سلاح‌های شیمیایی و میکروبی، از دیروز تا امروز

خانه‌ات را خراب نمی‌کند؛ این سلاح تنها انسان‌ها را می کشد. دیوارهای شهر سالم بود اما خبری از ساکنانش نبود.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از جبهه جهانی مستضعفین- ۸ تیرماه سالروز بمباران شیمیایی سردشت و روز مبارزه با سلاح‌های شیمیایی و میکروبی است. همین مسأله بهانه‌ای شد تا نگاهی به تاریخچه استفاده از این گونه سلاح‌ها توسط دولت‌های مختلف و پیامدهای آن بیندازیم.

تعریف سلاح شیمیایی

جنگ‌افزارهای شیمیایی ابزارها یا موادی هستند که به وسیله آن‌ها انسان‌ها و یا موجودات زنده را هدف قرار می‌دهند. در اثر تماس مستقیم این مواد با هر قسمت از بدن جاندار، بدن وی آلوده شده و جاندار به انواع بیماری‌ها مبتلا می‌شود. این مواد می‌توانند به صورت جامد، مایع و یا گاز استفاده شوند.

به عبارت دیگر عوامل شیمیائی به ترکیباتی اطلاق می‌گردد که در صورت کاربرد مؤثر علیه انسان، حیوان یا گیاه، منجر به مرگ یا ضایعات قابل توجه دائمی یا موقتی در ساختار اندامی آن‌ها می‌شود.

جنگ‌افزارهای شیمیایی از نظر نظامی به ۶ گروه سمی و کشنده، ناتوان‌کننده، استفاده برای کنترل اغتشاش‌ها، دودزا، ضد گیاه و شعله‌ها و آتش‌زا تقسیم می‌شوند.

تاریخچه استفاده از سلاح‌های شیمیایی و میکروبی

اولین بار در سال ۱۷۶۳ ميلادي آمريکايي‌ها سلاح شيميايي را عليه سرخپوستان که صاحبان اصلي سرزمين آمريکا بودند، به کار گرفتند.

در جنگ جهاني اول (سال ۱۹۱۵ ميلادي) سلاح شيميايي از سوي نيروهاي آلماني به کار گرفته شد و سپس ديگر کشورها استفاده از آن را در برنامه‌هاي جنگي خود گنجاندند. آلمانی ها در 22 آوریل 1915 در منطقه یپرس در مرز بلژیک، با بکارگیری 168 هزار تن گاز کلر حدود 5000 نفر از سربازان انگلیسی و فرانسوی را کشتند. این روز به نوعی روز تولد جنگ شیمیایی نام گرفت.

باز هم آلمانی پیشتاز بودند و برای اولین بار در سال 1917 گاز خردل را به کار گرفتند. در طول جنگ جهانی اول مجموعا 124200 تن مواد شیمیایی مورد استفاده قرار گرفت که در اثر آن حداقل 90.000 نفر کشته و نزدیک 1.000.000 نفر هم مجروح شدند. البته منهای اثرات طولانی مدتی که این مواد شیمیایی بر بدن انسان ها و نسل های آینده گذاشته است.

پس از جنگ جهاني دوم، انگليسي‌ها درسال ۱۹۵۱ ميلادي از ماده «فتيوتوکسين» در مالايا عليه استقلال‌طلبان اين سرزمين استفاده کردند. آمريکا در جنگ ويتنام، کامبوج و لائوس، مواد شيميايي و ميکروبي را به کار برد.

آمریکایی‌ها نیز در جنگ ویتنام هزاران تُن عامل نارنجی را بر روی جنگل‌های منطقه ریختند تا مخفی‌گاه ویت کنگ‌ها ر به بیابان تبدیل کنند. بخش عمده این ماده را نیز آلمان‌ها در اختیار آمریکایی‌ها قرار دادند. تحت تاثیر این ماده مهلک دی‌اکسین‌دار هنوز پس از ده ها سال سال، در ویتنام بچه‌های معلول به دنیا میایند. در سال ۱۹۷۹، ارتش شوروي (سابق)، در اشغال افغانستان از اين گونه سلاح‌ها استفاده کرد. رژيم نژادپرست آفريقاي جنوبي در ۸ مارس ۱۹۸۳ ميلادي از يک نوع ماده سمي عليه نيروهاي سواپو در ناميبيا بهره گرفت.

