آواز، میراث فرهنگی ایران است

گروه تئاتر و موسیقی: از ابتدا تا پایان صحبت‌هایش با احترام از استاد خود نام می‌برد و به سپاس آن دوران که استاد اسماعیل مهرتاش بدون هیچ هزینه‌ای موسیقی و آواز را به اوآموخت این احساس دین را دارد تا به روش استادش همین راه را ادامه بدهد تا او نیز نگذارد استعداد موسیقی در جامعه امروز به هدر برود. براستی که از میان شاگردان بزرگ زنده یاد اسماعیل مهرتاش، محمد منتشری وامدار و ادامه دهنده سبک آوازی او بوده است و حال امروز در 75 سالگی با نشاط همچون گذشته، با شور وعلاقه این مسیر را ادامه می‌دهد. منتشری می‌گوید:استادمهرتاش هیچ فرزندی نداشته و من فرزند معنوی ایشان هستم بنابراین این رسالت را در خود می‌بینم که حافظ و نگاه دارنده راه او باشم و به دوستداران موسیقی، آواز تدریس کنم.» او اکنون در چندین آموزشگاه تهران مشغول این کار است. علاوه بر سبک آوازی او این ضرورت را می‌بیند که میراث فرهنگی تهران را با زبان موسیقی فولکلور برای مخاطبانش و همچنین آگاهی نسل امروز روایت کند.

به گزارش بولتن نیوز، در ادامه شرح حال موسیقی آوازی را از زبان استاد آواز محمد منتشری می‌خوانید.

آواز؛ به هرحال ضرورت خواندن آواز، سازاست و بدون ساز نمی‌توان این کاررا انجام داد و  به عقیده من هنرجویان برای آنکه گوش خود را به خواندن و صدا عادت بدهند باید درهمان ابتدا آواز را با ساز بیاموزند و قطعاً نداشتن تبحردر نوازندگی بی‌فایده خواهد بود.

موسیقی آوازی کاربسیار دشواری است خصوصاً شیوه و سبک کاری استاد مهرتاش؛ در موسیقی آوازی ردیف‌هایی چون کریمی، دوامی و... وجود دارد ولی هیچ‌کدام به دشواری سبک استادم که من نیز آن را تدریس می‌کنم نخواهد بود. به این دلیل که اولاً کسانی که این ردیف‌ها را ضبط کرده‌اند خودشان آواز خوان نبودند، به‌طورمثال مرحوم کریمی بیشترآگاهی و تجربه درمطلع داشت اما آوازخوان نبود یا مرحوم دوامی تصنیف خوان بودند.

نکته دیگر اینکه درگوشه‌های آوازی تحریرهای بسیاری وجود دارد که علاقه‌مندان آن را دنبال می‌کنند اما چون کاربسیار مشکلی است در میانه راه باز می‌مانند اما درآموختن سازاینگونه نیست. نکته دوم اینکه در آواز خواندن داشتن صدای خوب اولویت دارد و صدا نیز یک استعداد ذاتی است نه اکتسابی؛بنابراین باید صدایی باشد که بتوانیم آن را پرورش بدهیم.اما همه می‌توانند یک ساز را بیاموزند و چندان نیازی به داشتن استعداد نیست.نکته دیگرآنکه درموسیقی آوازخواننده با کلام سر و کاردارد بنابراین باید زبان فارسی را بدرستی بداند و بیان کند. کسانی که با موسیقی آوازی سرو کار دارند براین نظرند درآواز 60 درصد هنر شعر است و 40 درصد تحریر درحالی که من عقیده دارم 60 درصد تحریراست و 40 درصد شعر. بنابراین یک خواننده برای آنکه بتواند اشعار شاعرانی چون حافظ، سعدی و... را تجزیه و تحلیل کند می‌بایستی به شعر و کلام آگاهی و اشراف بسیاری داشته باشد اما متأسفانه اینگونه نیست؛ این درحالی است که درساز با کلام سر و کار نداریم و تنها یک نت است که نواخته می‌شود. نکته بعدی این است که آموختن آواز بیشتر به‌صورت گوشی بوده و هنوز برای آن نتی نوشته نشده است.

