خط لوله گازی ایران- عراق- سوریه-لبنان- اروپا در یک نگاه

بولتن نیوز_ صفحه انرژی به نقل از شانا، وزیران نفت ایران، عراق و سوریه، سوم مرداد امسال، تفاهمنامه انتقال گاز ایران به اروپا از مسیر عراق، سوریه و لبنان و از آنجا به اروپا را امضا کردند و افقنامه اصولی سه جانبه این طرح در بیستم اسفند ماه ١٣٩١ به تایید نهایی وزرای نفت ایران و عراق رسید که البته برای تایید از سوی مقام های سوریه ارسال شده است. پیش از این، وزرای نفت عراق، ایران و سوریه در ٢٥ جولای ٢٠١١ اوافقنامه اولیه برای این خط لوله ١٠ میلیارد دلاری را امضاء کرده اند.

تامین مالی احداث خط لوله انتقال گاز ایران برای صادرات گاز به اروپا از مسیر عراق، سوریه و لبنان، به شیوه بی.او.او اعلام شده است و سه کشور پیش بینی می کنند بهره برداری از این خط لوله، سال های ٢٠١٣ تا ٢٠١٤ آغاز شود.

بر این اساس، یک خط لوله انتقال گاز ٥٦ اینچ به طول ٤ هزار و ٩٠٠ کیلومتر، گازایران را از طریق عراق، سوریه و دریای مدیترانه به یونان و ایتالیا و بقیه اروپا انتقال می دهد.

پروژه اصلی این طرح شامل ١٥٠٠ کیلومتر خط لوله انتقال گاز با ظرفیت ١١٠ میلیون متر مکعب در روز و سرمایه گذاری ١٠ میلیارد دلاری است که گاز را از مبدا عسلویه و  عبور از خاک عراق به دمشق است منتقل می کند.

این پروژه هم اکنون در مرحله اخذ مشاور برای تعیین مسیر و کارهایی از قبیل فاینانس و سرمایه گذاری قرار دارد، به طوری که عراق و سوریه اجازه ترانزیت گاز ایران از خاک خود را صادر کرده اند و دو کشور نیز گاز مورد نیاز خود را نیز از همین مسیر برداشت می کنند.

سخنگوی وزارت نفت میزان گاز درخواستی عراق در مرحله اول را ٣٠ میلیون مترمکعب در روز اعلام کرده است و به گفته وی طبق برنامه از پیش تعیین شده قرار است فاز اول خط لوله دوستی تا اواسط تابستان سال ١٣٩٢ تا شهر بغداد به بهره برداری برسد.

در کنار درخواست عراق، سوریه نیز ٢٥ تا ٣٠ میلیون مترمکعب در روز درخواست گاز دارد ولی هنوز مسیر احداث خط از بغداد تا مرز سوریه و از مرز سوریه به مبادی مصرف در این کشور مهندسی نشده است به این ترتیب نمی توان ظرفیت نهایی خط را به طور قطع اعلام کرد.  به این ترتیب خط لوله دوستی امکان افزایش ظرفیت بیش از درخواست کشورهای مقصد را دارد ولی ظرفیت نهایی آن باید بعد از بررسی های دقیق تر مشخص شود.

نگاهی به وضعیت اقتصادی و ذخایر انرژی کشورهایی که در مسیر خط لوله دوستی قراردارند نشان دهنده آن است که با راه اندازی این خط لوله ٤ هزار و ٩٠٠ کیلومتری گازی نه تنها استفاده از سوخت پاک و کم هزینه برای این کشورها فراهم می شود، بلکه ترانزیت گاز، درآمد قابل توجهی را نیز نصیب مشارکت کنندگان خواهد کرد.

در ادامه این گزارش سعی شده تا هر چند مختصر، تصویری از توان بالقوه اقتصادی و انرژی سه کشور عراق، سوریه و لبنان ارئه داده شود:

اطلاعات اقتصادی و انرژی عراق

برابر آمار منتشره توسط سازمان اطلاعات و آمار مرکزی آمریکا، ذخایر اثبات شده گاز طبیعی عراق تا اول ژانویه سال ٢٠١٢ افزون بر ٣,١٧١ تریلیون مترمکعب و حجم ذخایر نفت خام اثبات شده این کشور تا ابتدای ژانویه ٢٠١٢ حدود ١٤٣.١ میلیار بشکه برآورد شده است.

