ناگفته های ظریف از کارشکنی عربستان در مذاکرات

گروه بین الملل: محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در گفت‌وگویی اختصاصی با «ایسنا» به احتمال انجام مذاکره با آمریکا در حوزه‌های دیگر غیر از هسته‌ای پرداخت و گفت منتظریم ببینیم آیا آنها به توافق و تعهدات خود پایبند هستند یا ملاحظات دیگری بر سیاست‌های‌شان حاکم است، این مساله است که تعیین می‌کند آیا مقامات عالی کشور در آینده منافع ملی را در این می‌بینند که گفت‌وگوی دیگری با آمریکا در حوزه دیگری صورت گیرد یا خیر. او همچنین از دلایل تعویق مذاکرات در وین همزمان با حضور ناگهانی سعود الفیصل وزیر خارجه وقت عربستان به محل مذاکرات و گفت‌وگوهایش با جان کری وزیر خارجه آمریکا پرده برداشت و گفت در آن زمان یک بحران ناخواسته، دو، سه ماهی توافق را عقب انداخت.

در ادامه این گفت‌وگو، ظریف درباره احتمال همکاری‌های ایران و آمریکا فراتر از بحث هسته‌ای و پس از برجام گفت: «مذاکرات تمام شده است، اما اجرای برجام هنوز تمام نشده است. ایران قسمت اول تعهداتی را که باید انجام می‌داد اجرا کرده است. هم تعهدات ما مستمر است، هم تعهدات طرف مقابل و لازم است این تعهدات به شکلی اجرا شود که ایجاد اعتماد کند و برجام را معنی‌دار کند.» او افزود که قسمت مربوط به تعهدات ایران مشخص است و آژانس راستی‌آزمایی کرده و در حال انجام است. تعهدات طرف مقابل اما نیازمند به حضور همراه با اراده سیاسی آن‌ها است. یک وقت حضور و انجام تعهدات برای رفع تکلیف است و ایجاد اعتماد نمی‌کند. مثلا باید برخی دستورات اجرایی را برای رفع تحریم‌ها صادر می‌کردند که این کار انجام شده است اما یک وقت است که باید نشان دهند واقعا به اجرای توافق متعهد هستند.

منتظر حرکت موثر آمریکا هستیم

او در ادامه مصاحبه با اشاره به شکسته شدن فضای تحریم‌ها علیه ایران گفت: «از آنجا که تحریم‌ها در یک مقطع زمانی طولانی اعمال شده بود و اکنون شکسته شده، برای اینکه شرکت‌ها و بانک‌ها بتوانند در فضای پسابرجام ورود پیدا کنند، نیاز است که طرف آمریکایی با یک حرکت موثر فضای ایران‌هراسی را که برخی گروه‌ها خارج از ایران تلاش دارند کماکان به آن دامن بزنند، بشکنند و این ملاک آزمایش ما خواهد بود که آیا واقعا آمریکایی‌ها قصد دارند به تعهدات‌شان با حسن‌نیت عمل کنند یا این‌گونه عمل نخواهند کرد.» به گفته رئیس دستگاه دیپلماسی، تاکنون روی کاغذ به تعهدات‌ عمل شده است و در اجرا هم اقدامات خوبی صورت گرفته است از جمله سوئیفت. اما هنوز در زمینه توقف تلاش‌ها برای حفظ تحریم روند کند است. آمریکایی‌ها باید برای حذف موانع روانی تحریم‌ها جدی‌تر وارد میدان شوند. ما کماکان منتظریم ببینم آمریکا در تعهدی که کرده جدی است یا فقط می‌خواهد رفع تکلیف کند. رئیس دستگاه دیپلماسی کشور تاکید کرد که علت اینکه هنوز با آمریکایی‌ها مذاکره می‌کنیم از جمله در حاشیه اجلاس مونیخ یا لندن به همین دلیل است.