 بله و به‌صورت گوشی بوده است و در سرکلاس‌ها زمانی که کاری را برای آنها می‌خوانم آن را ضبط می‌کنیم و صدای ضبط شده‌ که به‌صورت سی‌دی بوده برای یادگیری بیشتر در اختیار آنها قرار می‌گیرد.

 بله همان شیوه است به عقیده من سبک کاری ایشان بازدهی بالایی داشت.

صداسازی درموسیقی جایگاهی ندارد. همچنین مکتبی به‌عنوان تهران و تبریز نیزوجود ندارد اینها یک شیوه است نه مکتب. به‌طورمثال اصفهانی به لهجه خودش می‌خواند یا تبریزی و تهرانی.متأسفانه بعد از انقلاب حواشی بسیاری دامان موسیقی را گرفت و اصل موضوع را کنار گذاشتند و به این حاشیه‌ها پرداختند.

 خانه موسیقی و امثال آن. در موسیقی ما صدا‌سازی معنایی ندارد. فلسفه ردیف یعنی صداسازی که به موسیقی اروپایی برمی‌گردد آنها هم به این علت که آنها در موسیقی ردیف ندارند و شیوه کاریشان با ما متفاوت بوده است.

بله اما آنها به اصل مسأله نمی‌پردازند. چهل سال از انقلاب می‌گذرد اما آیا آوازخوان‌هایی مشاهده می‌شود که همتراز آواز خوان‌های قبل انقلاب باشند؟ خب مطمئناً خیر، به این علت که آواز با تصنیف تفاوت دارد. آواز مقوله دیگری است که نیازمند قدرت حنجره، داشتن دانش کامل زبان فارسی، قدرت خلاقیت و زمان است. ولی در ترانه اینگونه نیست آهنگ را شخص دیگری می‌سازد و خواننده هم آن را می‌خواند

 در آموزشگاه تصنیف تدریس می‌شود یا آواز؟ آیا شاگردان با استعداد و علاقه‌مندی در موسیقی آوازی به چشم می‌خورد!

اول آواز؛ اما بعد از هر آواز که تدریس می‌شود تا به اتمام برسد تصنیف هم آموزش می‌دهیم، البته تعداد علاقه‌مندان به این هنربسیاراست تنها مشکل نبودن فضای کاری و عدم حمایت از جوانان و علاقه‌مندان است.  قبل ازانقلاب اگر کسی بخوبی می‌خواند جذب رادیو می‌شد؛ در واقع ضابطه مطرح بود نه رابطه، اما متأسفانه امروزه داشتن ارتباطات حرف اول را می‌زند و کسانی که امروزه خواننده شده‌اند به نوعی مداح هستند، یا پدرشان مداح بوده یا به ‌صورت رابطه‌ای وارد این عرصه شده‌اند، غیراز زنده یاد ایرج بسطامی و به عقیده من مابقی افرادی که بعد انقلاب به عرصه موسیقی خصوصاً موسیقی آوازی وارد شده‌اند کپی ازدیگران هستند و بارها اعلام کرده‌ام تقلید و کپی درهنر جایگاهی ندارد مگر چند نفر می‌توانند به مانند آقایانی چون ایرج، شجریان یا شهرام ناظری بخوانند؟!

بله اما به نظر من بعضی از این دوستان کارهای امروزشان قابل مقایسه با اوایل انقلاب نیست و این اتفاق خوبی نخواهد بود.

بله به ‌روز بودن و نوآوری باید از روی منطق باشد.هرآنچه علاقه‌مند باشیم بخوانیم نوآوری نیست بلکه در این نوآوری باید یک تعداد ازاستادان به‌روی آن صحه بگذارند.

عذر بدتر از گناه. به قول معروف هرچه بگندد نمکش می‌زنند وای به‌روزی که بگندد نمک. استادان موسیقی باید در اوج هنر خود از موسیقی کناره‌گیری کرده و به گذشته‌های خود افتخار کنند.به عقیده من صدا نیز مشمول زمان می‌شود باید درهمان اوج و شهرت از هنر خود خداحافظی کنند خود من نیز به شخصه اگر احساس کنم روزی صدایم افت کرده است بهترین قاضی خود هستم و دیگر نمی‌خوانم.  البته نواختن سازهم به همین صورت است و به مرور زمان و بالارفتن سن انگشتان دست دچار لرزش می‌شود.

