هم اکنون تولید روزانه بنزین کشور حدود 60 میلیون لیتری است اما متوسط مصرف روزانه بنزین کشور در سال جاری به 67 میلیون لیتر در روز رسیده است. اگر سیاستهای قیمتی و سهمیهای دولت در این زمینه نادیده گرفته شود، یکی ازعلتهای افزایش مصرف بنزین بیتوجی به سوختهای جایگزین به ویژه سی.ان.جی است.
بر اساس آمار شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی ایران روزانه معادل 18 تا 20 میلیون لیتر سی.ان.جی در کشور مصرف میشود که اگر نبود باید این حجم از مصرف سوخت از طریق واحدهای پتروشیمی و یا از واردات تامین میشد.
بر همین اساس خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) در نشستی با حسین هاشمی- مدیر صنایع خودرویی ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت و اردشیر دادرس- رییس انجمن صنفی جایگاهداران سی.ان.جی- مشکلات و چالشهای این صنعت را بررسی کرد است.
** مناسبترین قیمت برای سی.ان.جی در مرحله دوم هدفمندییارانهها چیست؟
هاشمی: در کشور های مختلف قیمت سی.ان.جی نسبت به قیمت سایر حاملهای سوخت ارزان تر است. البته در کشور ما به دلیل در دسترس بودن گاز طبیعی باید ابتدا قیمت بنزین با یک شیب مناسب برای مدیریت عرضه و تقاضا و توان ارائه خدمات واقعی شود. بر این اساس قیمت فعلی سی.ان.جی با توجه به بسیار از شاخصها منطقی است. البته در برخی مصوبات معیار قیمت سی ان جی 60 درصد نرخ بنزین محاسبه میشود.
دادرس: قیمت سی.ان.جی در مرحله دوم هدفمندی یارانهها نباید بیشتر از300 تومان برای هر متر مکعب افزایش یابد. اصولا قیمتگذاری در دنیا شاخص و استانداردهای مشخصی و مختلف دارد که به هم مرتبط است. سی.ان.جی در دنیا 25 تا 35 درصد قیمت بنزین است. این در حالی است که د رایران نسبت قیمت سی.ان.جی به بنزین 60 تا 65 درصد است. این نسبت یک شبه اعلام شد و تجربه 28 ماه گذشته این را ثابت میکند که اشتباه است.از سوی دیگر اگر در کشوری ذخایر گازی کم و دسترسی به بنزین بالا باشد و برعکس نسبت تناسب قیمتها تغییرمیکند. بر این اساس باتوجه به فراوانی ذخایر گازی کشور نسبت به تولید بنزین باید قیمت این سوخت ارزان محاسبه شود تا با داشتن دومین ذخایر گازی جهان حمل و نقل عمومی توسعه یابد.
** با توجه به اینکه در حال حاضر کمبود جایگاه سی.ان.جی در کشور وجود دارد آیا کاهش قیمت سی.ان.جی نسبت به بنزین موجب افزایش زمان انتظار در صف جایگاههای سی.ان.جی نمیشود؟
دادرس: این دو موضوع به هم ربطی ندارند. پایین بودن کارمزد جایگاهها و عدم تشویق به سرمایهگذاری باعث شده که جایگاههای سی.ان.جی توسعه پیدا نکنند. در حال حاضر بیش از 90 درصد جایگاههای سی.ان.جی دولتی هستند. طی سه سال گذشته نسبت ساخت جایگاهها به شدت کاهش یافته است که این امر نشان میدهد که بخش خصوصی تمایل و رغبتی به سرمایهگذاری در این بخش ندارد. علت آن هم مشخص است. وقتی که 28 ماه کارمزد جایگاههای سوخت ثابت بماند و افزایش نیابد کسی رغبتی به سرمایهگذاری ندارد برای آن که صفهای طولانی ایجاد نشود باید بازار را کنترل کرد و برای این کار روشهای مختلفی وجود دارد نه این که قیمت سی.ان.جی را افزایش داد.
** اگر نرخ کارمزد اصلاح نشود چه؟
دادرس: اگر کارمزد جایگاه داران اصلاح نشود، جایگاههای سی.ان.جی ورشکسته و تعطیل میشود.