همچنین رژيم بعث عراق، در طول جنگ تحميلي به طور مکرر از انواع سلاح‌هاي شيميايي استفاده کرد.

استفاده عراق از سلاح شیمیایی علیه ایران

دولت عراق در زمان صدام حسین به شکل گسترده‌ای از سلاح‌های شیمیایی علیه ایران استفاده کرد. از حدود سال ۱۳۵۵، رژیم عراق با جمع‌آوری برخی از استادان دانشگاه و صرف بودجه لازم، به جمع‌آوری اطلاعات درباره سلاح‌های شیمیایی ـ میکروبی و رادیواکتیو پرداخت و در هر سه زمینه موفقیت‌هایی را به دست آورد.

صدام حسین از سال ۱۹۸۴ به بعد به طور گسترده از تابون استفاده می‌کرد، اما این ماده گران بود و پیدا کردن مواد لازم برای ساخت آن هم سخت بود.

او بعدها بیشتر به سراغ گاز «وی ایکس» رفت که قدرت و دوام بیشتری داشت. او در سال ۱۹۸۸ حدود ۴ تن از این گاز را در اختیار داشت، اما ماده شیمیایی که در حجم وسیع‌تری در دسترس او قرار داشت، «گاز سارین» بود.

صدام حسین از گاز خردل نیز بسیار بهره برد، چرا که این گاز اثرات دراز مدتی نظیر کوری، انواع سرطان، ناباروری و نقص عضوهای پیش از تولد داشت.

اولین باری كه ارتش عراق از سلاح شیمیایی در جنگ استفاده كرد به ۲۷ مهرماه ۱۳۵۹ در منطقه جنوب استان خوزستان برمی‌گردد. در این سال عراق چهار بار از سلاح شیمیایی از نوع تاول زا (گاز خردل) استفاده كرده كه ۱ مصدوم و ۲۰ شهید به دنبال داشت.

اعتراض ایران به این اقدام غیرانسانی عراق سبب شد تا رادیوی رسمی عراق این اتهام را انکار نمود. ولی در طول عملیات رمضان و خیبر بمب‌های شیمیائی تولید عراق به کمک توپ‌خانه و هواپیما به شکل گسترده‌ای مورد استفاده قرار گرفت.

در واقع عراقی‌ها نه‌ تنها خط دفاعی رزمندگان ایران را با سلاح‌های شیمیائی می‌شکستند، بلکه از طیف گسترده‌ای از این سلاح‌ها علیه شهروندان غیرنظامی نیز استفاده می‌کردند.

توسل عراق به سلاح‌های شیمیایی به طور محدود، از زمان آزادسازی خرمشهر به کاربرد گسترده آن را پس از پیروزی‌های بزرگ ایران و شکست نیروهای عراق به ترتیب در عملیات‌های والفجر ۲، والفجر۴، خیبر و بدر منجر شد.

مناطق مورد حمله شیمیایی عراق

مناطق عملیاتی شمال غرب (والفجر ۲)، روستاهای مجاور و حاج عمران، مریوان، بانه و روستاهای مجاور، پیرانشهر، نودشه، سردشت، منطقه عملیاتی طلائیه، جزایر مجنون از جمله مناطقی بودند که تحت حمله شیمیایی قرار گرفتند.

آثار و پیامدهای استفاده از سلاح‌های شیمیایی

این سلاح‌ها بر اساس اثرات مختلفی که بر بدن افراد می‌گذارد، به ۳ دسته تقسیم بندی می‌شوند:
- سلاح‌هایی که روی سیستم عصبی بدن تاثیر می‌گذارند.
- سلاح‌هایی که عوارض پوستی به دنبال دارند.
- سلاح‌هایی که اختلال تنفسی به همراه دارد.

