آنچه درباره آزادی در محضر رهبری گفته شد

هیچکس از دغدغه های موجود در زندگی عمومی مردم فارغ نیست اما این نشست به دلیل اهمیت موضوع و بر اساس برنامه ریزی قبلی و به عنوان گامی در پیگیری مقولات بلندمدت، برگزار می شود. نیاز شدید کشور به تفکر و اندیشه ورزی در مقولات زیربنایی از اهداف و علل اصلی برگزاری نشستهای راهبردی است. ملت ایران که مثل رودخانه ای خروشان در حال پیشرفت است،‌به فکر و اندیشه و فعال شدن اندیشه ها در مقولات مبنایی و اساسی، نیاز مبرمی دارد. اهمیت ارتباط مستقیم با نخبگان و زمینه سازی برای دست یابی به پاسخ سؤالات مهم در مقولات بنیانی و حیات اجتماعی از دیگر اهداف اصلی برگزاری نشست‌های اندیشه های راهبردی است. این نشست‌ها زمینه سازی برای ایجاد جریانهای عمیق و گسترده فکری است. لازم است کار اصلی بعد از این جلسات آغاز شود و پژوهشگران و اندیشمندان خوشفکر حوزه و دانشگاه به مثابه چشمه های جوشنده به اندیشه ورزی در باب مسائل مطرح شده بپردازند.

خلاءهای فراوان و کمبودهای محسوس در شناخت و تبیین ابعاد مختلف مقوله آزادی در کشور وجود دارد. بحث آزادی در چند قرن اخیر در غرب نسبت به موضوعات دیگر، مورد توجه فراوان قرار گرفته که علت کلی آن، حوادث و ماجراهایی است که به برپایی نوعی طوفان فکری در این مقوله در غرب منجر شد. «رنسانس، انقلاب صنعتی، انقلاب کبیرفرانسه و انقلاب اکتبر شوروی» حوادث و عواملی اساسی هستند که در غرب موجب ایجاد امواج گسترده فکری در زمینه آزادی شد.

برخلاف غرب، ما تا پیش از نهضت مشروطیت موقعیتی که در باب آزادی، موج فکری ایجاد کند نداشتیم که این موقعیت نیز به علت یک نقیصه مهم یعنی تقلید روشنفکران از تفکرات غربی، به دستاورد خاصی در مقوله آزادی منجر نشد. هنگامی که دانش یا انگیزه ای را از دیگران می گیرید اگر با تفکر و اندیشه ورزی توأم شود زایش فکری بوجود می آید اما اگر فکر و اندیشه خاصی را از جایی گرفتید و از آن تقلید کردید طبعاً دیگر زایشی وجود نخواهد داشت و براساس همین واقعیت، تقلید روشنفکران از تفکر غرب در باب آزادی،‌ باعث شد که پس از مشروطه هیچ فکر بدیع و منظومه فکری نو، بوجود نیاید.

منابع فراوانی درباره آزادی در منابع اسلام وجود دارد . با وجود این منابع، ‌امروز خلاءهای فراوانی در باب آزادی داریم که باید با تفکر و اندیشه ورزی و پاسخ دادن به همه مسائل و سؤالات مطرح در مقوله آزادی، به سمت منظومه سازی حرکت کنیم. تحقق این هدف، کار جدی و تسلط بر منابع اسلامی و منابع غربی را می طلبد.

منظور از آزادی، همین معنای متداول و رایج در محافل دانشگاهی و روشنفکری جهان یعنی آزادیهای فردی و اجتماعی است نه آزادی معنوی و سیر و سلوک الی الله. ( با نقد تفکری که آزادی را رهایی مطلق از هر چیزی می داند ) نباید هنگام بحث درباره آزادی،‌از محدودیت ها ترسید.

ما در مقوله آزادی به دنبال شناخت نظر اسلام هستیم، مهمترین تفاوت میان دیدگاه اسلام و غرب درخصوص آزادی ، منشأ و پایه بحث آزادی است. در اندیشه لیبرالیستی،‌منشأ آزادی، ‌تفکر انسان گرایی یا همان اومانیسم است در حالیکه در اسلام مبنای آزادی،‌توحید به معنای اعتقاد به خدا و کفر به طاغوت، است. دیدگاه اسلام، انسان از همه قیود به غیر از عبودیت خدا آزاد است.کرامت انسانی از دیگر مبانی اصلی آزادی در اسلام است.

«حق» در قرآن به معنای مجموعه نظام مند و هدفدار است که بر این اساس، عالم تکوین و عالم تشریع، هر دو حق هستند و آزادی انسان حق است و در مقابل باطل قرار می گیرد.آزادی از منظر حق در «فقه و حقوق» به معنای ایجاد توانایی مطالبه کردن است. درخصوص آزادی از منظر «تکلیف» انسان باید به دنبال آزادی خود و دیگران باشد.

