صنعت نفت و گازی که وزیر دولت یازدهم به ارث می‌برد / چالشهای صنعت نفا ایران در یک نگاه

بولتن نیوز_ صفحه انرژی به نقل از فردا، نفت که همواره طی یک قرن گذشته تأمین کننده اصلی هزینه جاری و سرمایه توسعه ای کشور بوده امروز در تولید، فرآورش، انتقال و عرضه با چالش های متعددی روبه رو است. در بخش تولید نفت خام کشور بزرگترین چالش ها را می توان در پروژه های نیمه تمام جستجو کرد.

بیش از 100 میدان نفتی که بخشی از آن غیرفعال است و بقیه در مراحل مختلف توسعه قرار دارند نشان از حجم بالای کار در بخش بالادستی دارد. بخشی از میادین نفتی ایران میادین مشترک با کشورهای همسایه است که بی تردید امروز ایران در برداشت از میادین مشترک از همسایگان خود عقب است.

در بخش میادین نفتی مشترک، عراق با 28 میدان نفتی مشترک با ایران بزرگترین شریک نفتی ایران است. در حالی که در سال گذشته بعضا مسئولان مربوطه در شرکت نفت مناطق مرکزی، برداشت نفت ایران و عراق را از میادین مشترک غرب کشور برابر عنوان کرده اند اما بیش از یکسال است که طرف عراقی سرمایه گذاری درخور توجهی را برای توسعه میادین مشترک با ایران درنظر گرفته و با شرکت های بزرگ نفتی دنیا همکاری های جدیدی را کلید زده است اما در طرف ایران، میادین غرب کشور تشنه سرمایه گذاری است.

با وجود تلاش‌های گسترده‌ای که در دولت کنونی و دولت‌های قبلی برای این صنعت صورت گرفته است اما دولت یازدهم با مسائل قابل توجهی روبرو خواهد بود. در ادامه سرفصل‌های از مهمترین چالش‌ها و برنامه‌های صنعت نفت و انرژی که دولت یازدهم با آنها روبرو خواهد بود را به نقل از تسنیم می‌خوانید.

برداشت دهها برابری شرکای ایران در میادین مشترک نفتی خلیج فارس

پارس جنوبی به عنوان یکی از بزرگترین منابع گازی جهان چندسالی است که نفت سفره همسایه را نیز تأمین می کند. برداشت نفت از لایه مشترک نفتی پارس جنوبی در حالی چندسالی است از سوی طرف قطری با حجم بیش از 400 هزار بشکه در روز برداشت می شود که ایران علی رغم اذعان به آغاز برداشت نفت از پارس جنوبی هنوز برداشتی از این میدان مشترک نفتی نداشته است.

دیگر میادین نفتی مشترک ایران در خلیج فارس با کشورهای عربستان، عمان، قطر، کویت و امارات متحده عربی اغلب وضعیتی بسیار نامطلوب در توسعه دارند به طوری که در برخی میادین، برداشت نفت توسط کشور همسایه بیش از 10 برابر برداشت نفت توسط ایران است.

از اینرو می توان گفت لزوم سرمایه گذاری مطلوب در میادین مشترک، پیگیری چگونگی صرف هزینه های سنگین در این میادین و عدم حصول نتیجه مطلوب در طی سالهای گذشته و بهینه سازی مدیریت پروژه های نفتی از مهمترین مواردی است که باید در دولت یازدهم روی آن تمرکز شود.

تزریق گاز به میادین نفتی کمتر از 60 درصد برنامه مصوب

از سوی دیگر تولید فعلی نفت ایران از میادین مستقل و حتی مشترک در نبود اقدامات مناسب در بخش ازدیاد ضریب برداشت، روز به روز با کاهش مواجه می شود. اکثر میادین نفتی ایران در نیمه دوم عمر خود قرار دارند و نیاز به تزریق گاز برای افزایش ضریب برداشت نفت از آنها ضرورتی است که کارشناسان، اساتید دانشگاه و مدیران نفتی بر روی آن اجماع نظر دارند اما در حال حاضر کمتر از 60 درصد برنامه از پیش تعیین شده تزریق گاز به میادین نفتی صورت می گیرد.