هاشمی: مشکل صنعت سی.ان.جی قیمتگذاری نیست بلکه باید چشمانداز بلندمدت صنعت سی.ان.جی در کشور تدوین شود؛ در 10 سال گذشته شاهد سیاستهای شناور در صنعت سی.ان.جی بودیم. البته سعی شد که در 5 6 سال گذشته این سیاستها تثبیت شود. یکی از اشکالاتی که به صنعت سی.ان.جی کشور وارد است این است که متولی واحد ندارد. در یک برههای شرکت بهینهسازی مصرف سوخت متولی بود و بعد از آن شرکت گازخودرو و اخیراً هم شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی متولی آن شده است که برخی مدیران این شرکت میگویند که " ما فقط میخواهیم 2500جایگاه را بسازیم و کاری به سی.ان.جی نداریم".
نکته دیگر کملطفی برخی از مدیران نسبت به سی.ان.جی است؛ به طوری که قبل از هدفمندی یارانهها به ما نامه میزدند که جایگاههای سی.ان.جی را جمع کنید؛ چرا که هزینه حمل گاز از عسلویه تا تهران بیش از 60 تومان میشود در حالی که گاز به قیمت 40 تومان فروخته میشد، اما بعد از اجرای این قانون کفه ترازو برگشت. وقتی قیمت سی.جی.ان 300 تومان شد، هزینه حمل گاز پوشش داده شد و دولت از قبال این موضوع به درآمد خالص 180 تومان بابت هر متر مکعب گاز رسید. بنابراین در شرایط فعلی هیچ سوختی اقتصادیتر از سی.ان.جی برای کشور نیست. چرا که برای آن هیچ یارانهای پرداخت نمیشود و از طرفی موجب صرفهجویی 20 میلیون لیتری بنزین در روز شده است که اگر سی.ان.جی نبود باید همین مقدار بنزین را وارد میکردیم. شاید اگر هدف از توسعه سی.ان.جی مشخص شود، قیمتگذاری هم طبق یک منطق مشخص صورت گیرد.
** بر چه اساس قیمت سی.ان.جی در مرحله اول هدفمندی یارانهها تعیین شد؟ آْیا استاندارد خاصی مد نظر بود؟
هاشمی: تعیین قیمت سی.ان.جی بر اساس 60 درصد قیمت بنزین یک مصوبه داخلی ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت کشور بود. از سوی دیگر با توجه به افزایش قیمت ارز نمیتوان نرخ سی.ان.جی را بر اساس استانداردها محاسبه کرد. البته قیمت بنزین در کشورهایی که خودروگازسوز دارند بسیار بالا است و طبیعی است که فاصله قیمت گاز آنها با بنزین زیاد میشود؛ چرا که دولتهای آنها از بنزین مالیات میگیرند ولی به دلیل پاک بودن سوخت سی.ان.جی مالیات از آن گرفته نمیشود از سوی دیگر قیمت جهانی سی.ان.جی در جهان بسیار پایین است.
در واقع چون قیمت بنزین در ایران به دلیل پرداخت یارانهها پایین است به نظر می آید که قیمت سی.ان.جی بسیار بالاست. اگر قیمت سی.ان.جی را با قیمت دلار آزاد کنونی حساب کنیم ارزانترین سی.ان.جی جهان را داریم. ضمن این که تاکنون هم نشنیدهایم که قیمت سی.ان.جی را بر اساس قیمت بنزین محاسبه کنند.
نباید هدف از توسعه سی.ان.جی درآمدزایی باشد
دادرس: مهم نیست که بنزین را ارزانتر یا گران تر عرضه میکنیم. در واقع وقتی 25 درصد سبد سوخت را به سی.ان.جی اختصاص میدهیم به نسبت سهم سی.ان.جی در سبد سوخت، فرآوانی ذخایر گاز و عرضه و تقاضا باید قیمت سی.ان.جی را مشخص کنیم. قیمت را عرضه و تقاضا مشخص میکند که اولین فرمول بازار آزاد است. بنابراین وقتی فرآوانی گاز داریم نباید برای مصرف آن محدودیت ایجاد کنیم و اگر فراوانی امکانات کم است(جایگاه) باید آن را ایجاد کنیم. از سوی دیگر با توجه به اینکه سرمایهگذاری بالایی در این بخش هم از طرف دولت و هم از طرف بخش خصوصی انجام شده است نباید بگذاریم که سی.ان.جی به سرنوشت ال.پی.جی دچار شود.
