روحاني در قاب سينما؛ بايدها و نبايدها

به گزارش بولتن نیوز به نقل از بانی فیلم، هر چند در معدود فيلم‌هايي كه با محوريت روحانيت ساخته شده‌اند به نمونه‌هاي قابل تأملي برمي‌خوريم كه نشان از شناخت دقيق فيلمساز از روحانيون دارد. نمونه بارز اين مسئله را مي‌توان در فيلم «رسوايي» ساخته مسعود ده‌نمكي مشاهده كرد. فيلمي كه اين روزها روي پرده سينماهاست و با استقبال بسيار خوب مخاطبان نيز مواجه شده است.

در آخرين قسمت از سلسله گزارش‌هاي «باني فيلم» پيرامون تصوير روحانيت در سينما سراغ مهدي‌ سجاده‌چي، فخرالدين صديق‌شريف و رضا ناجي رفته‌ايم.

فخرالدين صديق‌شريف: روحانيون در ظاهر شبيه يكديگرند، اما مي‌شود يك كاراكتر خاص باشند

فخرالدين صديق شريف، روحاني را يك شخصيت اجتماعي شريف توصيف كرد كه سينما هنوز موفق به كشف تمام زواياي او نشده است.

بازيگر نقش روحاني در سه‌گانه اخراجي‌ها به «باني فيلم» گفت: قائل به وجود نوعي احتياط در ميان كارگردانان براي پرداخت به چنين موضوعاتي هستم، اما دليل آن را به درستي نمي‌دانم و ترجيح مي‌دهم در مورد آن چيزي عنوان نكنم.

وي در ادامه افزود: روحانيون به لحاظ ظاهري همه يك شكل هستند، اما اگر بنا باشد شخصيت آنان مورد كالبدشكافي قرار بگيرد، در خواهيم يافت كه چه ويژگي‌هاي شخصيتي متفاوتي دارند.

صديق‌شريف همچنين گفت: آن روحاني كه در «اخراجي‌ها» ديده مي‌شود متفاوت است با نمونه‌هاي به ظاهر مشابه ديگر در فيلم‌هاي ديگر و فكر مي‌كنم اين موضوع چيزي است كه كمتر مورد توجه قرار مي‌گيرد. روحانيت هميشه در جامعه ما جايگاه خاصي داشته است و مردم ما هم هميشه با احتياط به سمت اين قشر رفته‌اند. روحاني بايد چه به لحاظ پوشش و چه به لحاظ كلام و رفتار در قاب تلويزيون يا سينما به درستي تصوير شود. روحاني ادبيات خاص خود را دارد و زبان او از حرف‌هاي ناپسند دور است. آنها هر واژه‌اي را به كار نمي‌برند و همين خرده رفتارهاي فرهنگي باعث مي‌شود پرداخت چنين كاراكتري، كار سختي باشد. اين ادب آنان در كلام فضيلتي نيست كه پس از انقلاب به آن دست يافته باشند و پيش از پيروزي نيز همه مردم روحانيون را به عنوان قشري محترم و متشخص مي‌شناختند.

فخرالدين صديق‌شريف خاطرنشان كرد: مهمترين نقشي كه من در قالب روحانيت بازي كردم نقش سيد جمال‌الدين اسدآبادي بود در سال 61 . آن زمان من فهميدم شخصيت اين شهيد ملي تا چه حد از وجوهات جهاني برخوردار است. خيلي با استقبال رو به رو شد و تضادي كه به اقتضاي قصه با ناصرالدين شاه داشت به مذاق مخاطب خوش آمده بود.

اين بازيگر سينما در پايان يادآوري كرد: ميرزاي خوئي نيز يكي ديگر از كاراكترهاي روحاني بود كه بازي كردم كه بسيار به قشر ضعيف جامعه كمك مي‌كرد و ... . با اين حال معتقدم هر روحاني ويژگي‌هاي خاص خود را دارد و اگر بناست كسي نقش آنها را بازي كند، بايد به كشف آنها موفق شود. درباره تأثير برگزاري جشنواره‌هايي با موضوع روحانيت بايد بگويم بهتر است منتظر گذر زمان شد و ديد چه اتفاقي رخ مي‌دهد و فكر مي‌كنم هنوز براي قضاوت كردن زود است.

