راهکار امام علی (ع) برای خوشبختی

به گزارش بولتن نیوز، در آیین آسمانی اسلام و بر اساس سفارشهای موکد ائمه معصومین (ع) و اولیای الهی، محاسبه نفس نسبتبهگناهان و خطاهای گذشته و نیز محاسبه وضعیت اعمال روزانه و شبانهبهعنوان یک عمل ضروری و ابتدایی برای هر فرد مومن سفارش شده است، این سفارش در صورتی که به طور مداوم صورت پذیرد می تواند فرد را در سیر و سلوک معنوی یاری داده و او را در مسیر نزدیکی به پروردگار مهربان، کمکی شایسته نماید.

پیامبر اکرم (ص) خطاب به ابوذر می فرمایند :" ای ابوذر! زیرک و با کیاست کسی است که نفس خویش را ادب کند و برای زندگی بعد از مرگ تلاش کند و ناتوان کسی است که از نفس و خواهشهای آن پیروی کند و با آن حال از خداوند آرزوهایی داشته باشد" و چه راهکار ارزشمندی برای تربیت نفس بهتر از محاسبه روزانه آن، محاسبه نفس نوعی خودارزیابی است که فرد می تواند با آن در مسیر تربیت خویش نقشی اساسی داشته باشد و این مهم فقط برای اشتباهات و کاستی ها نیست ، در این زمینه مرحوم نراقی در جامع السعادات می‏فرماید:" . . . شکر نماید خداوند را اگر واجبات را انجام داده و معصیتی از او صادر نشده و شکر زیادتری نماید اگر موفق به بعضی اعمال خیر و مستحبی شده است ." در محاسبه نفس هم تشویق است و هم تنبیه و تنها به بُعدهای اشتباه توجه نخواهد شد .

علامه طباطبایی در پاسخ به جوانی که از ایشان دستور اخلاقی می خواهند ، می فرمایند : براي موفق شدن لازم است همتي برآورده و توبه نموده، به مراقبه و محاسبه بپردازید. به اين نحو كه:هر روز طرف صبح كه از خواب بيدار می شويد، قصد جدّي كنيد كه هر عملي پيش آيد، رضاي خدا (عزّ اسمه) را مراعات خواهم كرد.
آن وقت در هر كاري كه مي‌خواهيد انجام دهيد، نفع آخرت را منظور خواهيد داشت، به‌طوري كه اگر نفع اُخروي نداشته باشد، انجام نخواهيد داد، هر چه باشدو همين حال را تا شب وقت خواب ادامه خواهيد داد. وقت خواب، چهار- پنج دقيقه‌اي در كارهايي كه روز انجام داده‌ايد، فكر كرده و يكي‌ يكي از نظر خواهيد گذرانيد، هر كدام مطابق رضاي خدا انجام يافته، شكر كنيد و هر كدام، تخلف شده استغفار كنيد و اين رويه را هر روز ادامه دهيد. اين روش اگر چه در بادي (اوّل) حال، سخت و در ذائقه نفس تلخ مي‌باشد، ولي كليد نجات و رستگاري است.

با مداقّه در پاسخ حضرت علامه(ره) می توان مراحل 4 گانه محاسبه نفس را دریافت که مطابق کتابهای اخلاقی بدین شرح است:

1) مشارطه : صبح انسان با خودش شرط كند كه آن روز، اعمالش خدایی باشد و برای او.

2) مراقبه: در طول روز مراقب خود و اعمالش باشد که بر عهد صبحگاهی اش استوار بماند

3) محاسبه: آخر شب، به حساب كارهاى خود برسد( كه چه میزان به وظایف خویش عمل كرده است؟اگر خوبی کرده ایم شکر کنیم و اگر کوتاهی داشته ایم به فکر جبرانش باشیم)

4) معاتبه : جبران اشتباهات و کوتاهی ها( استغفار، یا برای مثال روزه گرفتن و قرآن خواندن و ...)

فردی که در پی محاسبه نفس است سراغ از تمامی حقوقی خواهد گرفت که باید ادا نماید، از حق الله و حق النفس تا حق الناس که باید با دقت تک تک آنها را مرور کند و مطابق آموزه های دینی ، تلافی کند، به ویژه آسیبهای حق الناسی را باید با دقت تمام مورد نظر قرار دهد و حقوقشان را ادا نماید.

آموزه های اسلام هر یک دریایی از زیبایی هستند که با تامل و تدبر بیشتر، می توان به جنبه های عمیق تری از این زیبایی ها دست یافت، محاسبه نفس نیز یکی از والاترین این آموزه هاست و این چنین است که امیرمؤمنان علی (ع) می فرمایند: هركه نفس خود را محاسبه كند، خوشبخت شود.