کد خبر: ۱۴۹۱۱۷

تاریخ انتشار: ۱۹ خرداد ۱۳۹۲ - ۰۰:۴۳

صفحه نخست » سیاسی

اخلاق رسانه؛بایدونبایدهای اخلاقی دررسانه ملی

رسانه ملی در نظام اسلامی که رسانه‌ای تأثیرگذار و فرهنگ‌ساز است، نه تنها باید همه فضایل و ارزش‌های اخلاقی را ترویج کند، بلکه به عنوان رسانه‌ای الگوساز و انسان‌ساز باید در برابر رذایل اخلاقی و ارزش‌های غیردینی موضع منفی بگیرد.

. رعایت حرمت مخاطبان و تأکید بر کرامت انسان‌ها

در اسلام انسان‌ها با یکدیگر برادرند و ملاک برتری آنان بر یکدیگر، تقوا الهی است. در نظام اخلاقی اسلام مردم و جامعه مورد احترام‌اند. رعایت حرمت مخاطبان، ارزش و فضیلتی اخلاقی است و آبرو و حیثیت آنان نباید وجه المصالحه قرار گیرد. در قرآن کریم توصیه شده است که باید با مردم به گونه‌ای رفتار شود که حرمت افراد نگه داشته شود:

ـ با مردم خوش سخن بگویید(بقره:83)؛

ـ و به بندگانم بگو با نیکوترین روش سخن گویند.(اسراء:53).

ـ ای کسانی که ایمان آورده‌اید مبادا عده‌ای از شما عده‌ای دیگر را استهزاء نمایند، چه بسا آنان بهتر از شما باشند، و نیز مبادا که گروهی از زنان شما گروهی دیگر را مسخره کنند، چه بسا آنان بهتر باشند، و به یکدیگر زخم زبان نزنید و یکدیگر را با القاب زشت صدا نکنید.» (حجرات:11).

ـ قرآن کریم حتی در برخورد با غیرمسلمانان نیز توصیه اکید می‌کند که ادب، احترام، عدالت و احسان رعایت شود: «خداوند شما را نهی نکرده است که به آنان که با شما نجنگیده‌اند و شما را از دیارتان آواره نساخته‌اند، به عدالت و احسان رفتار کنید. حتی شیوه برخورد با دشمنان و خصم نیز مطابق اخلاق قرآن برخورد مؤدبانه و غیرتوهین آمیز است» (ممتحنه:8).

ـ «به کسانی که غیرخدا را می‌خوانند، ناسزا نگویید؛ چرا که اگر این چنین کنید، آنان نیز از سردشمنی وجهالت به خداوند ناسزا خواهند گفت» (ممتحنه: 8).در منابع روایی نیز بر حفظ حرمت مؤمنان سفارش و تأکید بسیار شده است. حضرت صادق(ع) فرمود:هر کس بر ضرر مؤمن داستانى بگوید و قصدش عیب او و ریختن آبرویش باشد که از چشم مردم بیفتد، خداوند او را از دوستى خود به دوستى شیطان براند و شیطان هم او را نپذیرد.22

پیامبر اکرم(ص) نیز می‌فرمایند:هر کس به مرد یا زن مؤمنی بهتان زند یا چیزی را که در او نیست بدو نسبت دهد، خداوند او را در روز قیامت بر تلی از آتش خواهد ایستاند تا زمانی که از آنچه او درباره آن فرد گفته بود، خارج شود.23بر این اساس، یکی از مهم‌ترین بایدها و ارزش‌های اخلاقی، اعتبار و ارزش قائل‌ شدن برای کرامت انسانی و احترام‌ گذاشتن به افراد و رعایت حقوق و تکریم جایگاه آنان به عنوان یک شخصیّت انسانی است. اصل «کرامت» از جمله اموری است که اسلام به آن توجه خاصی کرده است. قرآن کریم می‌فرماید:‌ «و لَقدْ کَرّمْنا بَنی‌آدم؛ ما فرزندان آدم را کرامت و ارزش بخشیدیم»(اسراء: 70).