«آزادی در حوزه اقتصادی» در صورت قرار گرفتن در مجموعه سرمایه داران اقتصادی و بهره مندی از امتیازات ویژه، «آزادی در صحنه سیاسی» در چارچوب انحصارگرایی دو حزبی و «آزادی در مسائل اخلاقی» با بروز مفاسدی همچون همجنس گرایی، از جمله نتایج آزادی در جامعه غربی بودند . این موضوعات نشان دهنده واقعیات بسیار بد، تلخ،‌زشت و در برخی مواقع، نفرت انگیز، در جامعه غربی است که نتیجه آنها هم تبعیض، زورگویی، جنگ افروزی و برخوردهای گزینشی با مقولات شریفی همچون حقوق بشر و مردم سالاری است.

با وجود همه این واقعیات تأسف آور، مراجعه به نظرات متفکران غربی، برای پژوهش در مفهوم آزادی مفید است زیرا غربیها در تدوین منظومه فکری در باب آزادی و تضارب آرا در این خصوص، سابقه زیادی دارند. پرهیز از نگاه تقلیدی، شرط اصلی مراجعه به نظرات متفکران غرب است زیرا تقلید در تضاد با آزادی است.

دهقانی فیروز آبادی

استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی

«آزادی اندیشه و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران»

وی از افزایش حمایت ملی از تصمیمات حاکمیت در سیاست خارجی و ارتقای سطح اعتماد میان سیاست پیشگان و سیاست پژوهان به عنوان نتایج اندیشه ورزی آزاد در حوزه منافع ملی یاد کرد

حجت الاسلام میراحمدی

استاد علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی

«آزادی سیاسی در قرآن»

وی مهمترین هدف آزادی از منظر قرآن کریم را تحقق توحید،‌عدالت و برخورداری انسان از حق انتخاب، حق نقد و بیان و حق تشکیل اجتماعات دانست.

شجاعی زند

استاد جامعه شناسی دانشگاه تربیت مدرس

«مصادر دینی آزادی و عدالت»

وی برداشت تعارضی میان دین و آزادی را نادرست خواند و راه اصلاح این برداشت را بازگشت به ریشه های اصلی آزادی و عدالت در ادیان توحیدی دانست.

حجت الاسلام یوسفی

استاد اقتصاد اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

«آزادی اقتصادی انسان محور بر اساس آموزه های اسلامی»

با برشمردن آسیب هایی نظیر تمرکز ثروت و قدرت و آزادی در دست صاحبان سرمایه، دیدگاه اسلام درباره آزادی اقتصادی انسان را مبتنی بر مشارکت عمومی عادلانه در «توزیع، مصرف، مدیریت و سود» دانست.

دکتر برزگر

استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی

«آزادی در الگوی سه گانه اسلام»

وی به بررسی آزادی در سه سطح اعتقادی، اخلاقی و سیاسی پرداخت و اثرات متقابل هریک از این سطوح با یکدیگر را به منظور پاسخ به شبهات آزادی غربی تبیین کرد.

محدثه معینی فر

دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی

اثرات نظریه لیبرالیسم در حوزه خانواده

بحران های عمیق اجتماعی در غرب، فروپاشی خانواده، روابط آزاد و فساد جنسی، هم جنس گرایی و تولدهای ناشناس از جمله پیامدهایی بود که در این مقاله به عنوان پیامدهای لیبرالیزم جنسی بررسی شد.

حجت الاسلام واعظی

استاد دانشگاه باقرالعلوم

«جوانب هنجارهای تلقی اسلامی از آزادی»

وی نقش آزادی در شبکه مناسبات اجتماعی را اساسی خواند و افزود: نمادسازی، فرهنگ سازی و شناخت پیش نیازها در عرصه های «سیاست، فرهنگ و اقتصاد»، جزو لوازم ایفای این نقش است.

عماد افروغ

دانشیار رشته جامعه شناسی

«مفهوم آزادی و مناقشات آن»

در این مقاله با اشاره به مناقشاتی که درخصوص مفهوم آزادی از منظر «فلسفی»، «انتزاعی و انضمامی» و" انضمامی" وجود دارد، تعریف لیبرالیسم از مفهوم آزادی را مورد نقد قرار داد.

موسی نجفی

دانشیار رشته علوم سیاسی

«مراتب اندیشه آزادی در تکامل بیداری اسلامی و هویت ملی ایران»

نجفی در این مقاله با مروری بر دوره های مختلف آزادی در تاریخ سیاسی ایران بویژه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و رشد آزادی در کنار مفهوم دینی، تعریفی از آزادی در اندیشه غرب و آزادی در اندیشه تعالی ارائه کرد.

مصطفی ملکوتیان

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران

«بررسی مقایسه ای مبانی اندیشه ای و کارکردهای مفهوم آزادی در انقلاب فرانسه و انقلاب اسلامی ایران»

در این مقاله با استفاده از اندیشه های شهید آیت الهی محمد باقر صدر ضمن بررسی مفهوم آزادی در انقلاب فرانسه و انقلاب اسلامی، تعریف انسان و مفهوم آزادی در دو بینش ابزاری و بینش فطری مورد مقایسه قرار گرفت.