صنعت نفت 105 ساله شد/ سايه و روشن‌هاي نفت ايران در يک نگاه

بولتن نیوز_ صفحه انرژی، 105 سال از زماني که براي نخستين بار نفت ايران در عمق 338 متري سطح زمين از چاه شماره يک مسجد سليمان فوران کرد و نقطه عطفي شد براي تاريخ سياسي و اقتصادي ايران مي گذرد.

بر اين اساس به دنبال واگذاري امتياز استخراج و بهره‌برداري از نفت به "ويليام ناکس دارسي" ‌انگليسي و پس از پنج سال جستجو، کشورمان و البته خاورميانه در پنجم خرداد 1287 خورشيدي گرمي طلاي سياه را لمس کرد.

امتياز استخراج، بهره‌برداري و لوله‌کشي نفت و قير در سراسر ايران (به جز پنج استان آذربايجان‌، گيلان‌، مازندران‌، گرگان و خراسان‌) به مدت 60 سال در سال 1280 ميلادي و در دوره حکومت مظفرالدين شاه قاجار به دارسي داده و متعهد شده بود که از عوايد حاصله 16 درصد به عنوان حق‌الامتياز و 20 هزار ليره نيز به صورت نقد به عنوان سهم ايران، به دولت بپردازد.

پس از کشف نفت از اين چاه که با وسايل ساده و ابتدايي آن زمان در سازند آسماري حفر شده بود، بهره‌برداري از آن از سال 1290 با توليد روزانه 500 بشکه نفت آغاز شد. پس از آن نيز به ترتيب حوزه‌هاي نفتي هفتگل در سال 1306، آغاجاري (1315)، گچساران و پازنان (1316) و نفت سفيد (1317) کشف شد و به دنبال آن مخازن بسيار غني و مهم ديگري نظير ميادين نفتي لالي (1327)، اهواز (1337)، بينک (1338)، بي‌بي‌حکيمه (1340)، مارون و کرنج (1342)، پارسي و رگ‌سفيد (1343) کشف و به بهره‌برداري رسيدند

از سال‏ هاي اوليه توليد نفت ايران، چشم طمع بيگانگان به دنبال استثمار منابع زيرزميني کشور بوده و آنان در هر فرصتي به گرفتن امتيازهاي گوناگون نفتي اقدام مي‏ کردند. پس از لغو امتياز نفتي دارسي بين ايران و انگلستان، قرارداد الحاقي گس - گلشاييان به منظور کشف و استخراج نفت از سوي شرکت‌‌هاي نفتي انگليسي منعقد شد. قراردادي که در مرحله ارائه به مجلس براي تصويب با مقاومت عده‏اي از نمايندگان و علما به ويژه آيت‏اللَّه کاشاني روبه رو و در نهايت پس از فراز و فرودهايي منجر به ملي شدن صنعت نفت ايران در 29 اسفند 1329 شد.

درحالي که تا زمان ملي شدن صنعت نفت تعداد کارمندان عالي رتبه ايراني در تمام مناطق نفتخيز و ادارات شرکت نفت از 30 نفر تجاوز نمي کرد، ملي شدن صنعت نفت نقطه آغاز براي بومي شدن اين صنعت تخصصي شد. به طوري‌که تا قبل از پيروزي انقلاب اسلامي شرکت ملي نفت ايران تنها کار توزيع و فروش فرآورده هاي نفتي و گاز طبيعي جهت مصارف داخلي و همچنين مسئوليت تامين، نگهداري و اداره خدمات پشتيباني توليد را تحت عنوان"خدمات غيرصنعتي" به عهده داشت.

در اين راستا ميزان توليد نفت خام در دوره‌هاي مختلف بسيار متفاوت بوده است. درحالي‌که ميزان توليد طلاي سياه در سال‌هاي پيش از انقلاب به بيش از 6 ميليون بشکه در روز نيز رسيده‌ بود،‌ اين رقم در سال‌هاي جنگ تحميلي به کمتر از سه ميليون بشکه در روز رسيد.

*** تحريم نفت فرصت طلايي افزايش توليد گاز

 به گزارش مهر، همزمان با 105 ساله شدن صنعت نفت، تحريم‌هاي خصمانه و هوشمندانه غرب محدوديت‌هاي متعددي براي توسعه ميادين و صادرات نفت و گاز ايران به وجود آورده است، برخي از تحريم‌هاي دروني هم به پاشنه آشيل توسعه تمام عيار لوکوموتيو توسعه اقتصاد کشور در بخش بالادستي تبديل شده است.

