استفاده از فناوری برای بهبود آثار زیست محیطی، صرفه های اقتصادی و بهبود بازدهی و کیفیت معادن

گروه اقتصادی: روش های توسعه معدن و صنایع معدنی، در دو دهه اخیر کاملا تغییر کرده و به خاطر چالش ها و محدودیت هایی که اقتصاد جهان با آن مواجه شده است، تغییراتی در روش های مطالعه برای اکتشاف و استخراج تا تولید با ارزش افزوده بالاتر را شاهد هستیم. امروزه احداث کارخانه با ظرفیت بالا به جای واحدهای با ظرفیت پایین، مسائل زیست محیطی و کم آبی، کاهش آلاینده ها، ارزش افزوده بالاتر، استخراج در عمق معدن، توجیه اقتصادی و صرفه اقتصادی معدن، ثبات مدیریتی و موضوعات دیگر بیش از گذشته اهمیت یافته است.
به گزارش بولتن نیوز، دولت آقای رئیسی و مسوولان اقتصادی و صنعتی کشور، نکات قابل توجهی را در زمینه کاهش وابستگی به نفت وگاز و خارج کشور، جلوگیری از خام فروشی معادن، رشد ارزش افزوده، و توجه به معادن به عنوان اولویت اصلی در توسعه صنعتی کشور مطرح کرده اند، لذا ضرورت دارد که به مهمترین چالش ها و اولویت های توسعه صنایع معدنی ایران در سال های آینده توجه شود.
کارشناسان و صاحب نظران و معدنکاران با تجربه، در سال های اخیر، نکات قابل توجهی را برای توسعه معادن و صنایع معدنی مطرح کرده اند که مهمترین آنها، استفاده از فناوری برای افزایش بازدهی و کیفیت اکتشاف و استخراج از معادن، مدیریت کارآمد، حمایت دولت و بانک ها و سازمان امور مالیاتی و سایر دستگاه های اجرایی، استفاده از فناوری های نوین، توجه به عمق معادن و مطالعات کارشناسی با استفاده از مشاوران حرفه ای، کاهش آلاینده ها، انتقال صنایع معدنی از مرکز کشور و مناطق کم آب به حاشیه دریای عمان و خلیج فارس، ایجاد کارخانه های با ظرفیت بالا و تعطیل کردن کارخانه های با ظرفیت پایین و بدون توجیه اقتصادی و با مشکلات فراوان و... بوده است.
در حال حاضر، هزاران معدن بلا تکلیف، هزینه های زیاد حمل و نقل، خام فروشی، همکاری کم بانک ها، ماشین‌آلات معدنی فرسوده، قفل شدن اکتشاف در پهنه های معدنی دولتی و شبه دولتی، نبود همکاری سایر دستگاه‌ها از جمله منابع طبیعی و محیط زیست و... از مهمترین مشکلات نهادی و زیر ساخت های معادن کشور است که مانع عمده در سال 1401 است که از سال های قبل همچنان ادامه دارد و باید به تدریج برطرف شود.
برای سال ۱۴۰۱ تعیین تکلیف شرایط اکتشاف در برخی پهنه‌ها و محدوده‌های معدنی باید انجام شود. اکتشاف اصولا وظیفه دولت‌هاست اما در ایران به دلیل مشکلاتی از جمله عدم تامین منابع شاهد هستیم کار اکتشاف در تعدادی از پهنه‌ها و محدوده‌ها که به نام ایمیدرو، سازمان زمین‌شناسی و ... هستند همچنان قفل است. در سال گذشته اکتشاف، ضربه اصلی را از عدم همکاری منابع طبیعی دید. حفظ محیط زیست باید از اولویت‌های کاری معدنکاران باشد و به بهانه حفظ محیط زیست نباید محدودیت برای اکتشاف معادن ایجاد شود.

