مومیایی های ایرانی

همشهری سرنخ: به دنبال قرارداد 1937 برلن و طبق قوانین حمل و نقل هوایی بین‌المللی پرواز، مومیایی کردن جسد در صورت انتقال از یک کشور به کشور دیگر اجباری اعلام شده است. تصور کنید که فردی برای مسافرت کاری یا تفریحی از یک کشور به کشور دیگری رفته و در آنجا دچار حادثه شده و جانش را از دست داده است.

حالا خانواده‌اش می‌خواهند جسد او را به کشور خودشان منتقل کنند اما از آنجا که این کار زمان می‌برد، ممکن است گذشت زمان باعث فاسد شدن جسد و مهمتر از همه بیماری‌زا شدن آن شود. در چنین شرایطی است که خانواده متوفی باید طبق قانون، جسد را مومیایی کنند تا اجازه بارگیری جنازه به آنها داده شود و اینجاست که پای پزشکی قانونی و بخشی در آن که مختص مومیایی کردن اجساد است به میان می‌آید.

 

درباره اینکه فرآیند مومیایی کردن به چه صورتی انجام می‌گیرد، دکتر پریچهر خزعلی، مدیر کل امور تشریح و بررسی صحنه جرم سازمان پزشکی قانونی کشور می‌گوید: «از نظر علمی مومیایی (Mummification) به جسدی گفته می‌شود که در اثر تماس عمدی یا تصادفی با عواملی که باعث کند یا متوقف شدن روند فساد در جسد می‌شود مانند مواد شیمیایی، سرمای فوق‌العاده زیاد، هوای بسیار گرم و خشک همراه با کوران، بصورت کامل یا ناکامل حفظ شده‌ است.

 

در مصر باستان که در این امر جزو باسابقه‌ترین ملت‌ها هستند مومیایی کردن به عنوان روشی برای حفظ جسد به کار می‌رفته است که در آن امعاء و احشاء و مغز را به استثنای کلیه‌ها و قلب خارج کرده، سپس جسد را دریک ماده شیمیایی به نام «ناترون» به مدت 50 روز می‌خواباندند و به این ترتیب آب جسد را خشک کرده و در انتها به کمک مواد رزینی معطر مثل سدر، دارچین و موم، جسد را از داخل و خارج آغشته می‌کردند و سپس در نوارهای پارچه‌ای که آنها را هم به موم (صمغ) داغ آغشته کرده بودند می‌پیچیدند.

 

این روش مومیایی کردن مختص به اجساد اشراف و فراعنه در مصر باستان بوده است و بعد‌ها نیز در کشورها و ممالک دیگر با روش‌های متفاوت مورد استفاده قرار گرفته است.وی ادامه می‌دهد: «ما در کل دو نوع اجساد مومیایی داریم.

یکی مومیایی طبیعی است که  طبق علم باستان‌شناسی، انسان‌هایی هستند که به واسطه شرایط خاص اقلیمی و جغرافیایی مثل قرار گرفتن در معادن نمک، بیابان‌ها با آب و هوای گرم و سوزان یا مکان‌های سرد و یخ‌زده، پس از مرگ، اجسادشان به همان شکلی که در زمان حیات بوده بدون تجزیه محافظت شده و از خطر از بین رفتن محفوظ مانده‌اند، مانند مرد نمکی که جسدش در معدن نمک چهرآباد در استان زنجان پیدا شد.»

خزعلی در ادامه می‌گوید: «اما یک نوع دیگر از مومیایی کردن هم وجود دارد که به عنوان مومیایی کردن مصنوعی شناخته می‌شود. این روش مومیایی، فرایندی است که با استفاده از روش‌های مختلف توسط متخصصان برای جلوگیری از روند فساد یک جسد همچون تغییر رنگ، خروج مایع از منافذ جسد؛ باد کردن و متعفن شدن جسد و... صورت می‌گیرد.»

در این روش در ابتدا معده و روده فرد متوفی که محتویات آن دارای آلودگی بالاست خارج  شده و سپس برای انجام مومیایی آماده می‌شود.مدیر کل امور تشریح سازمان پزشکی قانونی درباره روش‌های موجود نیز اینچنین می‌گوید: «در سراسر دنیا روش‌های مختلفی با استفاده از انجماد، استفاده از انواع مواد شیمیایی، فیکساتور و... برای مومیایی کردن وجود دارد.

در کشور ما نیز ازمواد شیمیایی خاصی استفاده می‌شود که با دستگاه مخصوصی از طریق عروق به داخل تمامی بافت‌ها هدایت شده و به این ترتیب این نوع مومیایی باعث می‌شود که در مدتی که برای نقل و انتقال جسد تا کشور متبوع لازم است روند پیشرفت فساد کند شده و بدون اینکه در ظاهر جسد تغییری ایجاد شود، جسد از فرایند تجزیه شدن و فساد تا زمان دفن حفظ می‌شود.»

خزعلی درباره مومیایی کردن جسد در زمان حال می‌گوید: «وقتی فردی خارجی در یک کشور به هر دلیلی فوت کند و خانواده او بخواهند متوفی را به کشورشان بازگردانند علاوه بر تعیین علت فوت متوفی باید طبق قرارداد فوق، جسد مومیایی شود. به این ترتیب بعد از انجام کارهای اداری و فرایند مومیایی شدن توسط متخصصین امر، گواهی تایید مومیایی شدن فرد به سفارت مربوطه تحویل می‌شود تا به وسیله آن تمامی کارهای هواپیمایی و گمرکی انتقال متوفی انجام شود.»

این جسد مومیایی شده سپس با حضور بستگان فرد یا نماینده قانونی آنها یا یک نماینده از سفارت کشور فرد متوفی و نماینده گمرک در سازمان پزشکی قانونی در جعبه‌های چوبی و آهنی بسته‌بندی شده و جهت حمل به کشور متبوع آماده می‌شود. 

 

وی همچنان اضافه می‌کند: «البته برای اجسادی که از راه زمینی نیز منتقل می‌شوند مثل افرادی که تبعه کشورهای همسایه هستند در صورت درخواست بستگان، مومیایی انجام می‌شود.» وی ادامه می‌دهد: «از قدمت این مسئله در ایران بطور دقیق اطلاعی ندارم امااز زمانی که سازمان پزشکی قانونی ایجاد شده این امر نیز انجام می‌گرفته است. البته در ایران این کار تنها در شهر تهران صورت می‌گیرد چرا که انتقال بیشتر اجساد از طریق فرودگاه بین‌المللی  صورت می‌پذیرد.»