سال گذشته بیش از 20 قرارداد جدید توسعه ای در صنعت نفت به امضا رسید که تمامی آنها نیازمند هدایت سرمایه و مدیریت هزینه است، این حجم عظیم از قراردادهای نفتی در حالی که حجم عظیمی از پروژه های نیمه تمام بر دوش صنعت نفت کشور سنگینی می کند، برنامه ای مدون در دولت یازدهم به منظور مدیریت منابع می طلبد.

در بخش صادرات نفت نیز اگر چه متخصصان صنعت نفت کشور همواره در شرایط مختلف تحریم و غیرتحریم، جنگ و صلح و حتی رکود اقتصادی جهان اثبات کرده اند می توانند صادرات نفت خام کشور را مدیریت کنند، اما این فرآیند نیازمند بهره وری بیشتر با اعمال مدیریت بهینه و راهکارهای مطلوب دیپلماتیک است.

پول نفت ایران در بانک های خارجی است / مطالبات نفتی در انتظار راهکار دولت یازدهم

هم اکنون بسیاری از منابع مالی حاصل از نقدشدگی نفت خام کشور در بانک های کشورهای خریدار نفت ایران و حتی در بانک های کشورهای ثالث نگهداری می شود. در این کشورها سود روی سود از اموال ملی ایران نصیب بانک هایشان شده اما در ایران، پروژه های نفتی تشنه سرمایه مانده اند. پس اعمال مدیریت استراتژیک به منظور وصول مطالبات نفتی و تعامل های منطقه ای و جهانی برای تسهیل در مراودات مالی مسئولیتی بر دوش مدیران دولت یازدهم است.

تولید نفت هنوز در سقف تولید سال پایه برنامه پنجم است

در برنامه پنجم توسعه افزایش یک میلیون بشکه ای ظرفیت تولید نفت خام نسبت به میزان تولید سال 89 که حدود4 میلیون بشکه در روز بوده هدفگذاری شده است، از اینرو باید تا پایان سال 94 تولید نفت خام کشور با بهره برداری از پروژه های نیمه تمام، تزریق مناسب گاز در مخازن نفتی کم فشار و تسریع در توسعه میادین مشترک به 5 میلیون بشکه در روز برسد، اما جمع بندی آخرین آمارهای منتشر شده توسط شرکت ملی نفت ایران و سازمان اوپک نشان می دهد تولید فعلی نفت کشور کمتر از 4 میلیون بشکه در روز است.

صنعت گاز چگونه به دولت یازدهم تحویل می شود

چالش های صنعت گاز در بخش تولید آنقدر زیاد است که چالش های بخش انتقال و پالایش در مقابل آن اندک جلوه می کند بر این اساس نزدیک شدن سقف تولید و مصرف و لزوم تأمین گاز صادراتی بر اساس تعهدات کشور، برنامه مدون دولت یازدهم را می طلبد.

هم اکنون در مجموع میادین مستقل و مشترک گازی، ایران 645 میلیون مترمکعب در روز تولید گاز دارد که از این میزان حدود 30 میلیون مترمکعب گاز به ترکیه و یک میلیون مترمکعب گاز به ارمنستان صادر می شود. علاوه بر این روزانه حدود 15 میلیون مترمکعب گاز از ترکمنستان برای تأمین بخشی از گاز مصرفی استانهای شمالی وارد کشور می شود.

از مجموع تولید روزانه گاز کشور برنامه ریزی شده روزانه در حدود 190 میلیون مترمکعب گاز به مخازن نفتی تزریق شود. از طرفی مصرف روزانه گاز که هم اکنون در حدود 350 میلیون مترمکعب است در روزهای سرد سال از مرز 500 میلیون مترمکعب عبور کرده و وضعیتی بحرانی در تأمین گاز مصرفی به وجود می آورد.

سه فاز پارس جنوبی در نوبت بهره برداری پیش از زمستان 92

فازهای 12، 15 و 16 که قرار بود ماهها پیش بهره برداری کامل از آنها محقق شود هنوز به بهره برداری نرسیده اند. سکوت مدیران وزارت نفت بر ابهام های بهره برداری از پروژه های پارس جنوبی می افزاید اما برآیند تمامی صحبت های مدیران مسئول در صنعت نفت کشور از تلاش برای بهره برداری این فازها تا پیش از فصل سرمای سال جاری دارد.

به گفته مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران با بهره برداری از فازهای 12، 15 و 16 در مجموع 150 میلیون مترمکب به تولید روزانه گاز کشور افزوده می شود.