امام علی(ع)‌ نیز در این باره می‌فرمایند: «هر کس برای ادای حقوق بندگان خدا به پاخاست، این کار او را به سوی قیام برای ادای حقوق خداوند می‌کشاند.»24 از این حدیث، احترام به حقوق دیگران فهمیده می‌شود که در حدّ رعایت حقوق الهی مهم شمرده شده است. همچنین آن حضرت می‌فرمایند: «بنده غیرنباش در حالی‌که خدا تو را آزاد آفرید.»25

آزادی انسان و بنده غیر نبودن،‌ ناظر به کرامت انسان است و ارزشی است که خدای متعال برای انسان قائل بوده و به او برتری و آزادی بخشیده است. در اسلام، ارزش نهادن به دیگران، هم‌پایه گرامی‌داشتن و ارزش گذاشتن به مقام الهی است. پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند:‌ «کسی که برادر [مؤمن] خود را گرامی دارد، در حقیقت خدا را گرامی داشته است.»26

توجه به کرامت انسانی و احترام به شأن و منزلت افراد از فضایل و ارزش‌های والای اخلاقی است و نباید به دلیل اشتباهات، دیگران را تحقیر یا سرزنش کرد. امام صادق(ع) در نکوهش سرزنش و تحقیر دیگران می‌فرمایند: «هر کس مؤمنی را سرزنش کند، خدا او را در دنیا و آخرت سرزنش کند.»27 در اسلام، به خوش‌ رفتاری و دوستی سفارش فراوان شده و از جمله خوش‌ رفاقتی، بدرقة رفیق است.

از مجموعه آموزه‌های اخلاقی و تربیتی در اسلام، این اصل به دست می‌آید که اصحاب رسانه‌ها، ‌به ویژه خبرنگاران در برخورد با مردم و مخاطبان باید ادب، حرمت، کرامت و احترام مخاطبان را رعایت کرده، هیچ‌گاه زبان به کلام سبک و زشت نگشایند. شکستن حریم‌ها و حرمت مخاطبان، به ویژه در نظام اسلامی توسط رسانه ملی بسیار زشت، مذموم، بد و به دور از اخلاق اسلامی و اخلاق حرفه‌ای رسانه‌ای است.

8. رعایت مصالح نظام اسلامی

رسانه ملی در نظام اسلامی یکی از مهم‌ترین رسانه‌های ترویج فرهنگ ناب دینی است. این رسانه، رسانه‌ای فرهنگ‌ساز است. وظیفه اصلی و اولیه آن، حفظ ارزش‌های دینی و اسلامی و مصالح نظام اسلامی است. در واقع، رسانه ملی در نظام اسلامی در فرایند خبررسانی و اطلاع رسانی، باید همواره حافظ مصالح اساسی نظام اسلامی باشد. بسیاری اوقات ممکن است پخش یک خبر یا انتشار یک مصاحبه، فیلم، سریال و گزارش، با بسیاری از اصول اساس و مبانی دینی و یا مصالح عالیه نظام اسلامی در تعارض باشد. در این صورت، ‌رسانه ملی مجاز به انتشار آن نخواهد بود.

نمونه‌های فراوانی از این دست در تاریخ اسلام می‌توان شاهد بود. پس از درگذشت پیامبر گرامی اسلام(ص)، عباس بن عبدالمطلب و ابوسفیان بن حرب، پیشنهاد بیعت به امام علی(ع) دادند. امام که به خوبی بر اغراض ابوسفیان و اوضاع و شرایط سیاسی آن زمان آگاه بود، از این عمل سرباز زد. در پاسخ به آنان به خطبه‌ای اکتفا کرد که در بخشی از آن به این واقعیت اشاره می‌کند که از اخباری آگاه است که اظهار آن به آشوب و اختلاف می‌انجامد:

اگر [از حقوق از دست رفته و مقام و منزلتم] بگویم، می‌گویند: علی بر حکومت حرص ورزیده، و اگر خاموش باشم، می‌گویند: علی از مرگ ترسیده، هرگز! پس از آن همه جهاد و پیکار در میدان‌های جنگ! به خدا سوگند پسر ابوطالب به مرگ علاقمندتر از کودک به پستان مادر است. اما من چیزی می‌دانم که بر شما پوشیده است. اگر بگویم و بشنوید، به لرزه در می‌آیید و مضطرب می‌شوید و دیگر به جای نمی‌آیید، مانند لرزیدن ریسمان در چاهی که ته آن ناپدید است.28

همچنین در یکی از خطبه‌های خویش می‌فرماید: سینه‌‌اش مالامال از اخبار و اسراری است که برای پیش‌گیری از انحراف آرای مردم، از نقل عمومی آن پرهیز دارد:به خدا اگر خواهم هریک از شما را خبر دهم که از کجا آمده و به کجا می‌رود و سرانجام کارهای او چه بود، توانم، لیکن ترسم که درباره من به غلو روید و مرا بر رسول خدا (ص) تفضیل نهید.29

در اخلاق حرفه‌ای رسانه‌ای در اسلام، صرف آگاهی از یک خبر مجوزی برای انتشار آن نیست، بلکه باید پیش از اقدام به انتشار هرگونه برنامه‌ای از رسانه ملی، مصالح و منافع جامعه و نظام اسلامی توجه شود. امام علی(ع) با تاکید بر این نکته که انتشار اخبار و اعلام مطالب باید با در نظر داشتن مصلحت زمانی و مکانی باشد، می‌فرمایند: «اگر برای کلام خود موقعیت مناسبی نیافتی، آن را ابراز مدار.»30 ابراز نداشتن مطلب، یعنی پوشیده نگاه داشتن آن تا زمانی که مصلحت عدم انتشار باقی باشد، چراکه در چنین شرایطی بیان و ابراز آن، خیانت و خطاست، از این‌رو، امام صادق(ع) می‌فرمایند: «افشای اسرار موجب سقوط به ورطه هلاکت خواهد بود.»31

قرآن کریم نیز مردم را از بیان هر آنچه می‌دانند، برحذر داشته، می‌فرماید: «اینان هرگاه امر (و مطلبی و خبری) اعم از آنکه به صلاح (امنیت) جامعه باشد یا موجب رعب و ترس جامعه، آن را (بلافاصله) ابراز می‌دارند.»(نساء:83). جالب اینکه امام علی(ع) در یکی از نامه‌های خویش به این واقعیت اشاره می‌کنند که برخی مطالب و اخبار و اسرار حتی برای رازدارترین افراد جامعه نیز نباید بازگو شود: «بدانید حق شماست بر من که چیزی را از شما نپوشانم (و خبری را از شما پنهان نکنم)، جز راز جنگ که از پوشاندن آن ناچارم.»32

اصل اخلاقی دیگری که در این زمینه باید رسانه ملی در آگاهی بخشی به مخاطبان به آن توجه کند و بر رعایت ظرفیت‌ها و وضعیت مخاطبان مبتنی است، اصل عدم اشاعه فحشا و عدم ابراز آن است، زیرا در نظام اسلامی و جامعه دینی حفظ ارزش‌ها و هنجارهای دینی امری بایسته است و اشاعه فحشا و ناهنجاری‌های اجتماعی، خلاف مصلحت نظام اسلامی است.

قرآن کریم کسانی را که از گسترش فحشا در جامعه ابراز رضایت می‌کنند، مستحق عذاب دردناک در دنیا و آخرت می‌داند: کسانى که دوست دارند که زشتکارى در میان آنان که ایمان آورده‏اند، شیوع پیدا کند، براى آنان در دنیا و آخرت عذابى پر درد خواهد بود و خدا[ست که] مى‏داند و شما نمى‏دانید»(نور: 19).

بنابراین، رسانه ملی در نظام اسلامی باید در نقل و قول و محتوای اخبار، برنامه‌ها یا اطلاعاتی که منتشر می‌کند، نهایت دقت را مبذول کرده تا چیزی بر خلاف مصالح جامعه دینی و ارزش‌های مقبول مردم مسلمان منتشر نکند، زیرا عدم رعایت مصالح نظام اسلامی در رسانه ملی، به دور از اخلاق اسلامی و نیز مخالف مبانی و اصول پذیرفته شده دینی است.