بله، آواز و تحریربا حجم صدای بالا خوانده می‌شود اما در تصنیف با صدای پایین می‌خوانیم و مشکلی نیست بنابراین وقتی سن بالا می‌رود حنجره ضعیف می‌شود.به‌طور مثال آوازی که 30 سال پیش خوانده ‌شده است با صدایی که امروز می‌شنویم بسیارمتفاوت است.

هنرموسیقی و بخصوص آواز میراث فرهنگی و شناسنامه کشور ما است و از زمان ساسانیان به ارث برده‌ایم وهیچ‌کس حق ندارد راجع به آن اینگونه اندیشه داشته باشد. نسل جدید موسیقی آوازی آثارخوبی گوش نداده‌اند که اینگونه تصور می‌کنند و مقصر اصلی آن رادیو و تلویزیون است و اگر به همان روش پیش از انقلاب صدای استادان پخش می‌شد امروز می‌توانستیم حرفی برای گفتن داشته باشیم اما آن صداها حذف شد وآوازهای یکبارمصرف خودشان را روی آنتن گذاشتند. اگر آوازاین است عطایش را به لقایش می‌بخشیم. یقین بدانید اینگونه آثار بزودی از بین می‌رود و ماندگار نخواهد بود. به مانند موسیقی تلفیقی که این روزها مد شده است؛ مگر ما می‌توانیم موسیقی‌مان را مانند اروپایی‌ها با یکدیگرتلفیق کنیم! موسیقی که درحال حاضر با عنوان پاپ به خورد جوانان می‌دهند موسیقی پاپ نیست. موسیقی پاپ ما موسیقی محلی کشورمان چون گیلکی، شیرازی، آذری و... یا بیات تهران است. این موسیقی که برای سیاهپوستان، هندوستانی‌ها، افغانستانی‌ها است بدون شناسنامه و هویت است و به نظر من 80 میلیون نفرجمعیت ایران نیز می‌توانند آن را بخوانند مگر اینکه لال باشند. کاری که همه انجام می‌دهند هنر نیست.

 به این دلیل است که مسئولان از ما هیچ حمایتی نمی‌کنند و سالنی برای کنسرت در اختیارمان قرار نمی‌دهند. من نمی‌توانم شبی 40 میلیون پول اجاره سالن بدهم.

اما این حمایت‌ها صورت نمی‌گیرد.فرهنگ شریف از جمله هنرمندانی بود که بیمه نبود و نشد. در دنیا فقط یک فرهنگ شریف، جلیل شهناز، حسین تهرانی هستند و به عقیده من این استادان به مانند کتاب‌های خطی یک نسخه‌ای هستند.

من با مسئولان فرهنگی دراین باره صحبت کردم اما به نتیجه‌ای نرسیدم حتی بسیاری ازدوستان تقاضا دارند کنسرت برگزار کنم من هم گفتم به ما سالن بدهید پولش را هم بعداً واریز می‌کنیم اما وقتی همان ابتدا به ساکن مبلغ را می‌خواهند از کجا تهیه کنم؟ بنابراین یا باید در جمع این دوستان بود یا اینکه همین‌‌آش وهمین کاسه است. درآخرباید بگویم وابسته به هیچ ارگانی نیستم وفقط برای خودم کار می‌کنم و از این وضعیت هم رضایتمندم.

 من می‌خوانم و هرسال یک آلبوم منتشر کرده‌ام.

 خیر. آواز هم می‌خوانم مانند آلبوم «ردیف‌های آوازی» که چندی پیش منتشرشد.البته یک علت آن هم شرکت‌های موسیقی هستند. این شرکت‌ها برموسیقی سرمایه‌گذاری می‌کنند که برای آنها درآمدزا باشد و  بیشتراصرار به آثار تصنیفی دارند تا موسیقی آوازی؛ به این سبب که آنقدر مردم ما آلبوم‌های بی‌مصرف گوش داده‌اند ذهنیتشان خراب شده است و براین خیال هستند که همه آلبوم‌ها به همین صورت است بنابراین تا بخواهید ثابت کنی زمان لازم است، البته وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیزدر این‌باره مقصر است وهرکار بی‌مصرفی از سوی این نهاد مجوز دریافت می‌کند.نه خانه موسیقی و نه وزارت ارشاد هیچ کدام کارشان را بدرستی انجام نداده‌اند تا حداقل دلمان به آن خوش باشد.

