جنگی مقدس در شمال آفریقا

گروه بین الملل- درگیری ها و تحولات شمال آفریقا و به خصوص مناطق نفت خیزی چون لیبی و مالی هم اکنون در مرکز توجهات تحلیلگران بین المللی و آفریقا قرار دارد.

به گزارش بولتن نیوز، از سویی حضور برخی کشورهای خاص مانند آمریکا و فرانسه موجب برانگیخته شدن حساسیت هایی از سوی دیگر کشورها و به خصوص اتحادیه اروپا شده است و از سویی دیگر برخی از این کشورها نیز در دوران گذار بیداری اسلامی به سر می برند.

اما در این میان حضور سراسیمه نیروهای شبه نظامی اسلامگرا و شاخه افراطی آن(القاعده) در بهبهه ناآرامی ها و تصاحب مناطق نفت خیز و مبادی مهم کشور بسیار مورد توجه است؛ چرا که از طرفی این گروه ها با افراط گری های خود زمینه حضور نظامی غرب را فراهم می سازند و از طرف دیگر، این گروه ها با ایدئولوژی خود این گونه القا می کنند که در حال اجرای حکم اسلامی «جهاد» هستند.

گزارش ذیل، تصویری از این درگیری هاست که نیویورک تایمز آن را به نمایش کشیده است و لازم به تذکر است که برخی ابعاد گزارش مجتمع در این پرونده بنابر اقتضائات یک نگرش رسانه ای غربی، تدارک شده است و مسلما با یک منظر کاملا اسلامی-ایرانی متفاوت است.

متن کامل گزارش بدین شرح می باشد:

هنگامي که شورش ها و آشوب ها تا نزديکي کاخ معمر قذافي ديکتاتور سرنگون شده ليبي پيش رفته بود، وي هشدار داد که اگر حکومت من سرنگون شود، قيام و جنگ مقدس سراسر شمال آفريقا را فراخواهد گرفت. او در اين زمينه به خبرنگاران گفته بود که نيروهاي بن لادن درصدد برخواهند آمد که براي تحميل جزيه از زمين و هوا بر اين منطقه تسلط يابند. قذافي گفت: «ما به دوران ريش قرمزها و دزدان دريایي و به زماني که عثماني ها بر قايق ها جزيه مي بستند باز خواهيم گشت».

طي روزهاي گذشته، آشوب و درگيري در مالي چهره جديدي به خود گرفته است. در اين کشور، نيروهاي شبه نظامي فرانسوي در اين ماه به عرصه نبرد رسيدهاند تا با نيروهاي نظامي جهادي که در حال گسترش هستند و پيشتر کنترل اين منطقه را که دو برابر وسعت کشور آلمان است در دست گرفته اند، به مقابله بپردازند. در الجزاير، یک عضو یک گروه شبه نظامی يک چشم، عمليات شجاعانه تسلط بر منطقه تجهيزات گاز بين المللي را سازماندهي کرده و در جريان يک گروگانگيري، بيش از 40 آمريکایي و اروپایي را  گروگان گرفته است. اين وقايع که درست چهار ماه بعد از کشته شدن سفير آمريکا در ليبي توسط نيروهاي جهادي در حال وقوع است، اين احساس را به ذهن متبادر ميکند که شمال آفريقا که در گذشته و در دراز مدت همواره حيات خلوتي براي گروه القاعده بوده، اکنون به منطقه ديگري از خطر و ناامني تبديل شده، مانند سوريه که اکنون به پايگاهي براي درگيريهاي خونين پرشدت داخلي تبديل شده است. گرچه اين رکود در اين منطقه صحرایي وسيع، دلايل متعددي دارد اما همچنين يادآوري بجایي در مورد سرنگون کردن احساسي و عجولانه ديکتاتورهاي ليبي، تونس و مصر است و اين نکته را به ذهن متبادر ميکند که برانداختن اين حکومتها چه هزينهاي داشته است.