9. حق حریم خصوصی

حق «حریم خصوصی» همواره از موضوعات مناقشه‌برانگیز در رسانه‌ها بوده است، زیرا از مصادیق مهم حقوق بشر شمرده می‌شود. مسئله ورود رسانه‌ها به حریم خصوصی افراد نیز از مسائل بارز اخلاق رسانه‌ای است. تقابل «آزادی بیان» و اطلاع‌رسانی شفاف و رعایت «حق حریم خصوصی»، همواره اصحاب رسانه‌ها و دست اندرکاران حوزه وسایل نوین ارتباط جمعی را در موقعیت‌های دوگانه‌ای قرار داده است، از این رو، توجه به حریم اندرونی و خصوصی افراد در جامعه اسلامی، به ویژه توسط رسانه‌ها و به خصوص رسانه ملی، امری ضروری است.

در واقع،‌ حریم خصوصی رعایت حق افراد و حمایت از آنها در برابر مداخله بی‌اجازه دیگران در امور و زندگی خود و خانواده شان است؛ خواه این عمل با ابزار مستقیم فیزیکی صورت پذیرد یا به وسیله نشر اطلاعات. حریم خصوصی ارزش کلیدی و زیربنایی دارد و توجه به شأن و منزلت انسانی و سایر ارزش‌ها، نظیر آزادی اجتماعات و آزادی بیان است. حریم خصوصی حق اساسی بشر و خواسته منطقی فردی است.33

حریم خصوصی شهروندان محدوده زندگی شخصی هر فرد است که مایل نیست دیگران بدون اجازه او به آن دسترسی داشته باشند. مهم‌ترین قلمرو و محدوده حریم خصوصی عبارت است از: منازل، اماکن خصوصی، جسم افراد، اطلاعات، ارتباطات و مانند آن. حریم خصوصی شهروندان، یکی از حقوق اساسی بشر است که از او در مقابل تعرضات دیگران به زندگی خصوصی‌اش و نیز مداخه ناروای دولت‌ها، حمایت می‌کند.

البته در نظام حقوقی ایران نیز اصطلاح «حریم خصوصی» به کار نرفته است، ولی مفهوم آن در اصطلاحات و عناوین دیگر آمده و بر آن تأکید شده است. اصول 22، 23، 25 و 39 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و مواد 580 و582 قانون مجازات اسلامی، مجازاتی درباره ورود غیرقانونی مستخدمان و مأموران قضایی و غیرقضایی دولت به منزل اشخاص، و برای توقیف، معدوم، بازرسی، ضبط، بازکردن مراسلات، استراق سمع مخابرات و مکالمات تلفنی اشخاص تعیین کرده است. بنابراین، حریم خصوصی «حق افراد برای حمایت شدن در مقابل وارد شدن بدون اجازه به امور و زندگی افراد و خانواده‌هایشان، با ابزار مستقیم فیزیکی یا به وسیله‌ نشر اطلاعات است.»34

برخی شاخص‌ها و مصادیق حق حریم خصوصی عبارت‌اند از:

1. ممنوعیت ورود به زندگی شخصی، خانوادگی یا منزل؛

2. ممنوعیت ورود به آزادی جسمی، عقلی و فرهنگی؛

3. ممنوعیت شنود و استراق سمع؛

4. ممنوعیت افشای اسرار زندگی شخصی؛

5. ممنوعیت سوء استفاده اسم، شخصیت و شکل افراد؛

6. ممنوعیت تجسس، پاییدن و مراقبت؛

7. ممنوعیت افشای نامه‌ها و مراسلات.35

نمونه‌های زیر را می‌توان از جمله موارد حمایت از حریم خصوصی افراد در منزل و مکان خصوصی در قوانین بین‌المللی و داخلی دانست:

1. هیچ کس نباید در زندگی خصوصی و خانواده و اقامتگاه یا مکاتبه‌ها، مورد مداخله‌های خودسرانه‌ «بدون مجوز» یا خلاف قانون قرارگیرد. همچنین نباید به شرافت و حیثیت افراد، تعرض غیرقانونی شود.

