کودتایی آرام در امیر نشینی کوچک

شیخ حمد تحصیلات مقدماتی خود را در قطر سپری کرد و بعد به انگلستان رفت و در آکادمی نظامی سلطنتی «سند هرست» مشغول تحصیل شد تا پس از فراغت از تحصیل به کشورش بازگشت و در سال 1971 با درجه سرهنگ دومی در نیروهای مسلح قطر مشغول به فعالیت شد و فرماندهی گردان یک این کشور را برعهده گرفت.

در سال 1972 زمانی‌که پدرش؛ «شیخ خلیفه بن حمد» قدرت را در قطر به دست داشت، شیخ حمد ترفیع مقام یافت تا به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح قطر برگزیده شود.

از آنجا که حمد فارغ ‌التحصیل مدارس نظامی انگلستان است، بنابراین طبیعی است که ارتباط تنگاتنگی با انگلیس نیز داشته باشد. این درحالی است که استعمار در خلال دو قرن اخیر همواره کوشیده، از طریق تربیت امرا و شاهان آینده سرزمین‌های تحت نفوذش، بقای خود در یک کشور را برای چندین نسل تضمین کند.

قرار داشتن شیخ حمد در زمان حکومت پدر در سمت فرماندهی نیروی نظامی قطر به وی این امکان را داد تا به راحتی علیه پدر کودتا کند و شیخ خلیفه را از اریکه سلطنت به زیر بکشد. حمایت غرب و به ویژه انگلیس از او کار را برایش راحت کرد و او توانست با وجود مخالفت بخش‌هایی از خاندان آل‌‌ثانی حکومت را در قطر به دست بگیرد. به این ترتیب شیخ حمد در 27 ژوئن 1995 پس از یک «کودتای سفید» و بدون خونریزی قدرت را در این کشور به دست گرفت و در 25 ژوئن 2013 آن را به پسرش «شیخ تمیم» منتقل کرد.

موزه، دولت در سایه قطر

یکی از بخش‌های قابل تأمل زندگی حمد ازدواج‌های اوست. او سه بار ازدواج کرده که «مریم» و «نوره»، همسر اول و دوم وی از اعضای خاندان آل‌ثانی و دختر عموهای او هستند. اما همسر سوم وی «موزه المسند» را باید حاکم مطلق بر این خاندان به شمار آورد، به گونه‌ای که وی را «دولت در سایه» قطر نامیده‌اند.

«موزه بنت ناصر»، همسر سوم شیخ حمد نه تنها حاکم مطلق بر آل‌ثانی است، بلکه شاه کلید غرب برای استیلای بلند مدت بر قطر نیز به شمار می‌آید. شیخ حمد با موزه در یک مجلس خصوصی آشنا شد و با وی در انگلیس ازدواج کرد. او برخلاف دو همسر دیگر شیخ حمد، زنی سنتی نیست و دیدگاه‌های غربگرایانه دارد.

ریشه‌های آل ثانی

آل‌‌ثانی عنوان خاندانی است که از سال 1877 حکومت را در قطر برعهده داشته ‌است. ریشه این خاندان به منطقه «نجد» در عربستان بازمی‌گردد و نسب آنها به «بنی‌تمیم»، از شاخه‌های بزرگ اعراب «عدنانی» می‌رسد.

این خاندان مانند سایر قبائل و خاندان‌های نجد به دنبال خشکسالی‌های غیرقابل تحمل سرزمین نجد دست به مهاجرتی زده و خود را به کرانه‌های خلیج فارس رساندند.

بررسی ریشه و تبار آل‌ثانی نشان می‌دهد، این خاندان  به نوعی خویشاوندان «محمد‌بن عبدالوهاب»، بنیانگذار مکتب وهابیت در عربستان می‌باشند که به «آل‌‌شیخ» معروف هستند و جد مشترک آنها در چند نسل قبل‌تر یکی است.

به طورکلی ریشه تمام خاندان‌های حاکم بر کشورهای کوچک حاشیه خلیج فارس همچون «آل‌صباح» در کویت و «آل‌خلیفه» در بحرین و همچنین «آل‌ثانی» در قطر به این منطقه از عربستان باز می‌گردد.

سیاست‌ خارجی قطر در دوره شیخ حمد

قطر در دوران حاکمیت شیخ حمد بلندپروازی‌های بسیاری در عرصه سیاست خارجی داشت و همین موجب شد تا قطر از مغرب گرفته تا الجزایر، لیبی، تونس، مصر، سودان، یمن و سوریه در امور داخلی این کشورها به دخالت بپردازد و تلاش کند، اهداف مورد نظر خود را در این کشورها محقق کنند.

در واقع آغاز انقلاب‌های عربی و سرنگونی رژیم‌هایی همچون مصر حسنی مبارک و تونس زین العابدین بن علی قطر شیخ حمد را به این توهم انداخت می‌تواند با استفاده از خلاء پیش آمده در جهان عربی و با حمایت ظاهری از انقلاب‌های مردمی در این کشورها و در خفا تلاش برای تحقق اهداف مورد نظر و غرب در این کشورها از یک‌سو اهداف مورد نظر خود در این کشورها را محقق کند و از سوی دیگر با استفاده از خلاء پیش آمده در عرصه منطقه‌ای خود را به عنوان بازیگری اصلی در سیاست‌های منطقه‌ای مطرح کند.

به همین دلیل سیاست خارجی قطر همزمان با آغاز انقلاب‌های بهار عربی به ظاهر بر محور مدیریت بحران‌های منطقه‌ای و در باطن تلاش برای تحقق اهداف آمریکا در منطقه شکل گرفت.

دخالت در امور داخلی تونس و مصر و حمایت مالی و نظامی از گروه‌های تروریستی از جمله گروه‌های جهادی تکفیری در سوریه، افشای بیش از پیش روابط سیاسی و دیپلماتیک و اطلاعاتی و امنیتی با رژیم صهیونیستی ماهیت واقعی سیاست خارجی قطر و آنچه این کشور برای ملت‌های عربی در چنته دارد، را برملا کرد تا نه تنها قطر نتواند خود را به عنوان بازیگری بزرگ در منطقه مطرح کند، وجهه این کشور در عرصه سیاست خارجی لطمه بزرگی ببیند و شاید یکی از دلایل انتقال قدرت از شیخ حمد به شیخ تمیم تلاش برای ترمیم این چهره درهم شکسته باشد.

انتقال قدرت از شیخ حمد به شیخ تمیم؛ تصمیمی داخلی یا خارجی

با توجه به اینکه امیر قطر از نظر جسمی مشکلی نداشته و سرحال به نظر می رسید ، به نظر نمی رسد که بنا به میل شخصی از قدرت کناره گیری کرده باشد. پیش از این روزنامه السفیر لبنان نوشته بود که یک فرستاده آمریکایی تصمیم قطعی واشنگتن مبنی بر کناره‌گیری امیر قطر را به وی ابلاغ کرده و از او خواست فرد مورد نظر آمریکا را جایگزین خود کند.

به هر حال هنوز مشخص نیست که کناره گیری وی از قدرت بنا به میل شخصی بوده یا دلایل دیگری در این امر نهفته است اگرچه او در سخنان امروز خود اعلام کرد که می‌خواهد قدرت را به نسل جوان و جدید واگذار کند.