گذری بر نقش مسجد محوری در جامعه اسلامی

به گزارش بولتن نیوز به نقل از رویش نیوز-مسجد به عنوان یک پایگاه عظیم فرهنگی و مکانی که بر پایه های تقوا نهاده شده از جمله مکان هایی است که در سراسر تاریخ اسلام و مسلمین نقش بسیار مهمی را ایفا نموده، ضمن آنکه باب بندگی و اخلاص را برای مردمان می گشاید مکانی است تا مردم به عنوان برادران دینی از حال یکدیگر باخبر شده و با همفکری و همیاری گره از مشکلات فردی و اجتماعی جوامع اسلامی باز نمایند. در همین راستا به سراغ جناب آقای مهندس علی ماهرالنقش رفته و در خصوص طرح مسجد محوری و ضرورت اجرای آن در جامعه گفتگویی را انجام دادیم.

ماهرالنقش فارغ التحصيل مهندسي مكانيك از دانشگاه صنعتي اصفهان است. مدتي جانشین مرکز مطالعات راهبردی شورای عالی انقلاب فرهنگي بوده است و از اواسط سال 88 هم پس از ارائه ايده تشكيل يك قرارگاه فرهنگي در استان به استاندار اصفهان، براي حدود يكسال و نيم مسئوليت اين مركز را بعهده داشته است. وي بعداً بنا به دلايلي از اين سمت استعفا كرد و پس از آن نيز، در جاي ديگري مسئوليت اجرايي قبول نكرده و صرفاً به كارهاي پزوهشي و برخي موارد مشاوره اي پرداخته است.

در ادامه با این گفتگو همراه باشید.

 

- تعریفی از مسجد محوری داشته باشید.

* مسجد محوری یعنی توسعه کمی و کیفی در حوزه فرهنگ را بر محور مسجد قرار دهیم. یعنی اگر می خواهیم به رشد و توسعه فرهنگ دست یابیم، چه به لحاظ کمی که حجم و آمار موضوع می باشد و چه به لحاظ کیفی یعنی عمق بخشی به وضعیت فرهنگی و پرداختن به محتوای فرهنگ، باید مسجد را محور قرار دهیم.

 

- چه دلیل موجهی برای این کار هست؟

* دلیل اول این است که ما می گوییم فرهنگمان یک فرهنگ دینی است و کار را باید به کاردان سپرد، إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها[1]، بنابراین اگر ما بخواهیم این امانت را به اهلش بسپاریم باید توسعه فرهنگ دینی را به متخصصین امر بسپاریم و متخصص فرهنگ دینی کسی نیست به جز روحانیت، از طرف دیگر ما می خواهیم این توسعه فرهنگی را در محلات انجام دهیم یعنی مردم مخاطب اصلی این توسعه فرهنگی هستند. از طرف دیگر هم، روحانیت که عامل این کار هستند در مساجد محلی حضور دارند. بنابراین ما می گوییم که محور این توسعه بایستی مسجد باشد چون همه عوامل مرتبط در یک جا قرار گرفته اند. لذا ما باید با تکمیل مثلثِ فرهنگ دینی، مردم در محله ها و مساجد محله ورود به موضوع مدیریت فرهنگ و رشد و توسعه محله کنیم. در دفاع مقدس هم همین بحث بود امام خمینی (ره) فرمودند: «مسجد سنگر است سنگرها را پر کنید.» که از همان مساجد هم بود که اعزام به جبهه داشتیم، آموزش داشتیم، پشتیبانی از جبهه داشتیم و بحث های کمی و کیفی جبهه از همان جا هدایت می شد. این دلیل عقلی ماست برای طرح مسجد محوری.