2. هر کس حق دارد که در برابر این‌گونه مداخله‌ها یا تعرض‌ها به وسیله قانون حمایت شود.36

3. مسکن در هر حالی حرمت دارد و نباید بدون اجازه ساکنان آن یا به صورت نامشروع وارد آن شد و نباید آن را خراب یا مصادره کرد و یا ساکنان آن را آواره کرد.37

4. حیثیت، جان و مال، حقوق، مسکن و شغل اشخاص از تعرض مصون است، مگر در مواردی که قانون اجازه دهد.38

5.تفتیش و بازرسی منازل، اماکن و اشیا در مواردی به عمل می‌آید که حسب دلایل، ظن قوی به کشف متهم یا اسباب و آلات و دلایل جرم در آن محل وجود داشته باشد.39

اما در اسلام چند نکته درباره حریم خصوصی قابل طرح است:

1. ممنوعیت استراق سمع: استراق سمع در اسلام ممنوع است، چنان که پیامبر اکرم(ص) فرموده‌اند: هر کس که به مکالمات دیگران در حالی که راضی نیستند، گوش دهد، روز قیامت در گوش وی سرب گداخته ریخته می‌شود.

2. ممنوعیت تفتیش و تجسس در زندگی مردم: تجسس عبارت است از: دنبال کردن چیزی که از انسان کتمان شده است یا به معنای در جست‌وجوی خبر از دیگران و جاسوس دیگران بودن است. قرآن کریم می‌فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده‏اید... جاسوسى مکنید»(حجرات:12). پیامبر اکرم (ص) نیز فرموده است: «از گمان بد بپرهیزید، چون گمان، سخن را در گرداب دروغ می‌افکند، از کنجکاوی و پاییدن یکدیگر بپرهیزید، از حال کسی تفتیش مکنید....»40 همچنین آن حضرت فرموده است:

ای گروهی که به زبان اسلام آورده‌اید و ایمان در قلب شما جای نگرفته! از مسلمانان بدگویی مکنید و در جستجوی عیب‌های آنان مباشید؛ چرا که هر کس در پی کاستی‌های آنان بر آید، خداوند در جستجوی عیوب او خواهد بود و آنکه خدا با او چنین کند، رسوایش خواهد ساخت هر چند درون خانه اش باشد.41نیز آن حضرت فرموده است: «من مأمور نگشته‌ام دل‌های مردم را بشکافم و از افکار درونی آنها با خبر شوم.»42 علاوه بر این، آن حضرت بر عیب پوشی تأکید کرده و فرموده‌اند: «هر کس عیب دیگری را بپوشاند، همانند کسی است که زنده به گوری را نجات داده باشد.»43

3. ممنوعیت ورود به منازل مردم مگر با اجازه: در آیات قرآن کریم و سنت اسلامی، ورود به منازل اشخاص به استیناس و استیذان منوط شده است. استیناس، یعنی هنگام ورود به منزل دیگران باید خود را معرفی کرد و آشنایی لازم به صاحب منزل داد تا وی در صورت تمایل، در را بگشاید. استیذان، یعنی کسب رضایت صاحب منزل پیش از ورود به آن. امروزه استیناس و استیذان دو شرط بسیار مهم در تفتیش و بازرسی از منازل اشخاص است.

قرآن کریم می‌فرماید: «لاتدخلوا بیوتاً غیربیوتِکم حتی تَستَأنِسوا و تُسلّموا علی اَهلِها؛ داخل خانه‌ای غیر از خانه‌تان نشوید، مگر آشنایی بدهید و بر اهل خانه سلام کنید.»( نور: 27)از آنچه گذشت می‌توان گفت که حفظ حریم خصوصی، از بایدهای اخلاقی است و نقض آن جز در موارد خاص که قانون تعیین می‌کند، شایسته نیست و از رذایل و نبایدهای اخلاقی شمرده می‌شود. رسانه ملی باید حریم خصوصی مخاطبان را رعایت کند.