در بیش از 30 سالی که از انقلاب گذشت تنها سه آهنگساز خوب بودند که به آنها امید بسته بودیم که آن هم در برهه‌ای از زمان قطع شد. زنده یاد محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیان و حسین علیزاده. این دوستان تعدادی کار اوایل انقلاب ساختند و به یکباره دیگر این کارها تکرار نشد. حال به نظر شما دراین مدت آیا موسیقی وآهنگی ساخته شده است که مردم زمزمه کنند؟

اگرهمه این دوستان آنگونه که من کار می‌کنم فعالیت کنند موفق خواهند بود و اگر هم‌اکنون با این عزیزان تماس بگیریم شروع به ناله می‌کنند ولی من می‌گویم اگردرشرایط موجود کاری برای موسیقی کشورت انجام دادید جای تشکر دارد اگر همه چیزسرجای خود باشد که همه کارمی‌کنند.من به شخصه در ابتدای کارهدفم ادامه دادن راه استادم بود و در درجه دوم کشورم و هیچ منتی هم برسردیگران ندارم.

استاد مهرتاش ارزش این کار را داشته است. زمانی که من در محضر ایشان بودم کلاس‌های رایگان برگزار می‌کرد و شهریه نمی‌گرفت. بنابراین 90 درصد کسانی که آواز می‌خوانند به نوعی می‌گویند شاگرد استاد مهرتاش هستند.به هرحال کلاس استاد رایگان بود و همه شرکت می‌کردند.خود من به شخصه با شهامت می‌گویم اگرآن دوران یک تومان از من شهریه می‌خواستند این پول را نداشتم و خود استاد براین نظر بودند اگر این کار انجام نمی‌گرفت یک استعدادی هدر می‌رفت.

بله. منتها این سخن را به کسی نخواهم گفت. وقتی می‌بینم که هنرجو با استعداد و عشق و علاقه این کار را دنبال می‌کند به جرم اینکه دستش تنگ است نباید ازهنر محروم شود؛ درصورتی که این کار وظیفه دولت بوده و باید یک فضایی را در اختیار ما قرار می‌دادند تا علاقه‌مندان آموزش ببینند.حتی حاضرم فراخوان بدهم و هفته‌ای یک روز به صورت رایگان تدریس کنم.

 تعداد استادان موسیقی آوازی انگشت شماراست.درحال حاضر 500 آموزشگاه موسیقی در تهران دایراست اما سه معلم با تجربه هم وجود ندارد. آقای شهیدی که براثرکهولت سن توانایی انجام این کاررا ندارند، آقای شجریان دوران بیماری را می‌گذرانند. آقای ایرج هم که براین نظرند من معلم آوازنیستم آوازخوانم دیگرچه کسی می‌تـواند به موسیقی آوازی ما کمک کند؟

تقلید در هنر هیچ جایگاهی ندارد. سبک برای خواننده‌ای است که آن را خلق کرده بنابراین کسانی که سبک کاری را تقلید می‌کنند باید خودشان باشند و شبیه کسی نخوانند.

من راه استادم را ادامه می‌دهم اما شبیه کسی نمی‌خوانم البته همان‌طور که می‌دانید استاد مهرتاش آوازخوان نبودند و بیشترسازمی نواختند و تنها کسی که دراین سبک کاری فعالیت می‌کند من هستم و شاگردانم نیز همین سبک را می‌خوانند البته هنرجویانم این سؤال را دارند ما نیز از روی سبک کاری شما تقلید می‌کنیم اما من به آنها می‌گویم استاد مهرتاش شاگردان بسیاری داشت که در محضر ایشان تلمذ می‌کردیم اما وقتی روش کاررا یاد گرفتیم هر کدام یک سبک را خلق کردیم.