در حال حاضر ايران داراي 22 ميدان مشترک نفت و گاز با کشورهاي مختلف همسايه بوده به طوري‌که با عراق 8 ميدان، عربستان 5 ميدان، قطر 3 ميدان، امارات 4 ميدان و عمان و ترکمنستان هر کدام يک ميدان مشترک وجود دارد که به استثناي 3 تا 4 ميدان در ساير ميادين مشترک نفت و گاز از رقباي عربي عقب مانده‌ايم.

اوج عقب ماندگي نفتي و گازي ايران در ميادين مشترک به لايه نفت و گاز پارس جنوبي باز مي‌گردد که با وجود برداشت چند برابري طرف قطري از نفت، گاز و ميعانات گازي اين ميدان مشترک، ايران حتي با سرمايه‌گذاري 46 ميليارد دلاري هم موفق به راه‌اندازي يک فاز جديد افزايش توليد گاز در پنج سال اخير نشده است.

مطابق با اهداف برنامه پنجم توسعه بايد ظرفيت توليد نفت به بيش از 5 ميليون بشکه و توليد گاز به حدود 1.4 ميليارد مترمکعب در روز افزايش يابد که هم اکنون پيشرفت طرح‌هاي توسعه يا نفت و گاز طوري بوده که امکان تحقق اين اهداف کلان هم وجود ندارد.

به اعتقاد کارشناسان تحريم‌هاي نفت اتحاديه اروپا بهترين فرصت براي بازسازي و احياي چاه‌هاي قديمي نفت و تمرکز بيشتر فني، مهندسي و لجستيکي براي افزايش توليد گاز بوده که مسئولان شرکت ملي نفت از اين فرصت طلايي براي افزايش توليد گاز استفاده نکردند و حتي هم اکنون توليد گاز کشور روندي نزولي پيدا کرده است.

هم اکنون حجم ذخاير نفت قابل برداشت ايران بيش از 157 ميليارد بشکه و ذخاير گاز به بيش از 33.7 تريليون مترمکعب برآورد مي شود و با وجود کاهش ذخاير نفت و گاز در اکثر کشورهاي عضو اوپک، ايران دست کم بريا 100 سال آينده نفت و 200 سال آينده گاز در اختيار دارد.

*** ايران صاحب هوشمندترين شبکه گاز جهان

 هر چند اجراي طرح‌هاي توسعه در بخش بالادست نفت و گاز کشور با مشکلات متعددي دست و پنجه نرم مي کند اما در صنعت پالايش، انتقال و توزيع گاز ايران يکي از پيشرفته ترين زنجيره‌هاي گازي جهان را در اختيار دارد.

در 105 سالگي صنعت نفت، وسعت شبکه انتقال گاز به مرز 35 هزار کيلومتر، ظرفيت انتقال گاز به 700 ميليون مترمکعب در روز، ظرفيت پالايش گاز به حدود 600 ميليون مترمکعب در روز، وسعت شبکه توزيع و تغذيه گاز به حدود 230 هزار کيلومتر افزايش يافته است و هم اکنون ساخت چندين شاه لوله جديد گاز به‌منظور افزايش پايداري شبکه انتقال در شمال، شمالغرب، غرب و جنوب شرق کشور در دستور کار قرار دارد.

در تجارت گاز هم بر خلاف تجارت نفت، ايران با وجود تمامي تحريم‌هاي بين‌المللي کارنامه قابل قبولي بر جاي گذاشته است به طوري‌که سال گذشته با وجود عدم افزايش توليد گاز، تجارت اين انرژي پاک کشور مثبت شد و در ازاي واردات 4.5 ميليارد مترمکعب گاز از ترکمنستان حدود 8.5 ميلياردمترمکعب گاز به ترکيه، ارمنستان و جمهوري نخجوان صادر و سوآپ شد.

در حال حاضر عمليات ساخت خطوط انتقال گاز به پاکستان و عراق در حال انجام است و پيش بيني مي‌شود از سال آينده حجم صادرات گاز ايران به مرز 20 ميليارد مترمکعب در سال افزايش يابد.