همچنین ظریف درباره احتمال مذاکره ایران و آمریکا درباره مسائلی فراتر از بحث هسته‌ای با تاکید بر بی‌اعتمادی مردم ایران به آمریکا که بی‌اعتمادی عمومی است، به نظرسنجی دانشگاه مریلند در این رابطه اشاره کرد و گفت:‌ «در این نظرسنجی اکثریتی از مردم ایران از برجام حمایت می‌کنند ولی اکثریت بالاتری نسبت به آمریکا بی‌اعتماد هستند. بنابراین آمریکا برای رفع بی‌اعتمادی باید اقدام کند.» وزیر امور خارجه در این رابطه این‌گونه توصیه کرد: «اول باید حرف‌هایی که برخی مقامات غیرمسوول آمریکایی می‌زنند و باعث نگرانی مردم و مقامات عالی ما می‌شود، متوقف شود. دوم از حرف‌های تبلیغاتی خودداری کنند و اقدامات اجرایی جدی در اجرای تعهدات‌شان انجام دهند؛ صدور دستورالعمل صرف در رفع تحریم‌ها کفایت نمی‌کند، باید اطمینان یابند که دستورالعمل‌ها اجرایی می‌شود و کسی خلاف آن اقدام نمی‌کند و اینها ملاک‌هایی است که ما در آینده از حرف تا عمل آمریکایی‌ها را می‌سنجیم که آیا آنها به توافق و تعهدات خود پایبند هستند یا ملاحظات دیگری بر سیاست‌های‌شان حاکم است، این مساله است که تعیین می‌کند آیا مقامات عالی کشور در آینده منافع ملی را در این می‌بینند که گفت‌وگوی دیگری با آمریکا در حوزه دیگری صورت گیرد یا خیر.» او ادامه داد: «من فکر می‌کنم کلید این موضوع همان‌طور که رئیس‌جمهوری گفتند در واشنگتن است و آمریکایی‌ها هنوز باید برای تبدیل بی‌اعتمادی مردم ایران به اعتماد، تلاش کنند.»

در ادامه این مصاحبه از ظریف پرسیده شد که آیا بهتر نبود در خلال مذاکرات هسته‌ای راجع به مسائل دیگر چون بحث موشکی نیز مذاکره شود تا دیگر بهانه‌ای دست طرف مقابل نداشته باشیم، که وزیر خارجه پاسخ داد: «حتما اگر حل‌وفصل کلی داشتیم، این معضلات نبود. اما شرایط ما، نوع روابط ما با آمریکا و مدل رفتاری آمریکا در 37 سال گذشته امکان این را فراهم نمی‌کرد که با آمریکا به یک حل‌وفصل کلی برسیم. ما موضوع هسته‌ای را که یک موضوع دشوار و ویژه بود انتخاب کردیم و الان توپ در زمین آمریکایی‌ها است که نشان دهند با اجرای جدی برجام در ارتباط با ایران تابع واقعیات هستند یا فشار یا تعریفی از منافع که با واقعیات خارجی در تعارض است. ما رفتار آمریکا را فعلا در حوزه برجام مشاهده می‌کنیم، چون در سایر حوزه‌ها با آمریکایی‌ها معامله‌ای نکردیم که از آنها توقعی داشته باشیم و بالعکس و درمورد هر کدام از کشورها سیاست‌های خود را دنبال می‌کنیم.»

همچنین ظریف در تکمیل توضیحاتش گفت که تصمیم ایران برای مذاکره صرفا بر سر موضوع هسته‌ای به‌خاطر بی‌اعتمادی است که به آمریکا وجود دارد و موضوعات دفاعی ارتباطی به بحث هسته‌ای ندارد و به همین دلیل اجازه ندادیم این موضوعات وارد برجام شود. رئیس دستگاه دیپلماسی افزود: «آمریکایی‌ها خودشان بارها گفته‌اند، موضوع موشکی نقض برجام نیست. این درحالی بود که در گذشته براساس قطعنامه 1929 ادعا می‌کردند که آزمایش‌های موشکی ما نقض این قطعنامه است.» او با اشاره به قطعنامه 2231 و ادعاهای آمریکایی‌ها درباره موشک‌های ایرانی تاکید کرد: «در قطعنامه 2231 به موشک‌هایی که با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای طراحی شده‌اند، اشاره شده است در حالی که هیچ یک از موشک‌های ما به این منظور طراحی نشده‌اند، بنابراین اشاره و ادعای آمریکایی‌ها قابل پذیرش نیست و خلاف است.» او تاکید کرد که با وجود مسائلی که وجود دارد اما هیچ خدشه‌ای به برنامه موشکی، تامین قطعات و موارد لازم برای بحث‌های دفاعی وارد نمی‌شود.