10. حفظ اسرار، رازداری و امانت داری

رسانه ملی در نظام اسلامی، در فرایند انجام رسالت خویش، یعنی خبررسانی، اطلاع‌رسانی، آگاهی بخشی و دانش‌افزایی، باید با امانت‌داری، رازداری و حفظ اسرار مخاطبان، اعم از افراد حقیقی و حقوقی، همواره در حفظ مصالح اساسی نظام اسلامی و حرمت مخاطبان تلاش کند.امام علی(ع) با تأکید بر این نکته که انتشار اخبار و اعلام مطالب باید با در نظر داشتن مصلحت زمانی و مکانی باشد، می‌فرمایند: «اگر برای خود موقعیت مناسبی نیافتی آن را ابراز مدار.»44 امام صادق (ع)نیز افشای سرّ را سقوط به ورطه هلاکت و منجر به پیامدها و عواقب خطرناک برای جامعه می‌دانند.»45 قرآن در سرزنش عدم رازداری یکی از همسران پیامبر(ص) می‌فرمایند:

و چون پیامبر با یکى از همسرانش سخنى نهانى گفت و همین که وى آن را [به زن دیگر] گزارش داد و خدا [پیامبر] را بر آن مطلع گردانید [پیامبر] بخشى ازآن را اظهارکرد و از بخشى [دیگر] اعراض نمود....(تحریم: 3) قرآن در جایی دیگر در باب ضرورت حفظ اسرار بر این نکته تأکید دارد که بیان «راز» در صورتی ممکن است که حکمتی داشته باشد: «در بسیارى از رازگویی‌هاى ایشان خیرى نیست، مگر کسى که [بدین وسیله] به صدقه یا کار پسندیده یا سازشى میان مردم فرمان دهد...».(نساء:114).

رازداری و حفظ اسرار بندگان در دنیا، و بیان اسرار آنان در آخرت، از جمله اوصاف خدای متعال است: «و شما را به آنچه مى‏کردید خبر خواهد داد که او به راز دل‌ها داناست»(زمر:7). امام علی(ع) در یکی از نامه‌های خود به این واقعیت اشاره می‌کند که برخی مطالب، اخبار و اسرار حتی برای رازدارترین افراد نیز نباید بازگو شود: «بدانید حق شماست بر من که چیزی را از شما نپوشانم (وخبری را از شما پنهان نکنم)، جز راز جنگ که از پوشاندن آن ناچارم.»46

امام رضا(ع) رازداری را سنت خداوند شمرده، رازدار ‌نبودن را علامت بی‌ایمانی می‌داند: شخص، مؤمن نیست مگر اینکه در او سه سنت نیک باشد؛ یکى را از خدا فراگیرد و یکى را از پیامبر و سومى را از امام، اما، سنت پسندیده‌ای را که از خدا مى‏آموزد این است که سرنگهدار باشد.47با توجه به این حدیث شریف، مؤمن باید در کتمان سرّ خود و مردم به صفت خداوند تمسک جوید و همچون خداوند تعالی که به تمام عالم علم داشته، اما کتمان می‌کند، مؤمن نیز باید آن‌قدر در خود سعه صدر را تمرین کند که بر آشکارسازی سرّ خود و دیگران اقدام ننموده و امانت‌داری را در این زمینه رعایت کند.