حملات شیمیایی عراق علیه ایران منجر به مصدوم شدن بیش از یکصد هزار نفر در ایران گردید که بسیاری از آنان هنوز به عوارض و بیماری‌های ناشی از مصدومیت شیمیایی مبتلا هستند و نیازمند مراقبت‌های پزشکی‌اند. بعد از گذشت ده ها سال از جنگ هر روز خبری از شهادت یکی از 35000 جانبازان شیمیایی در گوشه و کنار کشور عزیزمان به گوش می رسد.

حمله شيميايي هواپيماهاي متجاوز رژيم بعث عراق به شهر سردشت در غرب ايران، به شهادت ۱۱۰ نفر و مجروح شدن پنج هزار تن انجاميد. با کمال تاسف، هنوز هم تعدادي از مردم مقاوم شهرستان سردشت با آثار و پي‏آمدهاي اين بمباران دست به گريبان هستند و در رنج و درد به سر مي‏برند. به رغم ارتکاب اين جنايت هولناک، مجامع جهاني هيچ اقدامي در جلوگيري از ادامه تجاوز به عمل نياوردند، حتي آن رژيم را هم ملامت نکردند و چون گذشته بي‌‏اعتنا از کنار اين حادثه گذشتند.

تلاش‌های بین‌المللی به منظور ممانعت از استفاده از سلاح‌های شیمیایی

اولين تلاش‌ها براي اعمال ممنوعيت استفاده از جنگ افزارهاي شيميايي و بيولوژيک در اعلاميه‌هاي ۱۸۶۸ سن‌پترزبورگ، ۱۸۷۴ بروکسل و ۱۸۹۸ لاهه نمايان شد، اما هيچ کدام از آن‌ها به تنظيم يک معاهده بين‌المللي نينجاميد.

در نتيجه کوشش‌هاي فراوان، سرانجام در سال ۱۹۰۷، يک معاهده بين‌المللي که از نظر حقوقي تعهدآور بود، تنظيم شد. اما با شروع جنگ جهاني اول، کنوانسيون ۱۹۰۷ لاهه نتوانست از وقوع جنگ شيميايي ممانعت کند.

در ۱۶ دسامبر ۱۹۱۷، مجمع عمومي سازمان ملل قطعنامه منع، توسعه، توليد و انباشت جنگ افزارهاي ميکروبي و سمي و نابودسازي آن‌ها را تصويب کرد.

در فاصله دو جنگ جهانی به واسطه اثرات وحشتناک سلاح‌های شیمیایی، پروتکل ۱۹۲۵ ژنو منعقد گردید. این پروتکل، به ممنوعیت استفاده از گازهای سمی و خفه‌کننده در جنگ‌ها و روش‌های جنگ بیولوژیک اختصاص دارد. در پایان کنفرانس «نظارت بر تجارت بین‌الملل تسلیحات و مهمات» تدوین و امضا گردید.

پروتکل ژنو مهمترین توافقنامه بین‌المللی در مورد سلاح‌های میکروبی و شیمیایی است.

در سال ۱۹۴۸و در چارچوب فعالیت‌های سازمان ملل درباره خلع جنگ افزار، کمیته جنگ‌افزارهای متعارف، جنگ افزارهایی شیمیایی را به نام جنگ‌افزارهای نابودی گروهی، در کنار جنگ‌افزارهای هسته‌ای قرار داد.

نخستین قطعنامه گردهمایی همگانی سازمان ملل درباره جنگ‌افزارهای شیمیایی در سال ۱۹۶۶به تصویب رسید و در سال ۱۹۶۸مجمع همگانی، دبیرکل را مأمور کرد تا گزارشی درباره آثار زیان‌بار جنگ‌افزارهای شیمیایی ارائه نماید.

در پی تلاش‌هایی که برای جلوگیری از ساخت، تولید، انبار کردن و کاربرد جنگ‌افزارهای شیمیایی و میکروبی صورت گرفت، پیمانی در سال ۱۹۷۲ به امضا رسید که بر پایه آن، دولت‌های امضا کننده پایبند شدند که تحت هیچ شرایطی جنگ افزارهای بیولوژیک را فرآوری و انبار نکنند و از گسترش آن خودداری ورزند.

