ضرورت ایجاد شهرهای جدید

به گزارش بولتن نیوز به نقل از  باشگاه خبرنگاران؛شهرهای جدید معمولاً با هدف جلوگیری از گسترش بی رویه شهرهای بزرگ و جذب سرریز جمعیت آنها و نیز جلب مهاجرین احتمالی به عنوان موج گیر تأسیس می شوند. در شهرهای جدید فاصله بسیار بیشتر از شهرك با شهر اصلی است و معمولاً خارج از نفوذ شهر هستند.

موضوع شهرهای جدید در ایران در حال حاضر یكی از سیاست های اصلی وزارت مسكن در كنار بهسازی و احیای بافت قدیم شهرها به خصوص شهرهای بزرگ و توسعه بیرونی (فیزیكی) شهرهای موجود می باشد كه محل بحث بسیاری از كارشناسان اقتصادی، جامعه شناسی، معماران و شهرسازان و... می باشد. در حال حاضر علیرغم تلاش های انجام شده جمعیتی در حدود ۲۰۰ هزار نفر در بیش از ده شهر جدید در كشور سكونت دارند و پیش بینی شده است در سال ۱۴۰۰ این رقم به ۵/۳ میلیون نفر افزایش یابد.

روند پیچیده تر شدن مسائل شهر و شهرنشینی (به ویژه مسأله مسكن) در سال های اخیر سبب گردید تا سیاستگذاران آمایش زمین های شهری در سطح كشور از اواسط دهه ۶۰ به ایجاد موجی از طرح های آماده سازی زمین و نیز ایجاد شهرهای جدید دست یابند.

در حال حاضر برای ایجاد شهرهای جدید كه حجم عملیات احداث آن در تاریخ شهرسازی ایران و حتی در میان كشورهای در حال توسعه نیز بی سابقه است، اهداف بسیار مهمی پیش بینی گردیده است كه هر یك از این اهداف ناشی از تنگناها و نیازهای موجود عرصه های شهری است.
 
با این وجود پس از گذشت چند سال از آغاز عملیات احداث شهرهای جدید هنوز این سؤال مطرح است كه ایجاد شهرهای جدید چگونه می تواند پاسخگوی اهداف پیش بینی شده باشد یا به عبارت دیگر تحت چه شرایطی و با ایجاد چه زمینه هایی این راه حل می تواند مطلوب و مفید واقع شود و یا احیاناً كارایی خود را از دست می دهد و به صورت معضل جدیدی در می آید.

بدون شك نحوه اداره امور این شهرها مؤثرترین شاخصی است كه به صورت مستقیم در چند و چون زندگی در شهرهای جدید تأثیر می گذارند. از این روست كه برای پاسخ به این سؤال باید شهرهای جدید را به عنوان سكونتگاه هایی كه شرایط ویژه ای بر آنها حاكم است شناخت و هدف از ایجاد آنها را بررسی نمود.

شهرهای جدید در نظام های اجتماعی- اقتصادی جهان و با توجه به تحولات نظریه ای بسیار دگرگون شده اند.اما می توان تعاریف زیر را برای آنها پذیرفت:
۱- شهرهای جدید اجتماع های برنامه ریزی شده ای است كه در پاسخ به اهداف از پیش تعیین شده ایجاد می شود.
۲- ایجاد شهر جدید عملی ارادی است كه فرض را بر وجود یك منبع قدرت یا سازمانی می گذارد كه تأمین كننده مكان و منابع برای توسعه شهر و اعمال كنترل مداوم بر آن است تا شهر به اندازه بادوامی برسد.
۳- شهر جدید اجتماعی خود اتكاست با جمعیت و مساحت مشخص، فاصله ای معین از مادرشهر، برنامه ریزی از پیش تعیین شده اهداف معین و همچنین برخوردار از تمام تسهیلات لازم برای یك محیط مستقل.
۴- معمولاً شهرهای جدید برای تمركززدایی كالبدی اقتصادی و اجتماعی در ناحیه شهری شهرهای بزرگ طراحی می شوند تا با وجود جاذبه نزدیكی به شهرهای بزرگ جمعیت تشویق به خروج از مادرشهر شوند تا اسكان به همراه اجرای برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی فراهم آید. بدین ترتیب جذب سرریز های جمعیتی ساماندهی فضایی مادرشهر و ناحیه شهری بهبود وضعیت محیط كار زندگی سالم و اجتماعی كامل میسر می شود در واقع مفهوم شهر جدید مفهوم اجزای یك شهر در ارتباط ارگانیك با یكدیگر است.

شهرهای جدید دارای تاریخ تولد مشخصی هستند و در زمان كوتاه و معینی ساخته می شوند. این گونه شهرها در تضاد كامل با پیدایش و تحول شهرهای متراكم هستند و بر اساس یك هسته پیش از آن كه به وجود آیند تشكیل می شوند و به كندی رشد می كنند.