*** پاي بنزين اروپايي به سبد سوخت باز شد

 به گزارش مهر، در شرايط فعلي يکي از مهمترين چالش‌هاي پيش روي صنعت نفت عدم وجود توازن براي توسعه بخش بالادستي، ميان دستي و پايين دستي اين صنعت استراتژيک است به طوري‌که با وجود تاخيرهاي گسترده در بخش بالادست در صنايع ميان دست صنعت نفت و گاز کشور پيشرفت هاي قابل توجه اي حاصل شده است.

افزايش ظرفيت پالايش نفت به مرز دو ميليون بشکه در روز، ارتقاي ظرفيت ذخيره‌سازي سوخت مايع به 14 ميليارد ليتر، نصب و راه‌اندازي سامانه هوشمند سوخت، بهبود کيفيت توليد فرآورده‌هاي نفتي به ويژه بنزين و گازوئيل با استاندارد يورو 4 و 5 اتحاديه اروپا، راه‌اندازي واحدهاي پتروپالايشگاهي، توليد فرآورده‌هاي ويژه نفتي همچون انواع بنزين بالگرد، جت و هواپيماها و حضور در تجارت منطقه اي محصولات نفتي را بايد از برگ برنده‌هاي صنعت پالايش در 105 سالگي صنعت نفت کشور عنوان کرد.

با اين وجود تاخير در ساخت و راه‌اندازي هفت پالايشگاه جديد نفت و ميعانات گازي که مي توانست در شرايط تحريم به جاي صادرات نفت خام، ايران را به صادرکننده بزرگ محصولات نفتي تبديل کند هم از مهمترين مشکلات پيش روي در صنعت پالايش نفت کشور است.

در بخش توزيع فرآورده‌هاي نفتي هر چند استاندارد بنزين و گازوئيل عرضه شده به ناوگان حمل و نقل ارتقا يافته اما کمبود جايگاه، پايين بودن ضريب رفاهي، خدماتي و بهداشتي مبادي عرضه سوخت و توقف توسعه صنعت CNG را هم بايد به عنوان ديگر چالش‌هاي پيش روي اين صنعت کار آفرين کشور اعلام کرد.

*** ماموريت‌هاي پتروشيمي براي مقابله با تحريم نفت

 هر چند عمر صنعت نفت ايران فردا به 105 سال مي رسد اما صنعت پتروشيمي با وجود عمري حدود 50 ساله از نظر کمي و کيفي رشد قابل توجه اي داشته است به طوري‌که سالانه ظرفيتي براي صادرات 12 تا 15 ميليارد دلار انواع محصولات پتروشيمي و فرآورده هاي پليمري ايران به بيش از 65 کشور جهان وجود دارد.

در حال حاضر ظرفيت توليد پتروشيمي کشور به مرز 59 ميليون تن رسيده که پيش بيني مي‌شود اين ظرفيت تا پايان سالجاري با راه اندازي هشت تا 10 طرح جديد به 68 تا 70 ميليون تن در سال افزايش يابد.

با اين وجود در دو سال گذشته ايران طولاني ترين خط لوله انتقال اتيلن جهان، بزرگترين مجتمع توليد اتيلن جهان و بزرگترين زنجيره توليد PVC جهان را در شرايط تحريم در مدار بهره برداير قرار داده است و رقابتي نزديک با عربستان سعودي براي تبديل به بزرگترين توليدکننده پتروشيمي خاورميانه را آغاز کرده است.

در بخش طراحي و توليد کاتاليست و مواد شيميايي هم ايران گام هاي بلندي براي مقابله با تحريم شرکت هاي اروپاي برداشته است به طوري که با وجود محدوديت هاي همه جانبه 100 کاتاليست پرمصرف در صنعت پتروشيمي توليد بومي و ملي شده است و به دليل کمبود کاتايست حتي يک خط توليد پتروشيمي در کشور متوقف نشده است.

مهمترين چالش پيش روي صنعت پتروشيمي در شرايط کنوني خوراک و قيمت خوراک است و با وجود در اختيار داشتن پشتوانه 33 تريليون مترمکعبي گاز، اما اين حامل انرژي به صورت قطره چکاني در اختيار پتروشيمي ها کشور قرار داده مي‌شود.