اشتباه است باید وجود داشته باشد و اگر این گونه نباشد مسیر درست را انتخاب نکرده‌اند. نسل امروز می‌بایستی درآشفته بازار این روزهای موسیقی به هنرخود عشق بورزد. آقای احمد پژمان دریک مصاحبه تلویزیونی اشاره داشتند موسیقی اروپایی را بخوبی می‌شناسم با موسیقی ایرانی نیزآشنا هستم اما به نظرم بهترین موسیقی دنیا موسیقی ایرانی است حال اگرموسیقی ما جهانی نشده است ایراد به موسیقیدانان است نه موسیقی؛ آنها توان این را ندارند که موسیقی را به مانند شعرجهانی کنند و اگربه همان روش قبل ازانقلاب پیش می‌رفتیم بی‌تردید امروز موسیقی ما نیزجهانی شده بود.

موسیقی گذشتگان هیچگاه ازبین نمی‌رود وبه مانند آتش زیرخاکستر است. درواقع ازدوران ساسانیان موسیقی ما درفراز و فرودهای بسیاری بوده اما این هنرچون اشعار حافظ و سعدی و... برای تمامی دوران همچنان مانا ماند. اکثریت شاعران قدیمی ما به موسیقی اشراف دارند و در اشعارخوب از گوشه‌های موسیقی نام برده‌اند به مانند غزلی از مولانا.

هرزمان موسیقی تحریم شد بهترین صدا‌ها یا تعزیه خوان شدند یا روضه خوان و مداح؛ البته این کاربه نوعی سبب حفظ موسیقی بود.ناگفته نماند ردپای موسیقی مذهبی به سبب جبر زمان درردیف‌های موسیقی آوازی ما وجود دارد مانند ردیف حسینی.متأسفانه امروزه مداحان ما نه برشعرتسلط دارند و نه صدا تا جایگاهی در رادیو داشته باشند.

تنها شیوه خواندن تغییریافته است.درآن دوران دستگاه‌های ارتباط جمعی، تقویت‌کننده صدا و آمپلی فایر وجود نداشت و برای اجرای کنسرت چون میکروفون وجود نداشت می‌بایستی با صدای بلند می خواندیم اما در حال حاضرآوازخواندن جایگاهی ندارد.

استاد چند سالیست درآستانه نوروز آثار نوروزانه منتشر می‌کنید در سال جدید نیز بنابراین بود آلبوم«خاطره‌ها» با همین مضمون انتشار یابد در خصوص این کار کمی توضیح می‌فرمایید و اینکه با وجود صدا و سبک زیبای موسیقی آوازی شما چه اصراری براین دارید که بیشتر بر موسیقی فولک تهران و سبک بیات تهران کار کنید.

این کاربزودی ازسوی انتشارات باربد منتشر می شود و منتظر مجوز اشعار آن از سوی ارشاد هستیم.

آلبوم «خاطره‌ها» خاطرات حدود30 سال گذشته را روایت می‌کند. اما در مورد اینکه چرا اصرار به اجرای این نوع سبک آوازی دارم باید بگویم بخشی ازموسیقی آوازی ما به آواز بیات تهران اختصاص دارد. من متولد شمال کشور هستم اما چون 50 سال جنوب شهر تهران زندگی کرده‌ام بخوبی این آواز را می‌خوانم. البته این سبک آوازی ساخته و پرداخته استاد مهرتاش بوده که پیش از انقلاب بارها این آثار را در رادیو و تلویزیون خوانده‌ام و بعد از آن تصمیم گرفتم این کارها را به‌صورت مجزا و با سبک جدید بخوانم که در حال حاضر 4 آلبوم از این آثار منتشر شده است.

من فولکلورهای تهران را از ردیف‌های آوازی بیشتر دوست دارم و به نظر من نشاط و شادی آوراست. ا

بله و دراین باره چنین تصمیمی هم داشتیم منتهای مطلب امکانات آن وجود ندارد البته این کارها بارها با صدای خودم در جامعه باربد پخش شد و تقریباً اغلب آنها را بازی کرده‌ام و پیش از من نیز آقای عبدالوهاب شهیدی این کارها را اجرا کرده‌اند.اپرا هنر بسیار زیبایی است اما کدام ارگان از ما حمایت خواهد کرد؟

بله. کارهای من از برنامه تلویزیونی پخش شد، اما متأسفانه کارهای مرحوم احمدی هیچ گاه روی آنتن نرفت.