در برنامه پنجم توسعه افزایش حداقل 250 میلیون مترمکعبی تولید روزانه گاز هدفگذاری شده که این افزایش تولید بیشتر با اتکا به فازهای مختلف در حال توسعه پارس جنوبی بوده است. دولت یازدهم با مجموعه ای از 14 فاز نیمه کاره روبه رو خواهد شد که هر کدام سرمایه بسیاری را در طی سالهای گذشته بلعیده اما نتیجه مطلوب از این سرمایه گذاری ها حاصل نشده است.

2 مخزن ذخیره سازی گاز در فاز اول توسعه تحویل دولت یازدهم می شود

ذخیره سازی گاز طبیعی که در سال گذشته با بهره برداری از اولین مخزن ذخیره سازی گاز در کشور کلید خورد نیز پروژه های به تأخیر افتاده را برای دولت یازدهم به ارث گذاشته است. طبق اعلام مدیران صنعت گاز کشور، دومین مخزن ذخیره سازی گاز ایران تا پیش از شروع به کار دولت یازدهم در نیمه نخست سال جاری به بهره برداری می رسد تا توسعه فازهای بعدی دو مخزن ذخیره سازی گاز ایران در شوریجه و سراجه و همچنین تکمیل دیگر پروژه های ذخیره سازی گاز طبیعی ایران در دولت یازدهم پیگیری شود.

پروژه های مغفول مانده پالایش گاز نیازمند تدبیر جدید

ظرفیت پالایش گاز کشور از دیگر محورهای توسعه صنعت گاز است. هم اکنون ظرفیت پالایش 520 میلیون مترمکعب گاز طبیعی در مجموع 13 پالایشگاه گاز ایران وجود دارد که برنامه ریزی شده این ظرفیت تا پایان سال 94 (برنامه پنجم توسعه) به یک میلیارد مترمکعب برسد. در این راستا توسعه پالایشگاههای موجود و تکمیل پروژه های ملی مغفول مانده در این بخش مثل پالایشگاه گاز بیدبلند 2 باید در محوریت برنامه های گازی دولت یازدهم باشد.

ظرفیت انتقال گاز نیز اگرچه به مرز 700 میلیون مترمکعب رسیده اما به منظور پوشش نیازهای کشور در پایان برنامه پنجم توسعه و همچنین چشم انداز 1404، پروژه های متعددی در سراسر ایران کلید خورده که تکمیل آنها پیگیری مستمر و کارشناسانه مدیران نفتی دولت آینده را می طلبد.

ادامه پیگیری های دیپلماتیک خطوط لوله صادراتی گاز ایران

در بین پروژه های خطوط انتقال، تکمیل خط لوله انتقال هفتم سراسری برای صادرات گاز به پاکستان و تکمیل خط انتقال ششم سراسری برای صادرات گاز به عراق در اولویت قرار دارد که به نظر می رسد این خطوط لوله در خاک ایران تا پایان عمر دولت دهم تکمیل شود اما ادامه آن در خاک کشور همسایه و پیگیری دیپلماتیک اجرایی شدن قراردادهای صادراتی در موعد مقرر، از دیگر محورهای مدیریتی مسئولان صنعت نفت در دولت یازدهم خواهد بود.

صنعت پتروشیمی با ظرفیت 60 میلیون تنی به دولت یازدهم تحویل می شود

طبق هدف‌گذاری برنامه پنجم توسعه، دولت یازدهم کمتر از 3 سال زمان دارد تا ظرفیت 60 میلیون تنی نصب‌شده در صنعت پتروشیمی را به 100 میلیون تن برساند.

برنامه پنجم توسعه که یکی از مهمترین اسناد بالادستی توسعه کشور محسوب می‌شود مقرر کرده تا پایان سال 94 ظرفیت نصب‌شده تولید صنعت پتروشیمی به 100 میلیون تن برسد در حالی که این ظرفیت نصب‌شده هم اکنون با بهره برداری از بخشی از پروژه‌های مهر ماندگار به 60 میلیون تن رسیده است.

در سراسر کشور در حال حاضر 73 طرح پتروشیمی در مراحل مختلف توسعه قرار دارد که با بهره برداری از آنها ظرفیت اسمی تولید در صنعت پتروشیمی به 64 میلیون تن در سال می‌رسد. تکمیل این طرحها مستلزم هدایت سرمایه‌های مورد نیاز است و از آنجا که چندی بعد دولت یازدهم مدیریت امور اجرایی کشور را به‌عهده می‌گیرد، بخشی از این پروژه‌ها تحت تأثیر برنامه مدیران دولت روحانی قرار خواهد گرفت.