در سال ٢٠١٠ مجموع تولید برق عراق ٤٧,٤ میلیارد کیلووات ساعت و مجموع برق مصرفی در این کشور  ٣٥.١٢ میلیارد کیلووات ساعت گزارش شده است.

ظرفیت تولید برق نصب شده عراق در سال ٢٠١٢ حدود ١٠,١١ میلیون کیلووات در ساعت و واردات برق آن در این سال ١٢.٢٨ میلیارد کلووات ساعت گزارش شده است. از مجموع برق تولیدی، حدود ٦٩ درصد به وسیله سوخت های فسیلی و ٣١ درصد از طریق نیروگاه های برقی آبی تولید می شود.

تولید نفت خام عراق در سال ٢٠١٢ حدود ٣ میلیون و ٣٠٠ هزار بشکه در روز و صادرات نفت خام  این کشور نیز ٢ میلیون و ٦٠٠ هزار بشکه در روز گزارش شده است.

عراق در سال ٢٠١٠ درمجموع ١,٣٠٣ میلیارد متر مکعب تولید گاز طبیعی داشته و به همین میزان هم مصرف کرده است. بر این اساس مصرف گاز طبیعی این کشور در سال ٢٠١١ چیزی بالغ بر ٣.٥٧٠ میلیون متر مکعب در روز براورد می شود.

مجموع خطوط لوله انتقال کشور عراق تا پایان سال ٢٠١٠ عبارت است از: ٢ هزار و ٤٤٧ کیلو متر خط لوله انتقال گاز طبیعی، ٥ هزار و ١٠٤ کیلومتر خط لوله انتقال نفت، یک هزار و ٦٣٧ کیلومتر خط لوله انتقال فرآورده های نفتی و ٩١٨ کیلومتر خط لوله انتقال گاز مایع.

برابر برآوردهای وزارت نفت و گاز عراق، انتظار می رود تقاضای گاز این کشور در طول چند سال آینده افزایش قابل ملاحظه ای داشته باشد. عراق همچنین در نظر دارد استفاده از گاز را در پروژه های نسل آینده تولید نیرو توسعه دهد که نیازمندی این کشور به گاز را بیش از پیش افزایش خواهد داد.

همچنین کشور عراق با جمعیتی حدود ٣١ میلیون ١٢٩ هزار نفر و با مساحت ٤٣٨ هزار کیلومتر مربع در همسایگی ایران و پنج کشور اردن، کویت، عربستان، سوریه و ترکیه قرار دارد.

این کشور با تولید ناخالص داخلی ١٣٠,٦ میلیارد دلار در سال ٢٠١٢ از نرخ رشد اقتصادی ١٠.٢ درصدی برخوردار بوده و سرانه تولید ناخالص داخلی آن بر اساس  (برابری قدرت خرید)  افزون بر ٤٦٠٠ دلار گزارش شده است.

٨,٧ درصد از تولید ناخالص داخلی عراق به بخش کشاورزی و ٦٣.٨ درصد به بخش صنعت مربوط می شود و ٢٥.١ درصد نیز از سوی بخش خدمات صورت می گیرد.

جمعیت نیروی کار این کشور در سال ٢٠١٢ افزون ٨,٩ میلیون نفر و نرخ بیکاری نیز ١٦ درصد گزارش شده است.

در سال ٢٠١٢ درآمدهای بودجه ای دولت عراق ١٠٤,٤ میلیارد دلار و هزینه های آن ٩٨.٤٩ میلیارد دلار گزارش شده است.

مجموع صادرات عراق در سال ٢٠١٢ افزون بر ٨٨,٢٧ میلیارد دلار، مجموع واردات آن در این سال ٥٦.٨٩ میلیارد دلار و بدهی خارجی این کشور تا ٣١ دسامبر ٢٠١٢ حدود  ٥٠.٢٦ میلیارد دلار  اعلام شده است

اطلاعات اقتصادی و انرژی سوریه

ذخایر اثبات شده گاز طبیعی سوریه تا اول ژانویه سال ٢٠١٢ افزون بر ٢٤٠,٧ میلیارد مترمکعب و حجم ذخایر نفت خام اثبات شده این کشور نیز حدود ٢.١٨٣ میلیار بشکه برآورد شده است.