معمولاً برنامه ریزی شهر جدید مبتنی بر پیش بینی جمعیت است تا این جمعیت تضمینی پایه ای برای پیش بینی نیازهای كالبدی اقتصادی و اجتماعی آینده باشد. طراحی و ساخت شهرهای جدید بیشتر در زمین های بكر و غیرقابل كشت و بدون هسته اولیه صورت می گیرد.

مهمترین اهداف ایجاد شهرهای جدید را به شرح زیر می توان برشمرد:
 
۱. جلوگیری از توسعه بی رویه و كلانشهر شدن مادرشهر
۲. انتقال كارگاه ها از مادرشهر به شهر جدید
۳. جذب سرریز جمعیت با ایجاد كانون های اشتغال در شهر جدید
۴. جلوگیری از بالا رفتن قیمت زمین در مادرشهر و بورس بازی زمین به علت توسعه نامحدود مادرشهر
۵. پالایش مادرشهر برای سازماندهی توسعه آن به شكل منفصل
۶. كاهش هزینه رفت و آمد از مادرشهر به مناطق صنعتی اطراف شهرهای بزرگ و حذف زمان تلف شده كاركنان مناطق صنعتی مذكور و جابجایی ساكنان به علت وسعت شهر بزرگ
۷. جلوگیری از ایجاد حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ
۸. سبك شدن بار ترافیك در داخل مادرشهر
۹. احداث محل سكونت در نزدیكی محل كار
۱۰. استفاده از اراضی غیرزراعی برای ایجاد شهرهای جدید و جلوگیری از تخریب اراضی كشاورزی حومه شهرهای بزرگ
۱۱. ایجاد اشتغال در شهر جدید و جلوگیری از خوابگاهی شدن آنها
۱۲. تنزل بهای تمام شده واحدهای مسكونی به علت پایین بودن بهای زمین با توجه به نسبت هزینه ساخت و قیمت زمین در شهرهای بزرگ و در نتیجه امكان ارائه مسكن به مردم
۱۳. انتقال سرمایه های كوچك مردم از فعالیت های واسطه ای به سرمایه گذاری در مسكن و صنایع و كارگاه های تولید ی به علت پایین بودن قیمت زمین و حذف سرقفلی های كلان در شهرهای بزرگ
۱۴. كاهش هزینه های توسعه زیربنای مادرشهر
۱۵. آزاد شدن سطوح كارخانه ها و كارگاه های مزاحم داخل مادرشهر برای ایجاد تأسیسات مورد نیاز زیربنایی از قبیل فضاهای سبز، آموزش خدماتی و ترافیكی
۱۶. جلوگیری از آلودگی محیط زیست در شهرهای بزرگ كه در بعضی از شهرها از جمله تهران به شكل خطرناكی درآمده است.
۱۷. احداث شهر از پیش برنامه ریزی شده و متناسب با نیاز واقعی جامعه
۱۸. امكان كنترل ساخت و سازها در شهر جدید طبق ضوابط مطلوب مطالعه شده
۱۹. پالایش شهر از شغل های كاذب و مخرب كه با توسعه رشد شهرهای بزرگ روبه ازدیاد است.
 
شهرهای جدید، به رغم كمك های متعدد نمی تواند همانند شهرمادر باشد، زیرا جذابیت های خاص آن را ندارد. شهرمادر در طول تاریخ شهر شده است و براساس نیازهای تدریجی شكل های جدید از نهادها و سازمان های در آن به وجود آمده اند. حال آن كه شهر جدید با توجه به این كه با فاصله جغرافیایی تعیین شده در اطراف شهرمادر ساخته می شود.

به راحتی نمی تواند خود را تكمیل كند و مجبور است به عنوان شهر اقماری و وابسته در كنار شهر متروپل قرار بگیرد. تنوع گروه ها و اقوام، ناشناخته شدن آنها توسط دیگر گروه ها و تنش های فرهنگی كه این وضع ایجاد خواهد كرد، نمی تواند سیمای مطلوبی از شهر ارائه نماید.

شهرهای جدید مهمترین و بهترین پدیده عصر جدید محسوب می شوند و به عنوان مظهر «تمدن جدید» به شمار می روند.

با وجود این، حیــات آدمی در كنار شهرهـای نوبـنـیاد ادامه یافــــته و مشـاهده می كنیم كه در پی نابــودی شهر ها، باز شهر های دیگـــــری احداث می گــردند. بنابراین شهر سازی یكی از كهن ترین نیاز های بشری به شمار آمده و هرگز شهری در تاریخ وجود نداشته كه به تمامی توسط معماران ســاخته شده باشد بلكه شهر را می بایست محصول قدرت و اقتدار حكومت ها و دولت ها دانست.

 يادداشت از :سیدحامد حاج سیدجوادی كارشناس عمران و عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان