از کاهش بی‌سابقه بارندگی تا سد کرج، واقعیت‌ها و ابهامات

گروه اجتماعی: سال آبی جاری برای ایران با هشدارهای جدی در حوزه منابع آبی آغاز شده است. آمارهای تکان‌دهنده از کاهش شدید بارندگی در اغلب نقاط کشور در کنار افزایش میانگین دما، زنگ خطر کم‌آبی فراگیر را به صدا درآورده است. در این میان، انتشار تصاویری از وضعیت سد کرج، به عنوان یکی از حیاتی‌ترین منابع تامین آب پایتخت، موجی از نگرانی و التهاب را در میان شهروندان و رسانه‌ها به راه انداخت. بررسی جامع این دو موضوع، یعنی وضعیت کلی بارندگی و منابع آبی کشور و حواشی مربوط به سد کرج، تصویری پیچیده و نیازمند تحلیل دقیق‌تر را پیش روی ما قرار می‌دهد.

کاهش بی‌سابقه بارندگی و افزایش دما: تهدیدی جدی برای منابع آبی کشور

به گزارش بولتن نیوزبر اساس آخرین داده‌ها، در بازه زمانی ابتدای مهر تا هفدهم اسفند ماه سال جاری، میانگین کاهش بارندگی در کل کشور نسبت به میانگین بلندمدت به رقم نگران‌کننده ۴۱ درصد رسیده است. این بدان معناست که ایران در سال آبی جاری، نزدیک به نیمی از بارش‌های معمول خود را از دست داده است. استان‌هایی نظیر سیستان و بلوچستان (۷۲ درصد)، خراسان رضوی (۶۵ درصد)، کرمانشاه (۶۵ درصد)، لرستان (۶۵ درصد) و فارس (۶۱ درصد)، با کاهش بارندگی شدیدتر، در معرض جدی‌ترین تنش‌های آبی قرار دارند.

در کنار این کاهش چشمگیر بارندگی، میانگین دمای هوا در سال آبی جاری نسبت به میانگین بلندمدت نیز ۰/۵ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته است. این افزایش دما، به ویژه در استان‌هایی مانند هرمزگان (۱/۳ درجه سانتی‌گراد)، با تشدید تبخیر آب، وضعیت منابع آبی را بحرانی‌تر می‌کند.

این شرایط نامطلوب جوی، پیامدهای گسترده‌ای برای کشور به دنبال خواهد داشت. بخش کشاورزی، به عنوان بزرگترین مصرف‌کننده آب، با کاهش تولید و افزایش قیمت محصولات مواجه خواهد شد. تامین آب شرب در بسیاری از مناطق با چالش‌های جدی روبرو شده و احتمال بروز تنش‌های اجتماعی افزایش می‌یابد. اکوسیستم‌های طبیعی نیز در معرض خطر نابودی پوشش گیاهی، مرگ و میر جانوران و افزایش احتمال آتش‌سوزی قرار می‌گیرند.

کارشناسان بر این باورند که تغییرات اقلیمی، با الگوهای نامنظم بارش و افزایش دما، نقش محوری در این وضعیت ایفا می‌کند. مقابله با این بحران نیازمند تدوین و اجرای برنامه‌های جامع و بلندمدت در زمینه مدیریت منابع آبی، کاهش مصرف و سازگاری با تغییرات اقلیمی در سطح ملی است. همچنین، نقش تک تک شهروندان در تغییر الگوهای مصرف و استفاده بهینه از آب، حیاتی و غیرقابل انکار است.

سد کرج: واقعیت بهبود نسبی در برابر التهاب رسانه‌ای

در بحبوحه نگرانی‌های ناشی از کاهش کلی بارندگی، انتشار تصاویری از وضعیت سد کرج، یکی از اصلی‌ترین منابع تامین آب تهران، به کانون توجه رسانه‌ها و افکار عمومی تبدیل شد. تصاویری که به زعم برخی، از خالی بودن بحرانی این سد حکایت داشت و هشدارهای جدی در مورد وضعیت آب پایتخت را به دنبال آورد.

با این حال، بررسی دقیق‌تر تصاویر و آمار رسمی، ابعاد دیگری از این ماجرا را آشکار می‌سازد. مقایسه تصاویر دوربین‌های ترافیکی حوالی سد کرج نشان می‌دهد که در روزهای ابتدایی فروردین ۱۴۰۴، وضعیت ورودی آب به سد نسبت به اواخر اسفند ۱۴۰۳، بهبودی نسبی یافته است. حجم آب ورودی در تصویر مربوط به فروردین، به طور مشهودی بیشتر از تصویر اسفندماه است.

اظهارات حجت میان‌آبادی، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس، نیز در روشن شدن این موضوع حائز اهمیت است. وی با اشاره به میانگین بلندمدت ۵۲ ساله ورودی آب به سد کرج (امیرکبیر)، توضیح می‌دهد که پایین‌ترین سطح ورودی آب به این سد، به طور معمول در ماه‌های منتهی به اسفند (دی و بهمن) رخ می‌دهد. بنابراین، پایین بودن حجم آب در این بازه زمانی، لزوماً یک وضعیت غیرعادی و نشان‌دهنده بحران نیست. میان‌آبادی تاکید می‌کند که با فرارسیدن فصل بهار و بارش‌های آن، و همچنین ذوب شدن برف‌های ارتفاعات، جریان رودخانه کرج افزایش یافته و ذخیره سد برای مصارف گوناگون تا حد زیادی تامین می‌شود.