این کم لطفی رسانه ملی است.البته کارهای من با مرحوم مرتضی احمدی متفاوت بود؛ من یک آواز خوان هستم و یک قسمت از کارم موسیقی فولک تهران است منتها آثار آقای احمدی اینگونه نیست ومی‌توان گفت موسیقی روحوضی است.

آواز باید به‌صورت سینه به سینه باشد و نمی‌توان از روی نت آن را آموخت.باید در حضور استاد خواند تا ایرادهای آن برطرف شود آن دوران ضبط وجود نداشت و ما از طریق گوشی این کارها را می‌آموختیم و استاد مهرتاش همیشه تأکید داشتند ضبط کردن تنها رفع مسئولیت است باید تأمل کنید تا بیاموزید. با دوستان زیادی آن دوران همدوره بودیم اما امروز افسوس می‌خورند که چرا نتوانسته‌اند جایگاهی در هنر موسیقی داشته باشند.

سبک کاری استادم برای من بسیار جذاب بود. در آن دوران سبک‌های آوازی چون نورعلی خان برومند، کریمی و دوامی بود اما این استادان روی ردیف کار نمی‌کردند و تنها چهارتا آواز بود.من به دنبال معلمی بودم که ردیف آوازی را بخوبی بداند و همچنین شناخته شده باشد.استاد مهرتاش شاگردان بسیاری داشتند که خواننده‌های خوبی در عرصه موسیقی هستند البته مهم‌ترین اصل این بود که در شرایط وضعیت مالی من ایشان به‌صورت رایگان تدریس می‌کردند و این امر در آن دوران نسبت به شرایط زندگی من بسیار اهمیت داشت.

بله البته بهتراست بیان نکنم. من معتقدم در این آشفته بازارموسیقی بهتر است جوانان را جذب کنیم. به هر حال اگر او خواننده خوبی نشود یک شنونده یا نوازنده خوب خواهد بود.

در دورانی که ما آموزش آواز می‌آموختیم نیاز به ساززدن نبود البته ساز زدن هم در تخصص من نیست در حدی که بتوانم هنرجویان را هدایت کنم.

بعد از انتخاب آقای مهدی کلهر به ریاست موسیقی رادیو از ما دعوت به کار شد. بعد از رادیو آقای کلهر از ما خواستند که به مرکز حفظ و اشاعه موسیقی برویم و در آنجا تأکید داشتند اگر کسی می‌خواهد آواز کار کند باید ساز هم بنوازد.بنابراین یک مقدار با استاد کار کردیم و یک مقدار هم تلاش خودم بود. آشنا بودن به نواختن یک ساز خیلی خوب است به شرط آنکه به آواز خواندن لطمه‌ای نزند.

اتفاقا آقای شهبازیان از دوستان قدیمی من هستند اما برای حضور در ارکستر ما در جایگاهی نیستیم که التماس کنیم باید از ما دعوت شود. حدود 40- 50 تا ازآثارم با اشعاری از رهی معیری، نواب صفا، حافظ، سعدی و..وجود دارد که تا به امروز به خاطر هزینه بالای آن نتوانسته‌ام منتشر کنم. این آثار نیز جزئی ازمیراث فرهنگی ما هستند و تنها ساختمان‌ها نمی‌توانند میراث فرهنگی ما باشند.

بسیار زیاد. یکی از خصوصیات مکتب ما شعر است باید اشعار بدرستی بیان شود. اما متأسفانه اوضاع شعر امروز بسیار آشفته است. وقتی کسی محتوای شعر را از موسیقی آوازی متوجه نشود چه نیازی دارد این نوع موسیقی را گوش بدهد، بهتراست موسیقی بی‌کلام گوش کند. شعر حرف اول آواز را می‌زند.

در این چند سال اخیر آلبوم خوبی منتشر نشده است.