اما اگر بخواهیم سراغ دلیلی قانونی برای این کار باشیم نقشه مهندسی فرهنگی کشور به ما این الزام را کرده، نقشه مهندسی فرهنگی یک تعداد راهبرد دارد که در راهبرد دوازدهم بازنگری و اصلاح اهداف و کارکردهای فرهنگی نظام های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی مبتنی بر نقشه مهندسی است، که در راهبردهای ملی و اقدامات ملی اش که می آید یکی از آنها این است تدوین سند ملی توسعه، گسترش و تربیت نهاد مسجد و سامانبخشی و راهبری آن در سطح ملی و بین المللی؛ یعنی این دارد نقش محوریت مسجد را می گوید یا می گوید تقویت محوریت مساجد در فعالیت های نظام فرهنگی تربیتی، آموزشی و تبلیغی دینی و ارتقاء جایگاه و نقش راهبری نهاد مسجد، در نظام هایی مثل فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و اقتصادی که در جاهای مختلف جایگاه مسجد در نقشه راهبردی پررنگ می شود. بنابراین دلیل قانونی ما وجود چنین طرحی در بالاترین سند فرهنگی کشور می باشد.

 

- مسجد محوری چه اهدافی را دنبال می کند؟

* همان طور که از تعریفش پیداست ما وقتی می خواهیم مؤلفه های مختلف فرهنگ را با مسجد محوری ارتقاء ببخشیم یعنی دنبال این هستیم که فرهنگ که مجموعه ای است از نگرش  ها، ارزش ها و رفتارهای آحاد جامعه، را در این طرح ارتقاء بخشیم یعنی ارزش های جامعه را با استفاده از مسجد محوری توسعه دهیم، نگرش مردم را ارتقاء بدهیم و نهایتا رفتارها را. بنابراین اگر ما به دنبال افزایش صداقت در بین مردم هستیم، اگر به دنبال کاهش نفاق و افزایش سلامتی روحی و روانی هستیم، اگر می خواهیم وضعیت عفاف و حجاب بهبود یابد همه اینها که مثال هایی از مؤلفه های فرهنگی هستند چه به لحاظ ارزشی و چه به لحاظ رفتاری جایگاهشان مسجد است که این اتفاقات انجام شود. ضمن اینکه وقتی ما می گوییم مسجد، در حقیقت یک مکان گسترده و عامی را مدنظر داریم، مسجد تنها جای نماز خواندن نیست، در تعریفی که ما از مسجد داریم مسجد جایی است که محراب دارد یعنی محل جنگ و حرب، مدیریت بحث بسیج، مبارزه با فتنه همه اینها از مسجد است، مسجد جایگاهی است که مشکلات مردم را حل می کند، بحث های اجتماعی و اقتصادیشان، ایجاد قرض الحسنه، آموزش دوره های مختلف سنی در مسجد باید انجام شود و خیلی از کارکردهای دیگری که خاص مسجد می باشد.

 

- چطور می توان از شعارزدگی مسجد محوری جلوگیری کرد و ضمانت اجرایی این طرح چه خواهد بود؟

* راهکارهای عملیاتی کردن این طرح باید با جدیت پیگیری شود یعنی این طرح بایستی از حد حرف و شعار خارج شود و تبدیل به یک هدف کلان و هدف کوتاه مدت در برنامه های استراتژیک سازمان ها شود، مثلا اگر استانداری، ارشاد، شهرداری و یا هر ارگان دیگر در حال تدوین برنامه های سازمانیشان هستند باید به عنوان اهداف کلان بحث مسجد محوری را بیاورند و بعد نیز اقدامات اجرایی که برای عملیاتی شدن این طرح وجود دارد را در نظر بگیرند. زمان بندی انجام دهند، بودجه اختصاص دهند و در آخر نیز نظارت بر حسن اجرای کار وجود داشته باشد و الا در حد شعار و حرف باقی می ماند و کاری از دستمان بر نمی آید.

 

- پس با این وجود تمام نهادهای دولتی در جامعه باید خود را در این برنامه ریزی و هدفگذاری دخیل بدانند؟

* قطعا همین طور است، و نه تنها نهادهای دولتی بلکه نهادهای عمومی مانند شهرداری ها، صدا سیما، سازمان تبلیغات و ... .