نکته مهم دیگری که باید یادآوری شود علت ورود سوخت ال.پی.جی و سی.ان.جی به سبد سوخت است. اولین اصل رفع آلودگی هوا بود. ایران جز کشورهایی بود که با هدف زیستمحیطی توسعه صنعت سی.ان.جی را آغاز کرد اما در حال حاضر فقط جنبههای اقتصادی آن را در نظر دارد. در واقع رویکرد به توسعه سی.ان.جی تغییر کرده است. هنگامی سی.ان.جی را به عنوان یک سوخت پاک برمیگزینید، نباید به دنبال درآمدزایی از آن باشید.
هاشمی: برخی از کارشناسان معتقدند که آلایندگی سی.ان.جی بیشتر از بنزین است. البته بنده این موضوع را صد درصد قبول ندارم؛ چرا که سی.ان.جی برخلاف بنزین ترکیبات سرطانزا ندارد. البته CO (منوکسیدکربن) سی.ان.جی به دلیل احتراق داخلی خودرو بالاتر است. سی.ان.جی سوختی کاملا طبیعی است اما بنزین با انجام عملیات شیمیایی و تزریق برخی مواد تبدیل به بنزین میشود.با وجود این که سی.ان.جی سوختی پاک محسوب میشود شهرداری تهران اتوبوسهای گازسوز را که در سالهای گذشته تبدیل شده بودند تا آلودگی هوای تهران را کاهش دهد دوباره به دیزل تبدیل کرد.
دادرس: البته حتی اگر در مقایسه با بنزین استاندارد سی.ان.جی به مراتب پاکتر از آن است. این در حالی است که هماکنون بنزین یورو 2در کشور تولید میشود که با استانداردهای جهانی فاصله دارد. حتی در صورت مقایسه با بنزین یورو4 و 5 آلودگی سی.ان.جی کمتر است.
** پس چرا حجم سی.ان.جی در سبد سوخت به نسبت بنزین کمتر است؟
هاشمی: این سبد سوخت زمانی تدوین شد که هدفمندی یارانهها اجرا نشده بوود و اثرات اقتصادی سی.ان.جی بر کسی مشخص نگردیده بود اما اکنون 23 میلیارد دلار صرفهجویی ارزی صورت گرفته است و سالانه بالغ بر 2هزارمیلیارد تومان درآمدزایی در صنعت سی.ان.جی صورت میگیرد. از سوی دیگر سی.ان.جی مزیت اقتصادی کشور محسوب میشود. اگر فاز دوم هدفمندی یارانهها اجرا شود، قطعا سهم سی.ان.جی در سبد سوخت افزایش خواهد یافت به طوری که میتوان حجم آن را تا 50 درصد افزایش داد البته باید زیرساخت مورد نیاز آن را فراهم کرد.
** قرار بود دیماه سال91 بازرسی ارادی خودروهای سی.ان.جی آغاز شود اما تاکنون خبری از این موضوع نیست؟
هاشمی: ایمنی مخازن سی.ان.جی خیلی بالاست البته به این معنی نیست که مخازن بازرسی نشوند. در ذهن مردم نگرانیهایی ایجاد شده است به طور مثال اسم بمب متحرک را روی خودروهای دوگانهسوز گذاشتهاند در حالی که این تصور غلط است. بیشترین انفجارهای صورت گرفته در جایگاه به علت دستکاری مخزن توسط افراد است. در صورت نگهداری صحیح، مخازن 25سال عمر میکنند چون این مخازن تحت سنگینترین آزمایشها قرار میگیرند و ایمنی کامل آنها رعایت میشود. به طوری که در یک مورد عبور قطار از روی مخزن، خودرو منفجر نشد.