علاوه بر رازداری و عدم ‌انتشار اسرار افراد حقیقی و حقوقی، رعایت امانت در نقل آنچه از رسانه ملی منتشر می‌شود، امری پسندیده و اخلاقی و جزء فضایل اخلاقی شمرده می‌شود. به عبارت دیگر، رسانه ملی باید امانت‌دار و امین مردم باشد، زیرا بر اساس تعالیم دینی، انسانی که امانت‌دار نباشد، خیانتکار و فریبکار است. در منابع روایی، ثمره و نتیجه دین، امانت‌داری معرفی شده است:

«ثمرةُ الدین الامانه»؛ میوه دین، امانت است.»48 همچنین خیانت و فریب از زشت‌ترین صفت‌ها شمرده شده است: ‌خیانت، فریب است.49 و فرموده‌اند: زشت‌ترین صفت‌ها خیانت است.50 در منابع دینی به این نکته اشاره شده است که خیانت و برادری با یکدیگر قابل جمع نیستند: «لاتجتمع الخیانة و الاخوة»؛ ‌خیانت و برادری با هم جمع نشود.»51 این خیانت می‌تواند در گفتار یا کردار و رفتار فرد باشد، چرا که دروغ‌گویی، تبلیغات سوء و نادرست اصحاب رسانه‌ها و عدم امانت‌داری در انتقال و پخش اخبار می‌تواند نوعی خیانت شمرده شود.

بنابراین، خیانت در کار خبررسانی، به خصوص نوع کارهایی که با عموم مردم سرو کار دارد، پیامدهای ناگواری در پی دارد. امام علی(ع) در این‌باره می‌فرمایند: «خیانت کسی که مردم کارشان را به او وامی‌گذارند و از او نظر‌خواهی می‌کنند، از شنیع‌ترین کارها و بزرگ‌ترین شرها و پدید آورندة عذاب آتش‌سوزان ست.»52

بنابراین،‌ اصحاب رسانه‌های ارتباط جمعی، به ویژه رسانه ملی به دلیل نوع کار خود که ارتباط با عموم مردم است، باید در نقل اخبار و اطلاعات صحیح، امین مردم بوده و اخبار و اطلاعات محرمانه را منتشر نکنند، علاوه بر این، اطلاعات قابل انتشار را باید به عنوان امانت،‌ عیناً و بدون دخل و تصرف یا سانسور منتشر کنند. در واقع، یکی از شرایط امانتداری این است که خبرنگاران، هر خبر یا گزارشی را به صرف شنیدن منتشر نکنند، زیرا وظیفه خبررسانی حکم می‌کند که پس از تحقیق و تفحص و حصول اطمینان و یقین یا ظن قوی، اخبار را منتشر کنند.‌ قرآن بر ضرورت تحقیق و تفحص در نقل اخبار این‌چنین تأکید می‌کند:

ای کسانی که ایمان آورده‌اید در مورد خبری که فاسقی برای شما آورده تحقیق کنید، مبادا که بر اساس اعتماد به آن خبر به دسته‌ای از مردم آسیب وارد آورید و سپس از این کرده خود پشیمان شوید.(حجرات:6) بنابراین، یکی از فضایل و بایدهای اخلاقی در عرصه رسانه، حفظ اسرار، رازداری و امانت‌داری در حفظ اطلاعات یا اخبار است و بر این نکته تأکید دارد که آنچه درباب اطلاع‌رسانی و انتقال اخبار یا اطلاعات به عنوان سَر و راز شمرده می‌شود و غیرقابل انتشار است، باید حفظ شود و از انتشار آن جلوگیری گردد و همواره به عنوان راز، نگهداری شود.

11. ترویج محاسن و مکارم اخلاقی

ترویج محاسن و مکارم اخلاقی، یکی دیگر از ارزش‌های اخلاقی و بایدها در رسانه ملی است. بایدها و فضایل اخلاقی را به دو دسته تقسیم می‌کنند:53 محاسن اخلاق، مکارم اخلاق. محاسن اخلاقی، آن دسته از بایدهای اخلاقی است که مربوط به روابط اجتماعی و جلب منافع مادی و چگونگی معاشرت با دیگران است و موجب بهبود زندگی مادی و رفاه اجتماعی می‏شود.