مهدي سجاده‌چي: سينماگران نقاط شاخص زندگي روحاني را كمتر مي‌يابند

سجاده‌چي درباره اينكه آيا پرداخت به كاراكتر روحاني در سينما يك تابو است يا خير، به «باني فيلم» گفت: شايد لفظ تابو اغراق به نظر بيايد،  اما حساسيت‌ها زياد است، چون اين نگاه وجود دارد كه فرد روحاني لباس پيغمبر را پوشيده است و رفتار و كلام او بايد متناسب با همين جايگاه باشد. به همين دليل شايد خيلي از فيلمسازها ترجيح مي‌دهند وارد چنين پيچيدگي‌هايي نشوند.

وي در ادامه افزود: مفاهيم موجود در زبان، يك تعريف ذاتي دارند و يك تعريف تكويني. يعني وقتي به روحانيت اشاره مي‌كنيم به پيشينه تاريخي يك شخصيت اشاره داريم كه عمر درازي دارد، اما وقتي بناست در يك فيلم مورد توجه قرار بگيرد، نويسنده دقيقاً نمي‌داند بايد از چه منظرگاهي آن را توصيف كند. شايد ابهاماتي اين چنين است كه باعث مي‌شود فيلمساز كمتر به سراغ چنين شخصيت‌هايي برود. واقعيت اين است كه روحانيت هم مثل تمام مردم زندگي مي‌كند و فيلمساز ضمن اينكه گاهي از چنين نكته‌اي غافل مي‌ماند، موفق به كشف نقطه شاخص در زندگي اين فرد نمي‌شود.

مهدي سجاده‌چي همچنين گفت: البته يك روحاني هم مي‌تواند هنرمند باشد، اما اگر مقصود از فاصله، آن چيزي است كه بين روحاني و سينما به طور اختصاصي وجود دارد، بايد بگويم اين امري است كه هميشه وجود داشته است، اما به شهادت تاريخ معاصر دارد كم مي‌شود. بسياري از روحانيون ما فيلمنامه مي‌نويسند يا به فيلمسازي علاقه‌مند هستند. همچنين اهل نظريه‌پردازي در اين حوزه هم هستند. اينها به اين معناست كه مباينت خاصي بين اين دو قشر وجود ندارد و هرآنچه هست يك مباينت تاريخي است.

محمدتقی فهيم: متأسفانه تا به امروز نگاه دوستانه‌ای بين سينما و روحانيت وجود نداشته است

محمدتقي فهيم نيز گفت: ضرورت برگزاری جشنواره‌هايی چون «روحانی در قاب سينما» از مدت‌ها قبل به شدت احساس می‌شد، حتی می‌توان گفت كه نخستين دوره آن با تأخير برگزار شده است؛ چرا كه برای رونق سينما بايد رابطه سينما و روحانيت مطلوب باشد.  

اين منتقد سينما در گفت‌وگو با ايكنا با بيان اينكه برگزاری هر جشنواره‌ای رونق فرهنگی به همراه دارد، گفت: برگزاری جشنواره‌ها در كشور ما به فرصتی برای گفتمان تبديل شده است؛ چراكه اگر اين گونه نبود و ما می‌خواستيم بر مبنای اصول حركت كنيم در ابتدا بايد توليد مناسبی می‌داشتيم، سپس برای شناخت آثار برتر و ايجاد فضای رقابتی به دنبال برگزاری جشنواره بوديم. 

 وی افزود: با توجه به توضيح فوق من به جز جشنواره فيلم فجر ديگر جشنواره‌های موضوعی را محلی برای گفتمان می‌دانم، ولی با اين وجود به شخصه موافق برگزاری اين رويدادها هستم، چون اگر حداقل اين بودجه‌ها در اين فضاها صرف شود نتيجه‌دهی آن بيشتر و بهتر خواهد بود. 

 اين كارشناس سينما اضافه كرد: نگاه من به اين رويداد مثبت است، چون انتخاب نام جشنواره ـ همايش نشان می‌دهد كه برگزاركنندگان آن نگاهی كارشناسانه به موضوع داشته‌اند. در كلامی ديگر اين رويداد دريافته كه ابتدا نياز به گفتمان است تا بتواند در آينده به آنچه خواسته بلندمدت برگزاركنندگانش است، برسد. 

 فهيم در بخش ديگری از سخنان خود بيان كرد: درباره جشنواره ـ همايش «روحانی در قاب سينما» بايد بگويم كه ضرورت برگزاری آن به شدت احساس می‌شد، حتی معتقدم كه اين رويداد با تاخير برگزار شده است. 

