منشاء اصلی کاهش سرانه مطالعه کتاب چیست؟

گروه فرهنگ و هنر: کتاب و کتابخوانی، کاهش سرانه مطالعه کتاب، قیمت کاغذ، کاهش تیراژ آثار توسط ناشران، کاهش خرید کتاب، تعطیلی کتابفروشی‌های محلی، حذف کتاب از سبد کالای خانوار عباراتی هستند که این روزها به شدت در میان اهالی کتاب شنیده می‌شوند.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از میزان، در این میان محققان و پژوهشگران نظرات متفاوتی را درباره دلیل کاهش سرانه مطالعه کتاب اعلام میکنند. قیمت بالای کتاب یکی از اصلی‌ترین دلایل خرید کم این محصول فرهنگی از سوی مردم و حذف این کالای بنیادی از سبد خرید خانوار است.

فرقی نمی کند که کاغذ کتاب داخلی باشد و یا وارداتی اما در هر صورت آنچه از سوی ناشرین بهانه اصلی بالا رفتن قیمت کتاب محسوب می‌شود بدون شک افزایش قیمت کاغذ است.

سرانه مطالعه کتاب در ساده‌ترین حالت، جمع میزان مطالعه همه افراد یک جامعه تقسیم بر تعداد افراد آن جامعه است. در کل می توان با تقسیم مقدار به دست آمده بر حسب روزهای در نظر گرفته شده به آمار کلی سرانه مطالعه در هر کشور دست یافت.

کتاب و کتابخوانی مشکلات بسیار زیادی را در سالهای اخیر پشت سر می گذارد. افزایش نرخ کتاب و همچنین گران بودن کاغذ دلیل عمده ای است تا اکثریت مردم کتاب را در آخرین نیازهای خود در سبد خرید خانوار قرار دهند.

از سویی فضای مجازی بلای جان کتاب و کتابخوانی شده است. فضای مجازی و استفاده بیش از حد و بی رویه از این فضا عاملی شده تا مخاطبان کتاب کمتر از گذشته شود. نسل نوجوان نیز که می تواند آینده کتابخوانی کشور را تضمین کند بیشتر وقت خود را در فضای مجازی به سر می برد.

با تنی چند از فعالان عرصه کتاب، همچنان سیاست‌گذاران بخش کاغذ، نویسندگان، مترجمان و ناشران در خصوص دلیل اصلی کاهش سرانه مطالعه در کشور به گفت‌وگو نشسته که به شرح زیر است:

***حذف کتاب از سبد خرید خانواده‌ها بسیار خطرناک است

حجت الاسلام احمد سالک کاشانی عضو کمیسیون فرهنگی مجلس  درخصوص وضعیت فعلی نرخ و موجودی کاغذ در کشور گفت: کاغذ یکی از کالاهای اساسی کشور است. امروزه کارخانه‌های تولید کاغذ در کشور موجود هستند اما پاسخگوی نیاز کاغذ در جامعه نیستند.

وی در همین راستا ادامه داد: با توجه به عدم رفع نیاز کاغذ بازار، نیازمند واردات کاغذ هستیم و لذا وزارت ارشاد باید این واردات را ساماندهی کرده و بر آن نظارتی درست داشته باشد و ببیند چگونه می‌توان بازار واردات را کنترل کرد.

عضو کمیسیون فرهنگی مجلس درباره سخنان صالحی امیری وزیر ارشاد درباره بازار کاغذ اظهار کرد: واقعیت امر من از اظهارات وزیر ارشاد درباره وجود کاغذ در کشور اطلاع چندانی ندارم تا بتوانم ارزیابی درستی نسبت به آن داشته باشم اما این را می‌دانم امروز نیازمند تامین کاغذ در جامعه هستیم.

وی قاچاق کاغذ را مشکلی جدی خواند و افزود: مثل اکثر کالاهایی که در بخش واردات درگیر قاچاق و مشکلات می‌شوند، کاغذ نیاز فارغ از این مشکلات نیست و نباید از آن غافل شد.

***ناشران به دلیل گرانی قیمت کاغذ رغبتی به چاپ کتاب ندارند

وحید دانا نویسنده، شاعر و مدرس عرصه ادبیات درخصوص سرانه مطالعه کتاب و آمار کتابخوانی گفت: واقعاً در کشور چه کسی به فکر کتابخوانی مردم است، با نگاهی جزئی به آمار تیراژ کتب به راحتی می‌توان فهمید سرانه مطالعه تا چه اندازه پایین آمده است.

وی در همین راستا ادامه داد: کافی‌ است که به سراغ ناشران برویم و بپرسیم چرا آمار تیراژ کتاب‌هایشان تا این حد پایین آمده است؟. بدون شک این کاهش تیراژ کتب رابطه مستقیم با خرید کم کتاب و کاهش کتابخوانی خواهد داشت.