نکته قابل توجه دیگر، آمار رسمی مربوط به وضعیت بارش در استان البرز و میزان پرشدگی سدهای تامین‌کننده آب تهران است. بر اساس این آمار، کاهش بارش در استان البرز تا ۱۹ اسفند ۱۴۰۳ نسبت به سال گذشته تنها ۰.۴ درصد بوده است. مهم‌تر از آن، میزان پرشدگی کلی سدهای تامین‌کننده آب تهران تا نیمه اسفند ماه امسال، نسبت به مدت مشابه در سال گذشته، ۱۱ درصد افزایش نشان می‌دهد. این آمارها، با هشدارهای اولیه مبنی بر بحران جدی در سد کرج در تناقض آشکار قرار دارند.

میان‌آبادی در ادامه، از آنچه "امنیت‌سازی" و "فشار رسانه‌ای" توسط برخی بلاگرها در مورد وضعیت سد کرج در اسفند ماه خوانده، انتقاد کرده و این پرسش را مطرح می‌کند که چگونه این موضوع، با وجود وضعیت نسبتاً بهتر سدهای تهران نسبت به سال گذشته، به سرعت در دستور کار سیاست‌گذاران قرار گرفته و منجر به تصویب پروژه‌هایی با اعتبار هنگفت شده است. وی معتقد است که برای ارزیابی دقیق وضعیت آب پشت مخزن سد کرج، باید منتظر بارش‌های بهاری و ذوب برف‌ها ماند و سپس در فروردین و اردیبهشت ماه، آمار و اطلاعات دقیق را منتشر کرد.

تحلیل وضعیت کلی مخازن سدهای کشور تا ۱۱ اسفند ۱۴۰۳ نیز نشان می‌دهد که اگرچه ورودی آب به سدهای کشور نسبت به سال گذشته ۲۱ درصد کاهش یافته است، اما خروجی آب نیز ۱ درصد کاهش داشته و حجم کل مخازن ۵ درصد افزایش را نشان می‌دهد. این آمارها، در کنار وضعیت نسبتاً بهتر برخی سدهای مهم تهران نظیر طالقان و دریاچه ارومیه از نظر درصد پرشدگی نسبت به سال قبل، تصویر یک بحران سراسری و قریب‌الوقوع را تا حدودی تعدیل می‌کند.

تلفیق واقعیت و ابهام:

با در نظر گرفتن وضعیت کلی کاهش بارندگی و افزایش دما در کشور که یک تهدید جدی برای منابع آبی محسوب می‌شود، به نظر می‌رسد که نگرانی‌ها در مورد کم‌آبی در سطح کلان، کاملاً بجا و ضروری است. با این حال، ماجرای سد کرج و هشدارهای اولیه پیرامون وضعیت بحرانی آن در اسفند ماه، نیازمند بررسی دقیق‌تر و تفکیک واقعیت از ابهامات است. بهبود نسبی ورودی آب به این سد در ابتدای فروردین و آمار رسمی مبنی بر افزایش کلی حجم مخازن سدهای تهران نسبت به سال گذشته، نشان می‌دهد که تصویر اولیه ارائه شده ممکن است با واقعیت موجود همخوانی کامل نداشته باشد.

به نظر می‌رسد که در کنار نگرانی‌های واقعی ناشی از کمبود بارش، نوعی موج‌سواری رسانه‌ای و استفاده از احساسات عمومی نیز در پرداختن به موضوع سد کرج صورت گرفته است. این امر، ضرورت توجه به آمار و اطلاعات موثق و پرهیز از دامن زدن به نگرانی‌های بی‌مورد را بیش از پیش آشکار می‌سازد.

نتیجه‌گیری نهایی:

ایران در سال آبی جاری با چالش جدی کم‌آبی روبرو است و کاهش بی‌سابقه بارندگی در بسیاری از مناطق کشور، زنگ خطر را برای آینده منابع آبی به صدا درآورده است. در این میان، ماجرای سد کرج و حواشی آن، نشان می‌دهد که پرداختن به مسائل حساس و حیاتی نظیر امنیت آبی، نیازمند دقت، شفافیت و تکیه بر آمار و اطلاعات موثق است. در حالی که ضرورت مدیریت بهینه منابع آبی و اتخاذ تدابیر بلندمدت برای مقابله با کم‌آبی همچنان به قوت خود باقی است، لازم است که از ایجاد التهاب و نگرانی‌های بی‌مورد بر اساس اطلاعات ناقص یا غیردقیق پرهیز کرده و با همبستگی و اقدام جمعی، برای حفظ منابع ارزشمند آب کشور تلاش کنیم. ارزیابی نهایی وضعیت منابع آبی کشور و به ویژه سد کرج، نیازمند رصد دقیق‌تر تحولات جوی و آمارهای مربوطه در فصل بهار خواهد بود.