رابرت ملي، مدير بخش خاورميانه و شمال آفريقاي گروه بحران بين المللي در اين راستا ميگويد:« اين مساله يکي از تاريکترين وجوه انقلابهاي عربي به شمار ميرود». به گفته وي گرچه ماهيت صلح آميز و مسالمت آميز اين قيام ها در کشورهاي عربي به ايدئولوژي گروه القاعده و متحداناش لطمه زده است اما به طور لجستيک، منافذ گسترده و جديدي که در مرزها باز شده و مناطق بدون حاکميتي که در اين ناحيه به وجود آمده و همچنين گسترش سلاح و سازماندهي نشدن درست پليس و نيروهاي امنيتي نيز در تمامي کشورهاي منطقه، فرصت بسيار خوبي را براي نيروهاي القاعده فراهم کرده است.اين بحران در مالي بعيد است که به اين زوديها به پايان برسد چرا که شبه نظاميان اين گروه خود را در ميان افراد محلي پناه داده اند و استحکاماتي را بنا کرده اند. اين بحران همچنين مي تواند محک خوبي براي دولتهاي جديد شکننده در ليبي و همسايگان اين کشور در منطقه باشد که هرنوع دخالت نظامي غربي، خاطرات تلخ دوران استعمار را برايشان تداعي ميکند و موجبات تجديد قواي اسلامگرايان را فراهم مي آورد.

همچنين بحران در زماني پيش آمده است که قدرتهاي بزرگ در ستيز با جنگ داخلي سوريه قرار گرفته اند؛ يعني جایي که بشار اسد در حال هشدار در خصوص آشوب هایي است که پس از برافتادن وي احتمالا اين منطقه را فرا بگيرد.

گرچه مقامات کابينه اوباما متعهد شده اند که از گروگان گيران در الجزاير انتقام سختي می گيرند، اما آنها با چالش فزاينده ترساندن جهادي هایي رو به رو هستند که در سراسر شمال آفريقا حضور دارند و عنوان ساده «القاعده» را به دروغ به خود اطلاق ميکنند و گروههاي متعدد فعال و عملياتي در ميان قوميتها و طوايف و نيز در ميان شبکه هاي مجرمين و خلافکاران دارند. تلاشها براي شناسایي و مجازات عاملان حمله به بنغازي در ليبي، که در آن کريستوفر استيونس، سفير آمريکا در ليبي در ماه سپتامبر کشته شد، درهاله اي از ابهام مشابهي قرار دارد. پانل مستقل مسوول براي بررسي حمله بنغازي و سفارت آمريکا، سازمانهاي جاسوسي آمريکا را به سبب ناکامي در شناخت بهتر شبه نظاميان فعال در اين منطقه که به طور مداوم و مرتب در حال انحلال و انشعاب و اصلاح هستند، مقصر شناخته است. گرچه موانعي در سر راه اتحاد ميان مرزي بين گروههاي شبه نظامي وجود دارد اما اين پيوندها و اتحادها ظاهرا در حال پايان يافتن است و گويا اهداف اصلي آنها اغلب آن چيزي است که در بنغازي اتفاق افتاد يا آنچه که اخيرا در نيروگاه توليد گاز الجزاير رخ داد.

در دراز مدت، کابينه اوباما و بسياري از تحليلگران مشغول بررسي اين موضوع هستند که منفجر شدن شبه نظاميان اسلامگرا در شمال آفريقا چه نوع تهديدي براي ايالات متحده به دنبال خواهد داشت. برخي خواهان نقش فعالانه تر و پررنگ تر ايالات متحده شدند البته با توجه به اين نکته که گروگانگيري در الجزاير نشان داد که اجتناب از چنين گرفتاريها و چالشهایي تا چه حد دشوار ميتواند باشد. برخي ديگر در خصوص يک واکنش از سر زور نظامي هشدار دادهاند. پائول پايلر از دانشگاه جرج تاون و تحليلگر پيشين سازمان جاسوسي آمريکا، سي.اي.اي، در اين زمينه استدلال ميکند که استفاده از زور آنچه را که در ابتدا تنها يک دغدغه محلي و داخلي بوده به يک موضوع بين المللي و فرامليتي تبديل ميکند و اين خطر را ايجاد ميکند که ما بيشتر چهره يک دشمن را داشته باشيم تا چهره هاي ديگر.

از يک زاويه، گروگانگيري در الجزاير و نبرد در مالی پيامدهاي سرنگوني سرهنگ قذافي در سال 2011 به شمار ميرود. مانند دیگر مردان قدرتمند منطقه اي خاورميانه، کلنل قذافي گروههاي قومي و قبيلهاي متعدد کشورش را بيش از ديکتاتورهاي ديگر در کنترل قرار داشت،خواه از طريق روشهاي سرکوبآميز يا از طريق گماشتن آنها به عنوان سرباز جنگ براي دولت ليبي. سرهنگ قذافي به عنوان يک سرپوش ايفاي نقش ميکرد و عناصر فرّار در کشورش را با زور و اجبار نگاه داشته بود. اکنون به يکباره اين سرپوش برداشته شده و مرزها نيز که پيشتر با يک دولت قدرتمند تحت کنترل قرار داشت، اکنون به منافذي بزرگ تبديل شدهاند و اکنون آزاديهاي بي حد و حصري براي گروههاي مختلف شورشي، جهادي و باندهاي تبهکاران وجود دارد که به يکديگر بپيوندند و اقدامات مشترکي را انجام دهند.