مترجم کتاب "شب فردریش روکرت" درباره تجربه خود در عرصه چاپ کتاب اضافه کرد: روزگاری بود که ناشران با من تماس می گرفتند و درخواست چاپ آثارم را داشتند و من گه گاه قبول نمی‌کردم اما حالا وضع به جایی رسیده که خودم به انتشارات مختلف می‌روم و از آنها می‌خواهم کتابم را چاپ کنند اما آنها قبول نمی‌کنند.

وی گرانی کتاب را عاملی برای کاهش چاپ آثار دانست و اذعان کرد: وقتی از ناشران می‌پرسم چرا کتاب چاپ نمی‌کنند می‌گویند که پول کاغذ بالا رفته و در کل هزینه چاپ کتاب بسیار گران تمام می‌شود به همین دلیل رغبتی به چاپ آثار جدید نداریم. البته ناشران حق دارند زیرا فروش کتاب کم شده و مجبور به انبار آثار می‌شوند.

***دلیل اصلی کاهش سرانه مطالعه کتاب چیست؟

عباس سجادی نویسنده و پژوهشگر عرصه ادبیات  درخصوص کاهش سرانه مطالعه کتاب در سطح جامعه گفت: دلایل مختلفی را می توان برای کاهش سرانه مطالعه کتاب تصور کرد اما پنج عامل اصلی وجود دارند که این روزها باعث کمتر شدن آمار کتابخوانی شده اند.

وی در همین راستا افزود: افزایش استفاده بی رویه از فضای مجازی، نرخ بالای کاغذ و قیمت تمام شده کتاب برای خریداران، نبود تبلیغات مناسب در عرضه کتاب، دستمزد کم نویسندگان و فروش آثار به صورت غیرمجاز و قاچاق از دلایل اصلی کاهش سرانه مطالعه در میان مردم است.

این نویسنده قیمت بالای کتاب را عاملی مهم در کاهش خرید کتاب عنوان کرد و ادامه داد: این روزها کتاب نسبت به گذشته کالای ارزانی نیست. در حال حاضر جامعه شرایط مالی برای خرید کتاب را ندارد. بالا بودن قیمت کتاب در اولین گام از گرانی قیمت کاغذ نشات می گیرد و باعث شده تا بهای تولید کتاب توسط ناشر هم بالا برود و ناشر چاره ای جز افزایش قیمت نهایی ندارد.

وی ادامه داد: ناشران با توجه به شرایط سخت چاپ و عرضه کتاب، تمایل چندانی برای انتشار آثار تازه ندارند زیرا می دانند که کتابها با قیمتی که در بازار می روند مخاطب و خریدار چندانی ندارند پس سعی می کنند فعالیت های خود را محدود نمایند.

نویسنده کتاب "در سایه غزل" حمایت و توجه بیشتر مسئولین به حزوه ادبیات را لازم دانست و اضافه کرد: اگر بخواهیم صادقانه و دقیق به مقوله کتابخوانی و کلاً فرهنگ نگاه کنیم، می‌بینیم که فرهنگ جزو اولویت‌های مسئولین فرهنگی ما نیست و برنامه ریزی درست فرهنگی، طی سالهای گذشته نیفتاده است. با این وجود طبیعتاً نمی‌توان در عرصه فرهنگ، هنر و ادبیات انتظار معجزه داشت.

وی وظیفه نویسندگان در افزایش سرانه مطالعه کتاب را اینگونه شرح داد: نویسندگان هم عضوی از جامعه هستند. نویسنده در بطن جامعه است و وقتی می بیند جامعه قدرت خرید کتاب را ندارد از ادامه راه و نوشتن دلسرد می شود.

***وقتی قیمت کاغذ دو برابر شده چطور انتظار ارزانی کتاب داریم

پرویز بیگی حبیب آبادی" شاعر و نویسنده عرصه ادبیات و همچنین مدیرمسئول انتشارات فصل پنجم  درباره تاثیر افزایش قیمت کتاب در خرید از سوی علاقمندان گفت: در اصل قیمت کتاب بالا نمی‌رود. اگر ما سالانه شاهد افزایش بهای کتب هستیم به دلیل افزایش مواد و کاغذ و همچنین هزینه چاپ کتاب است. وقتی هزینه تولید بالا برود به طبع قیمت تمام شده کتاب نیز افزایش می یابد. علاوه بر مواد مورد نیاز برای چاپ هزینه نیروی انسانی نیز بالا رفته و همه اینها در افزایش قیمت کتاب تاثیرگذار است.

نویسنده کتاب "آینه در غبار" در ادامه با اشاره به افزایش سالانه قیمت کاغذ تاکید کرد: وقتی قیمت بهای کاغذ نسبت به سال گذشته دو برابر شده ما چطور می توانیم توقع داشته باشیم که انتشارات کتاب را با همان قیمت قبلی به بازار عرضه کند؟.

وی قیمت کتاب را نسبت به سایر کالاها پایین دانست و اشاره کرد: با این وجود من اعتقاد دارم که قیمت کتاب نسبت به بسیاری از کالاها و هزینه ها پایین است. به فرض مثال شما 10 هزار تومان را بابت خرید کتابی می دهید که همواره برایتان باقی می ماند، در صورتی که برای یک خوراکی بهایی بسیار بیشتر می پردازید. یک خوراکی ممکن است صرفاً گرسنگی را به صورت مقطعی برطرف کند اما ماندگاری کتاب با آن به هیچ وجه قابل مقایسه نیست.