دلیل تعویق مذاکرات

ظریف در ادامه این گفت‌وگو در پاسخ به این پرسش که آیا سفر غیرمنتظره سعودالفیصل، وزیر خارجه وقت عربستان سعودی و دیدارش با جان کری، وزیر خارجه آمریکا در فرودگاه وین در حین مذاکرات هسته‌ای و در حالی که همگان انتظار به نتیجه رسیدن مذاکرات در کلیات را داشتند، دلیل تمدید مذاکرات بود یا خیر و شما در آن مقطع گفتید که این سفر ربطی به مذاکرات نداشته است؛ امروز می‌توانید توضیح بیشتری درباره آن رویداد دهید، گفت: «همان روز و الان هم طرف آمریکایی این‌گونه مطرح کرد و می‌کند که سعود الفیصل برای گفت‌وگو درباره مذاکرات هسته‌ای به وین نیامده و من هم اگر در این‌باره آن روز حرفی زدم براساس ادعای طرف آمریکایی بود. اما واقعیتی که وجود دارد این است که آن روز تقریبا ما به توافق رسیده بودیم. همان تفاهمی که بعدها در لوزان مطرح شد. قرار بود عصر همان روز اعلام کنیم که روی کلیات توافق کردیم؛ همان چیزی که تقریبا در لوزان صورت گرفت. ما حتی با یکی از وزیران خارجه 1+5 بعد از گفت‌وگویی که من و او با آقای کری داشتیم و تقریبا همزمان با عزیمت ایشان به فرودگاه برای دیدار با فیصل بود، درباره نحوه اعلام توافق صحبت می‌کردیم که به چه شکل اعلام شود؛ مکتوب باشد یا به‌طور کلی اعلام کنیم مبنی بر اینکه می‌توانیم الان وارد جزئیات شویم یا توافق را روی کاغذ بنویسم و در این حد نزدیک شده بودیم. اما به چه دلیلی به هم خورد؛ برخی معتقدند تماس‌هایی در واشنگتن با کاخ سفید گرفته شد و برخی می‌گویند در ملاقات فیصل و کری صحبت‌هایی رد و بدل شد. من ادعایی درباره تحولات در آن مقطع ندارم و فقط دارم شرایط پیرامونی را تشریح می‌کنم. ممکن است الان هم آمریکا این صحبت‌ها را تکذیب کند.» ظریف در پاسخ به اینکه پس همه چیز آماده اعلام توافق کلی بود که موضوعی خارج از مذاکرات اعلام تفاهم را چند ماه به تعویق انداخت، گفت: «معمول این است که وقتی شرایط با یک بحران ناخواسته و ناگهانی رو‌به‌رو می‌شود مدتی طول می‌کشد که به شرایط قبل برگردید و دو، سه ماهی این مساله ما را عقب انداخت.»

از سوی دیگر وزیر امور خارجه در این گفت‌وگو با نقد سیاست‌های برخی کشورهای منطقه گفت: «معمولا برخی از دیپلمات‌ها همه گزینه‌های غلط را اول انتخاب می‌کنند تا به گزینه درست برسند. معتقدم که برخی از کشورهای منطقه نیز به اشتباه و به دلیل محاسبات غلط سیاست‌هایی را انتخاب کردند که بیش از همه دامنگیر خود آنها می‌شود. دولت عربستان با حمایت از گروه‌های افراطی، جنگ‌افروزی و کشتار مردم بی‌گناه یمن باعث شده که خود در انزوا قرار بگیرد و دیر یا زود مجبور به اصلاح سیاست‌های خود می‌شود. گرچه هر چه زودتر این سیاست‌ها را اصلاح کند به خود و منطقه کمتر آسیب می‌رساند.»