 

- چون قبلا در انقلاب و جنگ مسجد محوری به صورت خودجوش مردمی صورت می گرفت ولی الان به صورت قبل جوابگو نیست اگر بخواهیم به صورت هدف کلان به آن نگاه کنیم نیازمند حمایت ارگان های دولتی می باشد؟ 

* البته در انقلاب و جنگ نیز همان گونه که خودجوش مردمی وجود داشت حمایت حکومتی هم صورت می گرفت، یعنی آن موقع روحانیت محور بود، بسیج و سپاه بسیار فعال بودند و با وحدتی که بین طیف روحانیت و سپاه و بسیج اتفاق افتاده بود مدیریت حکومتی اش انجام می شد و مردم نیز به لحاظ انگیزه های والایی که داشتند باعث رخ دادن حرکت های عظیم خودجوش مردمی می شد. شاید بتوان گفت در حال حاضر حرکت خودجوش مردمی کمی کمرنگ تر شده است به لحاظ فرهنگی.

 

- فکر نمی کنید کمرنگ شدن به خاطر عدم اعتماد مردم به دولتی ها باشد؟

* بله شاید بشود گفت که این یک واقعیت غیر قابل کتمان است، آیت الله جوادی آملی (حفظه الله) می فرمایند: «ظاهر مردم، باطن مسئولان است» که شاید تفسیر همان حدیثی است که می فرمایند: « الناس علی دین ملوکهم» بنابراین، این نکته دقیقا حرف درستی است و عملکرد مسئولین است که یک مقداری خودجوشی و انگیزه های مردمی را کم کرده و الا مردم ما جزء بهترین مردمان بوده و هستند؛ که علی رغم همه مشکلات و مسائل بیرونی و داخلی پای نظام ایستاده بودند، ایستاده اند و انشاءالله خواهند ایستاد. لذا به نظر می رسد که ریشه این مشکل را باید در مسئولان یافت. البته مدیریت مساجد نیز بسیار اهمیت دارد در حال حاضر در مدیریت مساجد اوقاف، ارشاد، بسیج و سپاه و مجموعه مراکزی که در حوزه فرهنگ ورود دارند مثل سازمان تبلیغات، دفتر تبلیغات اینها همه به صورت مستقیم نقش دارند و بقیه سازمان ها نیز به صورت غیر مستقیم در مساجد نقش دارند مثل صدا و سیما، آموزش و پرورش و ... شهرداری ها نیز که نقش محوری در این بحث دارند. حالا می خواهیم بگوییم که همه سازمان و افرادی که به صورت مستقیم و غیر مستقیم در اداره مسجد نقش دارند باید بینشان هم افزایی بوجود بیاید چرا که در حال حاضر نه تنها بین کارهایشان هم افزایی وجود ندارد بلکه هماهنگی نیز وجود ندارد یا بهتر بگوییم بسیار کم وجود دارد. لذا یک جاهایی کارهایی مغایر با یکدیگر انجام می دهند در جهت متضاد یکدیگر انجام می دهند لذا نیازمند یک جایگاه تصمیم گیری واحدی است که این اتفاق را بین دستگاه ها اجرا نماید.

 

- خوب این کار چطور می تواند جامه عمل بپوشد؟

* باید طرح حضرت آقا در این قضیه انجام شود که بحث قرار گاه فرهنگ و مدیریت جامع فرهنگ را مطرح کردند که می تواند یک سطح ملی داشته باشد و یا یک سطح استانی و یا حتی شهری که این اتفاقات باید صورت بگیرد تا ضمانت اجرایی طرح مسجد محوری انجام بگیرد.

 

- نقش چه کسانی در این کار مؤثرتر است؟

* به نظر من مسئولین رده یک شهری باید این کار را در رأس امور خود قرار دهند و برای اجرا شدن آن دغدغه داشته باشند و در برنامه هایشان عملی سازند و پای طرح را بر روی زمین بگذارند و ضمانت اجرایی به آن بده