از سوی دیگر، ‌پایبندی به اخلاق، که معیار انسانیت انسان است و از طبع بالا، تعالی روحی و معنوی انسان حکایت دارد، به بزرگ‏منشی او مربوط می‏شود و در زمره مکارم اخلاق قرار می‏گیرد. به عبارت دیگر، مکارم اخلاق، مرحله تکامل‏یافته محاسن اخلاقی است. درآموزه‌های دینی، از اخلاق حسن و نیکو سخن بسیار به میان آمده است و ما را بر ملکات حمیده و سجایای اخلاقی پسندیده تشویق و ترغیب نموده و از صفات ناپسند باز می‏دارد.

پیامبراکرم(ص) می‏فرمایند: «اخلاق نیکو موجب سعادت فرد و بداخلاقی موجب شقاوت فرد می‌شود.»54 حضرت علی(ع) نیز به همین دو موضوع اشاره فرموده و تفاوت میان آن دو را بیان می‏کنند: «اخلاق خود را در آغاز با صفت‌های حمیده و محاسن اخلاق، رام کرده، آنگاه آن را به سوی مکارم اخلاق و سجایای عالی و ملکه‌های نفسانی انسانی سوق دهید.»55

ارزش‌ها و هنجارهای دینی در جامعه دینی و نظام اسلامی، بر گرفته از معارف ناب قرآنی و اهل بیت(ع) است. رسانه دینی در نظام اسلامی باید مدافع معارف اهل بیت(ع)، آموزه‌های اخلاقی، محاسن و مکارم اخلاقی و ارزش‌های دینی باشد.رسانه ملی که رسانه‌ای عمومی و در ارتباط مستقیم با مردم است، همچون دست‏اندرکاران سایر رسانه‏های جمعی، مسئولان نظام سیاسی، متولیان نهادهای مدنی که جملگی واسط میان حکومت و مردم هستند، باید عملاً به آموزه‌های ناب دینی، اخلاقی و معارف ناب اهل‌بیت(ع) پایبند بوده و مروج ارزش‌های اخلاقی و دینی در نظام اسلامی باشد. طبیعی است که ترویج رذایل اخلاقی و عدم تعهد و پایبندی به فضایل و مکارم اخلاقی از سوی رسانه ملی، از نبایدهای اخلاقی است.

نتیجه گیری

در جامعه دینی باید همت و تلاش همه نهادها و متولیان فرهنگ و ارکان حکومتی در جهت تحقق دین و ارزش‌های دینی و اخلاقی باشد. رسانه ملی در نظام اسلامی نیز که رسانه‌ای تأثیرگذار و فرهنگ‌ساز است، وظیفه‌ای دوچندان در این زمینه دارد و نه تنها باید همه فضایل و ارزش‌های اخلاقی را ترویج کند، بلکه به عنوان رسانه‌ای الگوساز و انسان‌ساز باید در برابر رذایل اخلاقی و ارزش‌های غیردینی موضع منفی بگیرد.

این پژوهش، بایدها و نبایدهای اخلاقی در عرصه رسانه را استخراج کرده است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، مهم‌ترین بایدها و نبایدهای اخلاقی در عرصه رسانه عبارت‌ند از: مسئولیت‌پذیری، حفظ شرافت حرفه‌ای، حق‌گرایی، بازنمایی واقعیات، صداقت و راست‌گویی،‌ اجتناب از مکر و حیله و خدعه،‌ رعایت حرمت مخاطبان، رعایت مصالح نظام اسلامی، حق حریم خصوصی و ترویج محاسن و مکارم اخلاقی.

پی‌نوشت‌ها:

22. محمد ابن یعقوب کلینى‏، اصول کافى، ترجمه حاج سید جواد مصطفوى‏، ج 4، ص 62

23. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 75، ص 194

24. عبدالواحد آمدی، غررالحکم و دررالکلم، ج1، ص284

25. نهج البلاغه، نامة 31، ص161

26. محمدی ری شهری، میزان‌الحکمه، ص 5158

27. محمد ابن یعقوب کلینى‏، اصول کافى، ص 59

28. نهج البلااغه، خطبه 5

29. همان، خطبه 174

30. عبدالواحد آمدی، غررالحکم و دررالکلم، 6/286

31. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج، 78، ص229

32. نهج البلاغه، نامه 50