حرف‌های عادل الجبیر را جدی نمی‌گیرم

همچنین اظهارات عادل‌الجبیر در مصاحبه با هفته‌نامه آلمانی اشپیگل از دیگر سوالاتی بود که از ظریف پرسیده شد. او در واکنش به بخشی از گفته‌های این مقام سعودی که گفته بود ایرانی‌ها، دیپلمات‌های ما را کشته‌اند، تاکید کرد: «عادل الجبیر در این مدتی که مسوولیت وزارت امور خارجه عربستان را پذیرفته‌ آن‌قدر حرف‌های خلاف زده‌ که فکر نمی‌کنم کسی در دنیا حرف‌های ایشان را جدی بگیرد و من هم قصد ندارم به حرف‌هایی که خیلی جدی نیست با پاسخ دادن به اظهاراتش اعتبار ببخشم و روش خود را در این زمینه نمی‌شکنم.

بن علوی برای میانجیگری نیامده بود

ظریف در ادامه در پاسخ به این سوال که آیا در جریان سفر یوسف بن علوی، وزیر امور خارجه عمان به تهران بحثی به‌عنوان میانجیگری بین ایران و عربستان از سوی عمان صورت گرفت، توضیح داد: «ایشان برای میانجیگری نیامده بودند. شما باید توجه کنید که روابط ما با عمان روابطی ذاتی است و نسبی نیست.»

با فشار سیاست‌هایم را عوض نمی‌کنم

وزیر خارجه ایران همچنین در مورد مباحث منتشر شده در ارتباط با برخی از جابه‌جایی‌ها از جمله اینکه گفته شده فشارهایی به وزارت خارجه برای تغییر معاون عربی و آفریقای وزیر خارجه از سوی دولت صورت گرفته است، گفت: «کسانی که من را می‌شناسند می‌دانند که اگر قرار بود با فشار کسی سیاست‌هایم را عوض کنم برجام به نتیجه نرسیده بود و تاکنون برنامه‌ام در وزارت خارجه را نیمه کاره گذاشته و از این مسوولیت کنار می‌رفتم.» ظریف تاکید کرد: «نه از سوی دولت تاکنون در مورد تغییر یا جابه‌جایی شخصی به من فشار آورده شده و نه آقای رئیس‌جمهور چنین اقدامی را انجام داده است. آقای رئیس‌جمهور همواره با بزرگواری مسائل مربوط به وزارت خارجه را دنبال می‌کنند ولی متاسفانه برخی به دنبال فضاسازی هستند.»

ظریف در ادامه در پاسخ به این پرسش که در سال‌های 88 ‌- 87 در دانشگاه تهران دیگر کلاسی به شما اختصاص داده نشد و برخی استادان شما را دیدند که با ناراحتی دانشگاه را ترک کردید. آن سال‌ها و برخوردها را تا این روزها که به‌عنوان وزیر خارجه فعالیت می‌کنید چگونه می‌بینید؟ گفت: «خوبی دنیا این است که می‌گذرد. هیچ چیز پایدار نمی‌ماند و اگر این‌گونه نگاه کنیم، هم دوران سخت می‌گذرد و هم دورانی که در پست و مقام هستید. خوشبخت کسی است که در نتیجه چرخش ایام امتحانش را خوب پس دهد.» او ادامه داد: «در مقاطعی در دانشگاه تهران و دانشکده وزارت خارجه افتخار تدریس داشتم. خب در مقطعی علاقه کمتری بود به اینکه بنده تدریس کنم. دانشگاه تهران هیچ وقت من را رد نکرد اما از یک ترمی به بعد دیگر کلاس درس برای من نگذاشتند. کسی نگفت نیا، اما کسی هم نگفت بیا. برای جلسه دفاع برخی دانشجویانم به برخی دانشگاه‌ها می‌رفتم (البته نه دانشگاه تهران) و در آنجا به استادان آن دانشگاه پیغام می‌دادند که به فلانی بگویید دیگر اینجا پیدایش نشود. خب برخی دوستان این‌گونه نگاه می‌کردند. حالا یک جور دیگر و ممکن است فردا به همان شکل سابق نگاه کنند.»