در سال ٢٠٠٩ مجموع تولید برق سوریه ٤٠,٨٦ میلیارد کیلووات ساعت، مجموع برق مصرفی در این کشور  ٢٨.٨٧ میلیارد کیلووات ساعت گزارش شده است و ظرفیت تولید برق نصب شده سوریه در سال ٢٠٠٩ حدود ٨.٢ میلیون کیلووات در ساعت گزارش شده است.

از مجموع برق تولیدی، حدود ٨٤,٨ درصد به وسیله سوخت های فسیلی و ١٥.٢ درصد از طریق نیروگاه های برقی آبی تولید می شود.

تولید نفت خام سوریه در سال ٢٠١١ حدود ٣٣٣ هزار و ٩٠٠ بشکه در روز گزارش شده است.

سوریه در سال ٢٠١٠ درمجموع ٨,٩٤ میلیارد متر مکعب تولید گاز طبیعی داشته است. در این سال با توجه به مصرف ٩.٦٣ میلیارد متر مکعبی گاز طبیعی در سوریه ٢٠١٠، این کشور ٦٩٠ میلیون مترمکعب گاز طبیعی وارد کرده است. بر این اساس مصرف  گاز طبیعی این کشور در سال ٢٠١٠ چیزی بالغ بر ٢٦ میلیون و ٣٨٤ هزار متر مکعب در روز براورد می شود.

مجموع خطوط لوله انتقال کشور سوریه تا پایان سال ٢٠١٠ عبارت است از: ٣ هزار و ١٦١ کیلو متر خط لوله انتقال گاز طبیعی و یک هزار و ٩٩٧ کیلومتر خط لوله انتقال نفت.

برابر برآوردهای وزارت نفت و گاز سوریه، انتظار می رود تقاضای گاز این کشور در طول چند سال آینده افزایش قابل ملاحظه ای داشته باشد. این کشور همچنین در نظر دارد استفاده از گاز را در پروژه های نسل آینده تولید نیرو توسعه دهد که نیازمندی این کشور به گاز را بیش از پیش افزایش خواهد داد.

همچنین کشور سوریه با جمعیتی حدود ٢٢ میلیون ٥٣١ هزار نفر تا جولای ٢٠١٢ و با مساحت حدود ١٨٥ هزار کیلومتر مربع در همسایگی عراق و چهار کشور اردن، اسرائیل، لبنان و ترکیه قرار دارد.

این کشور با تولید ناخالص داخلی ٦٤,٧ میلیارد دلار در سال ٢٠١١ از نرخ رشد اقتصادی منفی ٢.٣ درصدی برخوردار بوده و سرانه تولید ناخالص داخلی آن بر اساس  (برابری قدرت خرید)  افزون بر ٥١٠٠ دلار گزارش شده است.

حدود ١٨ درصد از تولید ناخالص داخلی سوریه به بخش کشاورزی و  ٢٥ درصد به بخش صنعت مربوط می شود و ٥٧ درصد نیز از سوی بخش خدمات صورت می گیرد.

جمعیت نیروی کار این کشور در سال ٢٠١٢ افزون ٥,٥٤ میلیون نفر و نرخ بیکاری نیز ١٨ درصد گزارش شده است.

در سال ٢٠١٢ درآمدهای بودجه ای دولت سوریه حدود ٦,٥ میلیارد دلار و هزینه های آن حدود ١٢.٦٨ میلیارد دلار گزارش شده است.

مجموع صادرات سوریه در سال ٢٠١٢ حدود ٤,٩٨١ میلیارد دلار، مجموع واردات آن در این سال ١٠.٠١ میلیارد دلار و بدهی خارجی این کشور تا ٣١ دسامبر ٢٠١٢ حدود  ٨.٨١٨ میلیارد دلار  اعلام شده است.

اطلاعات اقتصادی و انرژی لبنان

تا ابتدای ژانویه ٢٠١٢ هیچگونه ذخایر نفت و گاز طبیعی در کشور لبنان به ثبت نرسیده است.