همچنین در ۱۱ نوامبر ۱۹۸۷، سازمان ملل قطعنامه‌اي در مورد جنگ افزارهاي شيميايي به تصويب رساند. در سال ۱۹۹۲نیز کنفرانس خلع جنگ افزار در ژنو پیش نویس و طرح کنوانسیون بازداری جنگ افزارهای شیمیایی را تهیه و به سازمان ملل تقدیم کرد که گردهمایی همگانی سازمان ملل آن را در ۲۴ماده و ۳ پیوست در دسامبر سال ۱۹۹۲با اجماع به تصویب رساند.

این کنوانسیون از ۲۹آوریل ۱۹۹۷ لازم‌الاجرا گردید.

نگاهی به سازمان منع استفاده از سلاح های شیمیایی

مأموریت سازمان منع سلاح‌های شیمیایی (Organization For The Prohibition of Chemical Weapons )، اجرای شرایط و مواد کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی در راستای تحقق دو دیدگاه زیر است:

- عاری کردن جهان از سلاح‌های شیمیایی

- همکاری در عرصه علوم شیمی در جهت اهداف صلح‌آمیز

وظیفه سازمان منع استفاده از سلاح‌های شیمیایی، آن چنانکه مدیرکل سازمان بیان می‌دارد، اجرای مفاد کنوانسیون برای تحقق جهان عاری از سلاح‌های شیمیایی و نیز تحقق همکاری‌های بین‌المللی برای بهره‌مندی جهان از مواد و دانش شیمیایی به شکلی صلح‌آمیز است.

سازمان opcw بدین ترتیب می‌خواهد به صلح و امنیت بین‌المللی کمک کرده و ضمن رسیدن به خلع سلاح کامل و نهایی، در مسیر توسعه اقتصادی بین المللی نیز قدم بر دارد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

به طور کلی تاکنون تلاش‌های زیادی در چارچوب سازو کارهای رسمی و غیررسمی در جهت مقابله با سلاح‌های شیمیایی و میکروبی صورت گرفته است. ولی قوانین منع تولید و استفاده از سلاح‌های شیمیایی نیز مانند سایر قوانین در دیگر حوزه‌ها نیازمند پایبندی تمامی دولت‌ها و وجود ضمانت اجرای موثر است. در این بین سازمان ملل و دیگر قدرت‌های بزرگ نظام بین‌الملل نقش محوری ایفا می‌کنند.
شوروی سابق، ایالات متحده آمریکا، آلمان از اولین و بزرگترین تولیدکنندگان سلاح های شیمیایی هستند. اما دولت های غالبا زیر بار تعهدات تولید سلاح های شیمیایی نمی روند و کار را به بخش خصوصی واگذار می کنند و تولید آن را به حساب آنها می‌گذارند.
متاسفانه دنیا شاهد تولید و استفاده سلاح های شیمیایی توسط کسانی است که بیش از همه ادعای انسان‌دوستی و پایبندی به حقوق بشر دارند.

برخی منابع
- Rauch»Ebiological warfar«Encyclopedia of public international law, ۱۹۸۲, Vol. ۳, p. ۴۵
- http://www.magiran.com/npview.asp?ID=۲۷۱۷۵۴۳
- http://www.chemical-victims.com/DesktopModules/Articles/ArticlesView.aspx?TabID=۳۹۶۱&Site=chemical&Lang=fa-IR&ItemID=۶۳۴۱&mid=۱۲۵۵
- http://fa.wikipedia.org/wiki/
- Khateri S, Wangerin R. an Open Wound: consequences of the use of chemical weapons against Iran during the Iran-Iraq war. Tehran Peace Museum publication, ۲۰۰۹
- http://www.iran-dena.at/index.php?newsid=۷۲۰
- http://defa۸۹.tebyan.net/
- http://www.opcw.org/about-opcw/
- http://www.irdc.ir/fa/calendar/۲۱۴/default.aspx
- http://www.khabaronline.ir/detail/۱۸۷۲۳۷/
- خاطری، شهریان و محمد حیدریان، جانبازان شیمیایی، تاریخچه و آمار، پژوهشکده مهندسی و علوم پزشکی جانبازان؛
- http://hoghoogh-birjand.blogfa.com/post-۱۳۳.aspx

لینک کپی شد

گزارش خطا