عرصه پویای دیپلماتیک، عرصه‌ای با قابلیت‌های چندگانه

گروه بین الملل: مصطفی مطهری*در یادداشت پیش رو که به بهانه سفرهای دوره ای رییس جمهور نوشته شده، نویسنده معتقد است با آغاز سفر دوره‌ای رییس جمهور کشورمان به کشورهای ارمنستان، قزاستان و قرقیزستان، توجه به زوایای آشکار و پنهان این سفر و تأثیر ایجابی آن بر روابط میان جمهوری اسلامی ایران با همسایگان شمالی (ارمنستان و آذربایجان) خود از نکات حائز اهمیت در این باره است.

به گزارش بولتن نیوز، متن این یادداشت که به صورت اختصاصی در اختیار خبرنگار ما قرار گرفته به شرح زیر می باشد:

در واقع با مفروض قرار دادن این موضوع در تحلیل مزبور که از جمله نشانه‌های قابل پردازش در این باره، تاکید بر همگرایی منطقه‌ای و برنامه‌های مذاکراتی در این دور از سفرهای دوره‌ای رییس جمهور کشور برای توسعه و امنیت و پیشرفت همگانی صورت گرفته است.

با این اوصاف در راستای تبیین ابعاد مثبت این اقدام جمهوری اسلامی ایران مبنی بر ملاقات‌ها و مذاکرات در سطح روسای جمهور کشورهای مزبور ابتکاری است قابل تأمل بر واکاوی ماهیت تلاش‌های صلح طلبانه و صلح جویانه جمهوری اسلامی ایران در منطقه در راستای براقراری امنیت و زدودن هر گونه سوظن و بدبینی در میان کشورها به هم از یکسو و مبازره بر علیه تروریسم و یافتن راه‌ها و مسیرهای مورد تاکید همگان در منطقه برای پیشگیری از سامان یافتن تخریبی از موجودیت تروریسم می‌باشد. در واقع تاکید بر روابط فراگیرِ سازنده و متعامل متقابل میان جمهوری اسلامی ایران با کشورهای همجوار و همسو در سطح منطقه‌ای از جمله علل و عواملی است همواره در عرصه سیاست خارجی و فعالیت‌های دیپلماتیک جمهوری اسلامی مورد توجه بوده است. سفر به سه کشور مذکور نیز در ذیل همین موارد دیپلماتیک در عرصه سیاست خارجی می‌گنجد.

بطوریکه آنچه در این سفر از جایگاه تحلیلی ویژه‌ای برخوردار است ارمنستان و موضوع سفر به این کشور است. در واقع انعکاس وسیع این موضوع (سفر به ارمنستان) در مطبوعات و رسانه‌ها چنان دامنه و گستره‌ای داشته است که رییس جمهور کشور به نوعی بر اهمیت این موضوع تاکید کرده‌اند.

نکته مهم در باره ارمنستان علاوه بر غیر مسلمان بودن این کشور، مناقشات موجود میان این کشور با همسایه خود در مرزهای شرقی با جمهوری آذربایجان بر سر مسئله قره باغ است. از این رو با اذعان این که روابط ما با همسایگان شمالی از جمله آذربایجان و ارمنستان روابط خوبی است، بنا بر این اصل بنیادین تعامل متوازن در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در رابطه با ارتباط با کشورها باید اشاره کرد که همانطور جمهوری اسلامی ایران تلاش می‌کند روابط ویژه‌ای را با ارمنستان داشته باشیم، به همان میزان نیز تلاش می‌کند روابط خود را با آذربایجان گسترش دهد. بطوریکه در این زمینه به طور مستمر از سوی جمهوری اسلامی ایران تلاش می‌شود با توجه به علائق طرف‌های مقابل، به تعمیق و گسترش روابط و افزایش همکاری‌ها کمک کند.

مع الوصف با توجه به مناقشه مطروحی قره باغ مابین طرفین درگیر (آذربایجان و ارمنستان)، اهمیت جایگاه میانجی گرایانه جمهوری اسلامی ایران در حل این مناقشه کلیدی و مورد توجه است. بطوریکه جمهوری اسلامی ایران در مناقشه قره‌باغ ظرفیت‌های لازم را برای ایفای نقش بازدارنده را دارا باشد. از این رو سفر رییس جمهوری ایران به ارمنستان می‌تواند گام مهم و موثری برای حل مسالمت آمیز مناقشه قره باغ قلمداد شود.

در واقع به نظرعده ای از کارشناسان و تحلیل گران در این عرصه نقش مؤثر ایران در حل این مناقشه از نقش گروه میانجی (سازمان امنیت و همکاری اروپا) که برای حل مناقشه قره باغ فعالیت می‌کند، کمتر نخواهد بود و این بر نقش حساس و تاثیرگذار ایران برای حل مناقشه مذکور در نزد طرفین درگیر در آن است. بهرحال در این زمینه با رجوع به تاریخ شکل گیری مناقشه مابین دو کشور در قضیه قره باغ و حل و فصل موقتی آن می‌توان نقش جمهوری اسلامی ایران را بوضوح درک کرد. معهذا از آنجا که صلح اولیه درخصوص ماجرای قره‌باغ با کوشش تهران در سال ۱۹۹۴ صورت گرفت، در حل و فصل قطعی و یا یافتن راه حلی واقع گرایانهِ همسود طرفین برای برون رفت از حالت نزاع و مناقشه به مذاکره، گفتگو و تعامل، ایران می‌تواند ابتکار دیپلماتیک را برای نقش‌آفرینی بدست گیرد. فلذا جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با ارائه یک راه حل عادلانه برای حل مناقشه قره باغ نه تنها به نوعی درگیری‌ها را کاهش دهد بلکه در این راستا با ایفای نقش مثبت خواهد توانست به احیای اقتصاد در حال فروپاشی کشورهای منطقه از جمله ارمنستان کمک کند.

بهرحال در کنکاش ماهیت سفر اخیر رییس جمهور ایران به سه کشور مذکور، باید عنوان کرد که ابعاد مختلف مناسبات دوجانبه مورد بحث و تبادل نظر قرار خواهد گرفت. در واقع سفر به این کشورها می‌تواند به این معنا باشد که از نقطه نظر تهران دستاوردهای عملی مثبتی در روابط دو جانبه با کشورهای مزبور حاصل شده است که سفر در سطح رئیس جمهوری توجیه کننده آن است. بطوریکه سفر آتی روحانی به این کشورها از این جهت مهم ارزیابی می‌شود که ایران نه تنها بار دیگر مواضع متوازن خود در قبال کشورهای منطقه قفقاز جنوبی و بویژه ارمنستان و جمهوری آذربایجان را به اثبات می‌رساند بلکه نشان می‌دهد در سطح روابط خود با کشور در سطح منطقه‌ای و فرامنطقه ای به دنبال گفتگو وتعامل از یکسو و مبارزه با تهدیدات امنیتی جهانی و تروریسم از طریق تشریک مساعی با دیگر دولت- ملت‌ها است.

 *دکتری علوم سیاسی