طوارق در مالي، اقوامي چادرنشين هستند و به لحاظ قومي جزو اعرابی که در شمال مالي سکني گزيده اند و همچنين آفريقایي ها نيز در جنوب مالي سکني گزيده و کنترل دولت اين کشور را در دست دارند، به شمار نمي روند. طوارق جزو سربازان معمر قذافي بودند که در ليبي مي جنگيدند و پس از سرنگوني قذافي به قلمرو خود در مالي بازگشتند و با گروههاي اسلامگرا متحد شده و يک نيروي نظامي بزرگ را تشکيل داده اند. آنها با داشتن سلاحهاي سنگين توانستند دولت مالي را سرنگون کنند. حمله به ميادين گازي الجزاير نيز که در نزديکي مرز ليبي رخ داد و ممکن است نظاميان ليبي را درگير کند، آشوبي را منعکس ميکند که در ليبي در طي دو سال اخير در اين کشور غالب بوده است.

اما برخي ديگر نيز استدلال ميکنند که در منطقهاي که طي سالها در آنجا آشوب در جريان بوده، مرداني که تحت عنوان جهاد جنگيده اند، توانسته اند ذخاير عظيمي از ثروت را از طريق قاچاق و فعاليتهاي مجرمانه به دست آورند. آنها استدلال ميکنند که اگرچه شعار شبه نظاميان اسلامگراي جنگجو در شمال آفريقا در مورد جنگ مقدس است اما واقعيت موجود، نبرد ميان گروههاي رقيب در منطقه است.

در ميان اين جنگجويان، دو نام همواره وجود دارد: مختار بالمختار، سرکرده جنگجوياني که حمله به ميدان گازي الجزاير را سازماندهي کرده و عبدالحميد ابو زيد، رهبر القاعده در شاخه شمال آفريقا. به نظر ژان پير فيليو، تحليلگر مسائل خاورميانه در انستيتو مطالعات سياسي پاريس هم اکنون قوه محرک جهاد گرایي در منطقه صحرا، رقابت ميان ابو زيد و بالمختار است.بالمختار ميليونها دلار براي گروه القاعده از طريق ربودن غربيها و نيز قاچاق تنباکو به دست آورده است. اما سال گذشته نيروهاي رقيب بالمختار وي را از سازمان القاعده اخراج کردند. آقاي فيليو در اين رابطه ادامه ميدهد که حمله به ميادين گازي الجزاير توسط بالمختار در واقع تلافي اين اقدام سال گذشته رقباي وي است و وي با اين اقدام ميخواسته توانایي هايش را نشان دهد. هم بالمختار و هم ابوزيد هردو الجزايري هستند؛ يعني سرزمين ظهور افراط گرایي اسلامي. القاعده در مغرب اسلامي که شاخه شناخته شده منطقهاي القاعده به شمار ميرود، ابتدا توسط الجزايري هاي اسلامگرا که در دوران جنگ داخلي اين کشور در دهه 90 عليه دولت مي جنگيدند، تشکيل شد.

از همين روست که اکنون دولت اقتدارگراي الجزاير به عنوان يک واسطه بسيار مهم براي فرانسه و ديگر کشورهاي غربي در مواجهه با شبه نظاميان اسلامگرا در شمال آفريقا به شمار ميرود. اما الجزايريها در مداخله فعالانه و درگير شدن در منازعه نظامي که ميتواند بسيار برايشان خطرزا باشد، مردد به نظر مي رسند.

در واقع اقدام بين المللي عليه تسلط اسلامگراها در شمال مالي ميتواند اين شبه نظاميان را به جنوب الجزاير بازگرداند؛ يعني جایي که آنها تولد يافته بودند. اين مساله ميتواند سالها نبردهاي خونين ميان نيروهاي شبه نظامي الجزايري را که سرانجام موفق شده بودند که جهادي را بيرون از مرزهايشان برانند، بازگرداند. به نظر برخي تحليلگران، الجزايري ها صبر اندکي براي مداخلات غربي ها دارند. آنها در واقع نمي خواهند که مداخله در مالي بحران منطقه اي ديگري را برايشان ايجاد کند.

منبع: همشهری ماه