 وی با بيان اينكه برگزاری فستيوال «روحانی در قاب سينما» قادر است باعث برقراری صميمت بين اين دو قشر شود، گفت: متأسفانه تا به امروز نگاه دوستانه‌ای بين دو قشر سينما و روحانيت وجود نداشته است، اما اين جشنواره ـ همايش اين فرصت را فراهم آورده تا سينماگران و روحانيت كنار هم نشسته و درباره اشتراكات و ديدگاه‌های مخالف خود حرف بزنند؛ حرف‌زدنی كه مطمئن بدانيد نزديكی را هم به همراه خواهد داشت. 

 فهيم با ذكر مثالی تصريح كرد: بهترين گواه برای اين ادعا باز كردن بحث فيلم «مارمولك» بود كه بين كمال تبريزی و حجت‌الاسلام سرلك روی داد. اين گفت‌وگو ها كمك می‌كند بسياری از سوء‌تفاهم‌ها از بين رود. امری كه اگر در زمان اكران فيلم روی می‌داد شايد بسياری از مسائلی بعدی پيش نمی‌آمد.

 اين كارشناس سينما در بخش ديگری از سخنان خود بيان كرد: آزادانديشی را خصيصه‌ای مثبت برای اين رويداد مطرح می‌‌دانم، چون در جلسات نقد و بررسی آن موضوعاتی مطرح شد كه شايد تا به حال در هيچ جشنواره يا جلسه‌ای گفته نشده بود. در ضمن به واسطه اين جشنواره ارتباط سينماگران با بدنه جامعه هم بيشتر فراهم شد، چون روحانيون در حقيقت بخشی هستند كه حرف دل مردم را در سينه دارند و می‌توانند آن را به سينماگران منتقل كنند. 

رضا ناجي: اگر فيلمنامه خوبي باشد

 فيلم روحاني‌محور هم مخاطب دارد

رضا ناجي بازي در كاراكتر روحاني را همانند تمام نقش‌هاي ديگر سينما توصيف كرد.

بازيگر نقش روحاني در فيلم «او» به «باني فيلم» گفت: فكر مي‌كنم كارگردان‌هاي سينما به طور دقيق‌تري بتوانند به اين سؤال جواب دهند، اما خود من اگر فيلمنامه خوبي در اين مورد دريافت كنم، بازي مي‌كنم و به گمانم ساير بازيگران هم همينطور هستند.

وي در ادامه افزود: به نظرم برخورد قشر روحاني هم با اين موضوع منفي نيست و به درستي نمي‌دانم چرا كمتر اين شخصيت دستمايه فيلم‌ها قرار مي‌گيرد. من به شخصه براي قرار گرفتن در چنين قالبي رغبت نشان مي‌دهم.

بازيگر «او» اضافه كرد: در تجربه‌اي كه داشتم، بازخوردهاي خوبي را شاهد بودم و بسياري از كساني كه شناخت درستي از سينما و فيلم دارند، بازي من را قابل قبول عنوان كردند و چند نفري كه از نزديك با آنها  برخورد داشتم نيز من را مورد تحسين قرار دادند.

رضا ناجي درباره نقش جشنواره‌هايي درباره همين موضوع مثل جشنواره روحانيت در قاب در كاهش فاصله ميان روحاني و سينما گفت: به گمان من جشنواره آنطور كه بايد و شايد داراي  تأثير نيست. هميشه در سينما يك قاعده كلي وجود دارد. اگر فيلمي فروش كند، تهيه‌كننده باز هم به سراغ آن ژانر خواهد رفت و در غير اين‌صورت كمتر كسي ريسك پرداختن به آن نوع از فيلمسازي را مي‌پذيرد. فيلم ما جايزه‌هاي مختلفي هم گرفت، اما به دلايلي هرگز اكران نشد و چه دليلي وجود دارد كه صاحبان فيلم با توجه به اين اتفاق بخواهند باز هم آن را تجربه كنند؟ فيلم ما تنها يك نوبت در تلويزيون پخش شد و بعد از آن چندين نفر از آشنايان من كه روحاني هستند، به خود من گفتند من را در آن فضا باور كرده‌اند و به قول معروف ارتباط برقرار كرده بودند. ناجي در پاسخ به اين سؤال كه آيا اساساً قشر روحاني سينماي ايران را دوست دارد، گفت: من سياستمدار نيستم و به همين دليل جواب درستي براي اين سؤال ندارم.