این فعال عرصه کتاب درباره دلیل افزایش نرخ کاغذ افزود: واقعیت دلیل اینکه چرا قیمت کاغذ افزایش می یابد را باید افرادی که در این مساله تاثیرگذار هستند پاسخ دهند اما سوال من این است که با گذشت سالهای سال آیا در ایران کارخانه تولید کاغذ داریم؟. آیا آن تعداد اندک از کارخانه های کاغذ آن را مرغوب تولید می کنند و یا اینکه در حد کافی می توانند نیاز نشر را برطرف کنند؟.

***سرانه مطالعه کتاب یک شبه افزایش نمی یابد

بهناز ضرابی زاده در این خصوص با اشاره به عدم تبلیغات مناسب در عرصه کتاب و کتابخوانی گفت: متاسفانه وضعیت عرضه بنا بر تقاضای موجود خوب نیست. رسانه‌ها و مسئولین چندان توجهی به فضای کتاب و انتشار آثار ندارند و اگر اثری هم چاپ شود برای آشنایی مخاطب با آن اثر هیچ تلاشی نمی‌شود.
وی بهسازی کتابخانه های کشور را امری واجب دانست و ادامه داد: ما نیازمند آن هستیم که تمامی مناطق و بخش های کشور با فرهنگ خود آشنایی بیشتر پیدا کنند. این آشنایی می تواند از طریق چاپ آثاری مربوط به آن منطقه صورت گیرد. آثاری که علاوه بر مردم بومی سایر مردم و حتی گردشگران نیز بتوانند از آن بهره مند شوند.

نویسنده "دختر شینا" ما نیازمند آن هستیم که تمامی مناطق و بخش های کشور با فرهنگ خود آشنایی بیشتر پیدا کنند. این آشنایی می تواند از طریق چاپ آثاری مربوط به آن منطقه صورت گیرد. آثاری که علاوه بر مردم بومی سایر مردم و حتی گردشگران نیز بتوانند از آن بهره مند شوند.

***اوضاع سرانه مطالعه کتاب در کشور خوب نیست

اصغر قاضی زاده هاشمی عضو کمیسیون فرهنگی مجلس درخصوص کاهش سرانه مطالعه کشور و دلایل آن گفت: بخشی از کاهش سرانه مطالعه کتاب در کشور به توسعه فضای مجازی بر می‌گردد. بحث فضای مجازی به صورت جدی در کشور جا باز کرده و نه تنها در بخش کتاب بلکه در سایر رشته‌های فرهنگی نیز تاثیرگذار بوده است.

وی در همین راستا ادامه داد: تاثیر فضای مجازی بر کاهش سرانه مطالعه کتاب واقعیتی عینی است. البته مطالعه کتاب تنها به کتاب کاغذی ختم نمی‌شود و می‌توان به کتاب‌های صوتی و دیجیتال هم اشاره کرد اما با نگاهی ساده به وضعیت مطالعه عمومی و افت تیراژ کتاب‌ها در خواهیم یافت که اوضاع سرانه مطالعه کتاب در کشور خوب نیست.

قاضی زاده هاشمی کاهش کیفی آثار ادبی را یکی دیگر از دلایل کاهش سرانه مطالعه در کشور خواند و اضافه کرد: مردم کتاب خوب و با کیفیت را قطعاً خواهند خواند. ما کمی در بخش تالیف کتاب و تولید آثار شاخص، بارز، فاخر و برجسته دچار افت و مشکل شده‌ایم.

وی در همین رابطه اذعان کرد: البته طی سالیان گذشته کتاب‌های شاخصی نوشته شده و مخاطبان بسیار بالایی هم داشته‌اند اما واقعیت امر این است که تعداد این آثار هنوز هم کم است.

هر روزه مطالعات بسیاری در باب دلیل و چرایی کاهش سرانه مطالعه کتاب در کشور انجام می شود اما هیچگاه راهکاری مناسب برای جلوگیری از هدر رفت کاغذ و همچنین هدف گذاری برای صنعت چاپ و نشر در نظر گرفته نشده است.

ناشرین نیز در این میان به دلیل عدم حمایت دولتی مجبور به خود اکتفایی و بالا بردن قیمت کتاب‌هایشان هستند. با اینکه می دانند این اتفاق به کاهش خرید منجر می شود اما هزینه کاغذ چاره ای برای آنها نگذاشته است.

این روزها به صورت سالانه شاهد کاهش تیراژ بسیاری از آثار برتر ادبیات ایران و جهان در کشور هستیم و شاید این عدم رغبت جمعی تنها به قیمت کاغذ و کتاب ختم نشود. حال باید دید چه تصمیمی برای صنعت نشر و چاپ گرفته می شود تا بحران کاهش سرانه مطالعه کتاب بر طرف شود.