از سویی دیگر برنامه ریزی برای احداث مجتمع‌های جدید پتروشیمی به مجموع ظرفیت 36 میلیون تن تولید سالانه باید در دولت یازدهم کلید خورده به‌منظور تحقق اهداف برنامه پنجم در بازه زمانی کمتر از 2 سال و نیم به بهره برداری برسند.

ظرفیت خالی صنعت پتروشیمی نیازمند تدبیر رفع چالش ها

تولید محصولات پتروشیمی ایران در سال گذشته در مجموع 41 میلیون تن بوده که با توجه به ظرفیت اسمی 60 میلیون تنی، از 19 میلیون تن ظرفیت خالی در این صنعت خبر می‌دهد. ظرفیتی که با صرف هزینه‌های سنگین ایجاد شده اما به‌دلایل مختلف بدون استفاده باقی مانده است.
برنامه ریزی برای شناسایی و رفع چالش‌های تولید در صنعت پتروشیمی از دیگر مسئولیت‌های مهم مدیران نفتی دولت یازدهم است.

تمامی موارد مذکور در صورت تحقق، تنها بخش خام‌فروشی صنعت پتروشیمی را جوابگو خواهد بود. یک‌صد میلیون تن ظرفیت نصب‌شده هدف‌گذاری شده در برنامه پنجم توسعه، تولیدات خام صنعت پتروشیمی است که تا رسیدن به محصول نهایی بعضاً امکان ارزش آفرینی 10برابری دارند.

صنایع تکمیلی بخش مغفول مانده صنعت پتروشیمی

همان‌گونه که مقام معظم رهبری بارها تأکید کرده‌اند باید از خام‌فروشی فاصله گرفته به‌سمت ایجاد ارزش افزوده در داخل کشور حرکت کنیم. صادرات این مواد خام، ارزان فروشی منابع ملی و فراهم سازی بسترهای سودآوری برای دیگر کشورها است. بخش مغفول‌مانده صنعت پتروشیمی یعنی بخش صنایع تکمیلی طی بیش از نیم قرن قدمت این صنعت در ایران، برنامه‌ای اجرایی از سوی مدیران نفتی دولت روحانی می‌طلبد.

باید توجه داشت که در وضعیت فعلی اقتصاد ایران، 30 درصد صادرات غیرنفتی کشور صادرات محصولات پتروشیمی است و از مجموع صادرات محصولات پتروشیمی قریب به 90 درصد خام‌فروشی است.

خودکفایی در تولید بنزین هنوز نیازمند برنامه ریزی است

سه سال پرچالش را در راه خودکفایی در تولید بنزین کشور پشت سر گذاشتیم و در حال حاضر نیز صنعت پالایش نفت در دولت یازدهم نیازمند برنامه ریزی صحیح و مدون برای تثبیت این خودکفایی است.

صنعت پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران همواره صنعتی با ارزش برای ایران بوده چرا که علاوه بر خودکفایی در تأمین نیاز مصرفی کشور، صنعتی ارزش آفرین نسبت به خام فروشی نفت و گاز کشور بوده است.

سوخت از نیازهای اصلی زندگی امروز مردم جهان است و توسعه صنعت پالایش و پخش فرآورده های نفتی نیز با محوریت همین نیاز صورت می گیرد.

ظرفیت پالایشی پالایشگاه های نفت خام کشور هم اکنون یک میلیون و 850 هزار بشکه در روز است که طبق برنامه پنجم توسعه باید تا پایان سال 94 به 2 میلیون و 380 هزار بشکه در روز برسد.

لزوم تمرکز دولت یازدهم بر افزایش کمی و کیفی تولید فرآورده های نفتی

برای دستیابی به این افزایش ظرفیت پروژه های توسعه ای در هر 9 پالایشگاه موجود کشور تعریف شده که بخشی از آن به بهره برداری رسیده، بخشی تا پایان دولت دهم در قالب طرح های مهرماندگار به بهره برداری می رسد و بخشی نیز به دولت یازدهم موکول می شود.

البته طرح های فعلی توسعه ای جوابگوی اهداف برنامه پنجم توسعه نیست و مطمئنا در دولت یازدهم مدیران نفتی باید روی افزایش کمی و کیفی ظرفیت پالایش نفت خام کشور تمرکز کنند چرا که این بخش کلید رهایی از معضل خام فروشی نفت است.