در سال ٢٠٠٩ مجموع تولید برق لبنان ١٢,٩٨ میلیارد کیلووات ساعت، مجموع برق مصرفی در این کشور  ١٢.٣٤ میلیارد کیلووات ساعت و واردات برق این کشور ١.١٥٥ میلیارد کیلو وات ساعت گزارش شده است. ظرفیت تولید برق نصب شده لبنان در سال ٢٠٠٩ حدود ٢.٣١٤ میلیون کیلووات در ساعت گزارش شده است.

از مجموع برق تولیدی، حدود ٨٧,٩ درصد به وسیله سوخت های فسیلی و ١٢.١ درصد از طریق نیروگاه های برقی آبی تولید می شود.

تا پایان سال ٢٠١٠ گزارشی در خصوص مصرف گاز طبیعی در کشور لبنان به ثبت نرسیده است. بر این اساس مصرف  گاز طبیعی این کشور در سال ٢٠١٠ صفر است.

با توجه به پروژه خط لوله دوستی و عبور خطوط لوله انتقال گاز ایران از لبنان به اروپا، انتظار می رود تقاضای گاز این کشور پس از اتمام پروژه افزایش قابل ملاحظه ای داشته باشد. این کشور همچنین در نظر دارد استفاده از گاز را در پروژه های نسل آینده تولید نیرو توسعه دهد که نیازمندی این کشور به گاز را بیش از پیش افزایش خواهد داد.

کشور لبنان با جمعیتی حدود ٤ میلیون ١٤٠ هزار نفر تا جولای ٢٠١٢ و با مساحت حدود ١٠,٤ هزار کیلومتر مربع در همسایگی اسرائیل و سوریه قرار دارد.

این کشور با تولید ناخالص داخلی ٤١,٧٧ میلیارد دلار در سال ٢٠١٢ از نرخ رشد اقتصادی ٢ درصدی برخوردار بوده و سرانه تولید ناخالص داخلی آن بر اساس  (برابری قدرت خرید)  افزون بر ١٥٩٠٠ دلار گزارش شده است!.

حدود ٤,٦ درصد از تولید ناخالص داخلی لبنان به بخش کشاورزی و  ١٩.٧ درصد به بخش صنعت مربوط می شود و ٧٥.٨ درصد نیز از سوی بخش خدمات صورت می گیرد.

جمعیت نیروی کار این کشور در سال ٢٠١٢ افزون بر ١,٥ میلیون نفر و نرخ بیکاری نیز صفر گزارش شده است.

در سال ٢٠١٢ درآمدهای بودجه ای دولت لبنان حدود ٩,٣٧ میلیارد دلار و هزینه های آن حدود ١٢.٥٧ میلیارد دلار گزارش شده است.

مجموع صادرات لبنان در سال ٢٠١٢ حدود ٥,٦٥٥ میلیارد دلار، مجموع واردات آن در این سال ٢٠.٧٣ میلیارد دلار و بدهی خارجی این کشور تا ٣١ دسامبر ٢٠١٢ حدود  ٣٢.٦٤میلیارد دلار  اعلام شده است.

چنان که ملاحظه شد سه کشور عراق، سوریه و لبنان با جمعیتی بالغ بر  ٥٨ میلیون نفر و تولید ناخالص داخلی ٢٣٨ میلیارد دلار  از ذخایر گازی اندکی برخوردارند و به این جهت تمام تولید برق این کشورها از طریق سوختهای فسیلی و نیروگاه های برقی آبی انجام می شود. بر این اساس عبور خط لوله گازی دوستی از خاک کشورهای مورد اشاره علاوه بر کاهش شدید هزینه های نیروگاهی و مصرف انرژی آنها که غالبا از طریق سوختهای فسیلی تامین می شود، می تواند درآمدهای سرشاری را از محل ترانزیت گاز برای این کشورها فراهم کند. کشورهای اروپایی نیز دیگر گروه کشورهایی هستند که با تکمیل پروژه خط لوله دوستی می توانند از نعمت سوخت و انرژی  پایدار، ایمن و پاک ایران برخوردار شده و ضمنا ریسک تامین پایدار انرژی خود را کاهش دهند.

 نویسنده: پیمان جنوبی