استفاده از فناوری ها برای صرفه های اقتصادی واحدهای معدنی

در رابطه با توسعه صنایع معدنی باید توجه داشت که صرفه های اقتصادی باید در طراحی ها مورد توجه باشد و نباید با کارهای پراکنده و گران قیمت و ظرفیت پایین تنها هزینه سازی برای توسعه کارخانه ها کرد و منابع کشور و بیت المال را به طرحی اختصاص داد که مشکلات فراوان دارد و منافع قابل توجه به شهر و روستا اضافه نمی کند.
بیش از 200 هزار واحد صنعتی و معدنی و کارخانه و معدن و صنایع معدنی در کشور احداث شده که یا بعد از مدتی رها شده اند یا منابع بسیاری را هدر داده اند و نتیجه نداده است و یا منافع کمی داشته و توجیه اقتصادی ندارد و یا با مشکلات کمبود آب، آلاینده ها، آلودگی هوا، شکایت مردم و کشاورزان و... مواجه شده است و هنوز به کار خود ادامه می دهند و قوز بالا قوزی برای مشکلات مردم هستند.
بسیاری از این واحدها، توسط مسوولان دولتی، نماینده مجلس و مقامات محلی با هدف تبلیغات سیاسی و دریافت حمایت های بانکی و ارزی و مالیاتی، راه اندازی شده اند اما نتیجه مورد نظر را نداشته اند.
در بسیاری از مناطق خشک و کم آب کشور، طرح های فولادی، معدنی، صنعتی با مصرف آب فراوان و ظرفیت تولید کم و نبود توجیه اقتصادی و صرفه اقتصادی ایجاد شده است. به عنوان مثال به جای این که در کنار دریای عمان و در هرمزگان یک کارخانه بزرگ فولادی با ظرفیت 10 میلیون تن داشته باشیم واحدهای فولادی بسیاری را با ظرفیت زیر 1 میلیون تن و800 هزار تن و کمتر از آن احداث کرده اند که در مناطق خشک و کویری خراسان و اصفهان و یزد و کرمان، آب فراوان استفاده می کنند و محصولات آنها نیز کاملا معمولی و سنتی و قدیمی است و فناوری های جدید ندارند و در نتیجه سود و ارزش افزوده و درآمد و توجیه اقتصادی خوبی هم ندارند.
همه این واحدها امروز مشکل ساز است و با صدای اعتراض مردم و کارشناسان و کشاورزان همراه شده است و در آینده مشکلات بیشتر ایجاد خواهد کرد. لذا بهتر است که به مناطق با آب بیشتر منتقل شوند و نیروها و کارگران نیز با آنها منتقل شوند.
تاریخ ایران نشان می دهد که به دلایل سرمای زیاد مناطق شمال دریای خزر، بسیاری به ایران مهاجرت کرده اند و تمدن ساز بوده اند و در مواقعی که خشکسالی و کم آبی بوده به مناطق شمالی مهاجرت کرده اند و این مسیر بارها در کشورهای منطقه و شمال ایران و اروپا، عراق، هند، و کشورهای دیگر تکرار شده است.
براین اساس باید با اولویت حفظ محیط زیست و کمک به اقلیم کم آب ایران، واحدهای صنعتی را با توجیه اقتصادی همراه کرد. به کار گیری فناوری های قدیمی، ظرفیت تولید کم، استفاده از حمایت های بانکی و دولتی، بدون توجیه اقتصادی مقرون به صرفه برای کشور نیست و نشانه توسعه صنعتی نخواهد بود. توسعه صنعتی باید با روش های روز، یعنی ظرفیت سازی بالاتر، درآمد و ارزش افزوده بیشتر، محصولات مرغوب و با قیمت بیشتر همراه باشد و باید از تکرار روش های غلط گذشته که نتیجه جز رشد منفی معدن و صنایع معدنی و اقتصاد نداشته پرهیز کنیم.