علاوه بر طرح های توسعه ای، ساخت پالایشگاههای جدید نیز چندسالی است که در این صنعت مطرح شده اما کندی تخصیص بودجه و کندی اجرا، بهره برداری از پالایشگاههای جدید را به دولت یازدهم می رساند.

لزوم افزایش 2 هزار و 300 کیلومتری خطوط انتقال در کمتر از 3 سال

طول خطوط لوله انتقال نفت و فرآورده های نفتی کشور که اکنون در مرز 14 هزار کیلومتر است باید تا پایان سال 94 به بیش از 16 هزار و 300 کیلومتر برسد. تاکنون طرح هایی در این خصوص کلید خورده و طرح های متعددی نیز در انتظار جذب سرمایه است. علاوه بر مدیریت این طرح ها در اولویت بخشی بودجه، آغاز پروژه های جدید احداث خطوط انتقال در دولت آینده اجتناب ناپذیر است.

تولید بنزین کشور که هم اکنون در صنعت پالایش نفت (بدون احتساب تولید پتروشیمی ها) در مرز 60 میلیون لیتری است باید تا پایان سال 94 به 131 میلیون و 600 هزار لیتر در روز برسد. این افزایش تولید از برنامه هایی است که تحقق آن حتی در صورت برنامه ریزی مدون تا حدودی دست یافتنی به نظر نمی رسد اما با توجه به افزایش مصرف بنزین در داخل کشور، تثبیت خودکفایی در تأمین بنزین داخلی و حتی پیوستن به جمع صادرکنندگان بنزین جهان، حرکت به سمت تحقق این برنامه ضروری است.

افزایش تولید دیگر فرآورده های نفتی نیز که در طول برنامه پنجم توسعه هدفگذاری شده همانند افزایش تولید بنزین نیازمند توسعه پالایشگاههای موجود و احداث پالایشگاههای جدید در دولت آینده است.

در دولت یازدهم بیش از 2 میلیارد لیتر ظرفیت مخازن ذخیره سازی باید ایجاد شود

ظرفیت مخازن ذخیره سازی فرآورده های نفتی باید تا پایان برنامه پنجم توسعه به 14 میلیارد و 500 میلیون لیتر برسد که نسبت به ظرفیت امروز کشور، بیش از 2 میلیارد لیتر افزایش ظرفیت مخازن را در دولت یازدهم باید محقق کنیم.

پخش فرآورده های نفتی نیز بخشی مهم در مصرف داخلی فرآورده های نفتی است. هم اکنون تعداد جایگاههای عرضه بنزین و گازوئیل در سراسر کشور 3 هزار و 30 جایگاه و تعداد جایگاههای عرضه CNG به 2 هزار و 11 جایگاه می رسد که با توجه به تعداد وسائل نقلیه ای که روزانه در سطح کشور تردد می کنند، کافی نیست.

از سوی دیگر در بخش عرضه، چالش هایی چون نارضایتی جایگاهداران از نظام تعیین کارمزدها و متناسب نبودن خدمات برخی جایگاههای عرضه سوخت وجود دارد که بررسی و رفع این چالش ها با توجه به قرارگیری در 3 ماهه پایانی دولت فعلی به دولت یازدهم کشیده می شود.

در مجموع صنعت پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران که انرژی عمده اش در دولت های نهم و دهم با سهمیه بندی سوخت، توزیع کارت هوشمند و اجرای هدفمندی در بخش عرضه مصرف شد و با عدم بهره برداری از حتی یک پالایشگاه جدید و تأخیر در بهره برداری از طرح های توسعه ای، عملکرد قابل توجهی در بخش پالایش نداشت، نیازمند تدوین برنامه هایی اجرایی در دولت یازدهم به منظور جبران تمامی عقب ماندگی هاست.

صنعت نفت اینگونه به دولت یازدهم می رسد و برنامه پنجم توسعه و چشم انداز 1404 به عنوان اسناد بالادستی نشان دهنده راه توسعه صنعت نفت در دولت یازدهم هستند. ازاینرو فاکتور اصلی تعیین کننده وضعیت صنعت نفت در زمان تحویل به دولت دوازدهم، مدیریت اجرایی دولت یازدهم خواهد بود.