** آیا اجرای نظام حق العملکاری به جای کارمزد جایگاههای سوخت میتواند مشکل را برطرف کند؟
دادرس: در حالی که در حال گذر از انقلاب بنزین به انقلاب گازی هستیم باید قیمتگذاری سی.ان.جی با مصارف داخلی گاز، صادرات و قیمت سوخت مایع تناسب داشته باشد. همواره تاکید کردیم که برای تعیین قیمت سی.ان.جی از کارکنان خبره و بخش خصوصی دعوت کنند تا فرصتها و تهدیدهای موضوع را بررسی کنند وقتی این کار صورت نمیگیرد و یک شبه قیمتها اعلام میشود باید مدتها بگذرد تا اصلاحات صورت گیرد.
70 سال پیش، جکسون انگلیسی نظام جایگاهداری را به گونهای مستعمره خود کرد که فروش جایگاهها مستقیم به حساب دولت واریز شود و جایگاهها تنها نقش خدماتچی را داشته باشند. در حال حاضر هم پول فروش سوخت به حساب دولت واریز میشود و بعد از دو تا چهارماه کارمزد جایگاهدار پرداخت میشود! بعد از 70 سال که دولت و مجلس برای تغییر این نظام مشکل دارند. البته حال که دولت به اجرای نظام حقالعمل کاری به جای کارمزد راغب شده این طرح در مجلس رد شده است. با وجود اینکه کمیسیون انرژی بر اجرای نظام حقالعملکاری تایید کرده است اما کمیسیون تلفیق این طرح را کنار گذاشته است.
هماکنون به ازای هر چهار هزار و 700 خودرو یک جایگاه وجود دارد، این درحالی است که این امار در جهان به ازای هر 2500 تا 3000 خودرو یک جایگاه است. هماکنون پنج هزار جایگاه سوخت در ایران وجود دارد که به حدود 14 میلیون خودرو خدمات میدهد. ازسوی دیگر ظرف سه سال آینده تعداد خودروها به 16 میلیون دستگاه خواهد رسید. آیا با پنج هزار جایگاه میتوان سوخت این تعداد خودرو را تامین کرده. بحرانی که در نتیجه طول صفها و زد و خورد ناشی از آن به وجود میآید بسیار مهمتر از نرخگذاری است. باید مسوولان به وقت مردم هم توجه کنند. همچنین رکود در صنعت سی.ان.جی به سایر صنایع هم لطمه خواهد زد؛ مثل بحران در کره جنوبی که به دلیل کمبود جایگاه سوخت تولید خودرو در این کشور را متوقف و صنعت خودروسازی این کشور را زمین گیر کرد.
** راه حل برا ی خروج صنعت سی.ان.جی از رکود چیست؟
هاشمی: اولین برنامه تدوین سند چشم انداز این حوزه است . بخش دوم افزایش خدمات حوزه سی ان جی و افزایش جایگاهها است در بسیاری از کشورها شرایط ساخت جایگاه پیچیده نیست؛ بهطور مثال در برخی کشورها در یک زمین کوچک با استفاده از جایگاههای کوچک مقیاس مشکل را حل کردهاند. اما با قراردادن برخی از موارد به عنوان استاندارد مانند داشتن دو تا سه هزار متر زمین، اتاق استراحت، سرویس بهداشتی و مانیتورینگ مانع توسعه به جایگاه شدهایم. البته در حال حاضر تقاضا برای سی ان جی منطقی تر از قبل است ولی میتوان با مشارکت دادن بخش خصوصی و کامل کردن چرخه بازرسی ادواری از مزیتهای این سوخت پاک برای مردم و کشور بهره بیشتری برد
دادرس: صنعت سی.ان.جی در عین شایستگی در حال انزوا و رو به نابودی است، در حالی که یکی از معدود صنایع درآمدزا برای دولت بوده است که با 2200 میلیارد تومان سرمایه گذاری، معادل 24 هزار میلیارد تومان یعنی بیش از 10 برابر برای دولت سرمایه گذاری برگشتی داشته است.
امید است پس از بررسی های قانونی سه کارمزد مورد نیاز بقا و توسعه صنعت سی.ان.جی که شامل کارمزد ویژه (برای بازسازی و نوسازی جایگاهها)، کارمزد درجه بندی و کارمزد حق العمل کاری- با نرخ منطقی و اصولی دست کم 800 ریال به ازای هر مترمکعب-اعلام شود.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com