هر نماینده و مسئولی در چند دهه اخیر سعی کرده که برای تبلیغ خود و تنها در دوره مسوولیت خود و یا دولت مربوطه، کاری انجام دهد و به آینده آن یعنی مشکلات مردم و کم آبی و فناوری پایین و هزینه ها و مقرون به صرفه نبودن و نبود توجیه اقتصادی توجه نداشته است. این افراد با رسانه ها و تلویزیون اعلام کرده اند که کارخانه‌ای در کلان شهر یا روستا احداث کرده اند اما بعد از چند سال به پرسش ها و گرفتاری های آنها جوابی نداده اند و مردم با مشکلات باقی مانده دست به گریبان هستند.
به جای آن که ۲۰۰ هزار کارخانه صنایع معدنی به صورت پراکنده و با ظرفیت اندک در کشور داشته باشیم و با چالش‌های زیست‌محیطی و حاشیه های سیاسی و مشکلات کم آبی و گرفتاری‌های دیگر در سرزمین خشک ایران مواجه شویم و بسیاری از معادن را در کرمان و یزد اصفهان جستجو کرده و در این مناطق کم آب کارخانه صنایع معدنی احداث کنیم باید تنها به استخراج و اکتشاف در این مناطق اکتفا کرده و مواد اولیه را به منطقه‌ای در کنار دریا و دارای آب کافی منتقل کنیم تا در مناطق ویژه اقتصادی و معدنی که از زیرساخت ها و آب کافی برخوردار هستند تولید را انجام داده و ارزش افزوده ایجاد کنیم.
باید با ایجاد کارخانه های با ظرفیت بالا، صرفه اقتصادی را افزایش دهیم ریسک های مدیریتی و اقتصادی مانند کم‌آبی و مسائل سیاسی و امنیتی و سایر مشکلات را در کشور کاهش دهیم باید جلوی احداث کارخانه ها و صنایع معدنی در مناطق کم آب گرفته شود و این مجوز و کارخانه ها در استان های حاشیه دریای عمان و خلیج فارس که آب کافی دارند احداث شود.
به خصوص در مناطق اصفهان، کرمان، خوزستان و یزد که با بحران کم آبی و تنش آبی مواجه هستند به هیچ وجه نباید صنایع جدید با مصرف آب فراوان احداث شود.
حتی باید درآمدهای ارزی کشور را به جای اختصاص به واردات کالاهای مصرفی، برای انتقال کارخانه ها به مناطق با آب کافی اختصاص دهیم ومشکل امروز را کاهش دهیم. باید آب شیرین مناطق مرکزی را برای مصرف شهری ایا امور کشاورزی اختصاص دهیم باید زمینه ساز انتقال کارخانه ها با مصرف آب فراوان باشیم و مشکلات کشور را کاهش دهیم زیرا کم آبی و چالش‌ها و تنش های اجتماعی سیاسی می تواند به مانعی برای توسعه صنایع معدنی تبدیل شوند در حالیکه ایران به لحاظ برخورداری از منابع معدنی و نفت و گاز کشوری دارای ذخایر عظیم و برنامه توسعه صنایع معدنی در آینده است و لذا نمی تواند با چالش ها و ریسک ها و مشکلات دیگر در این مسیرحرکت کند.
بسیاری از کارخانه ها و صنایع معدنی با ادامه چنین شرایطی متوقف و تعطیل می شوند و صرفه اقتصادی نخواهند داشت و تنها مشکل‌ساز برای مردم و مسئولان و مناطق شهری و روستایی خواهند بود.
بر این اساس در برنامه های توسعه باید موضوع انتقال کارخانه ها به حاشیه خلیج فارس و دریای عمان پیگیری شود آنچه که در گذشته به عنوان ملاحظات پدافند غیرعامل در جغرافیای اقتصادی و سیاسی تعریف می شد تا در دسترس حملات دشمنان قرار نگیرد دیگر توجیه ندارد و اکنون جنگ های سایبری و الکترونیکی، و برد موشک ها از راه دور عملاً موضوع ایجاد کارخانه ها در در مرکز کشور برای امنیت بیشتر را غیر قابل توجیه کرده است و لذا باید موضوع کم آبی در اقلیم کم آب ایران و جغرافیای اقتصادی مورد توجه قرار گرفته و چالش‌های بزرگ آینده از امروز برطرف شود و شاهد رها شدن هزاران کارخانه و معدن در سراسر کشور به خاطر نبود توجیه اقتصادی و کم آبی و مشکلات دیگر نباشیم.

کاهش آلاینده ها و آلودگی هوا

ضرورت ایجاد صنایع معدنی مطابق با استانداردهای بین المللی و زیست محیطی و کاهش تولید دی اکسید کربن و آلاینده های دیگر نکته مهمی است که به تدریج در سال های اخیر مطرح و پر رنگ تر شده و با واکنش های جدی تری در آینده همراه خواهد شد. لذا برای آن که این نوع صنایع با سرمایه گذاری ها و فناوری بهتر مواجه شوند باید از طریق سیاست‌های مالیات بر کربن و تنبیهات دیگر تولید گازهای گلخانه‌ای در شهرهای بزرگ را در دستور کار قرار داد. باید واحد های موجود نیز تشویق شوند تا به کاهش آلاینده ها توجه کند.
فناوری های نوین باید در مراحل مختلف از جمله استخراج نفت و گاز و جلوگیری از سوختن مواد نفت و گاز تا پالایشگاهها و انتقال سوخت و به کارگیری سوخت در واحدهای صنعتی و به کارگیری مواد اولیه شیمیایی در کارخانجات مورد توجه قرار گیرد و زمینه‌ساز کاهش آلاینده‌ها شود.

تولید برق از انرژی خورشیدی و باد

در واحدهای جدید بهترین فناوری ها را باید به کار بگیرند. امروزه در برخی روش های تولید موضوع استفاده از هیدروژن و نیتروژن برای کاهش دی اکسید کربن مورد توجه قرار گرفته است.
همچنین تولید انرژی و برق از طریق نور خورشید و باد در سرزمین پهناور ایران باید مورد توجه باشد تا شاهد سوختن کمتر نفت وگاز و آلاینده های کمتر باشیم.